نویسنده: ساغر شفیعی
بروزرسانی: 25 آذر 1400
ستاره | سرویس چهره‌ها – کمتر کسی است که ترانه‌ی پیرهن صورتی را نشنیده باشد. خوب است بدانید که خواننده‌ی این ترانه‌ی مشهور کسی نیست جز حسین خواجه امیری، مشهور به ایرج. برای آشنایی بیشتر با این خواننده‌ی اصیل ایرانی با ما همراه باشید.
بیوگرافی حسین خواجه امیری (ایرج)
حسین خواجه امیری مشهور به ایرج متولد ۱۱ دی ماه ۱۳۱۱ است. وی در شهر خالد آباد نطنز از استان اصفهان در خانواده‌ای هنرمند متولد شده است. دارای لیسانس علوم نظامی از دانشکده افسرس ارتش است. وی نوازنده دو ساز تمبک و ویولن و از خوانندگان مشهور و به نام موسیقی اصیل ایرانی است.
پدربزرگش به نام حاج ملا میرزا از خوانندگان مشهور زمان ناصرالدین شاه بود. پدر وی ردیف دان بود و صدای خوب و رسایی داشت و مدت‌ها فرزندش حسین را تحت تعلیم خویش قرار داده بود. حسین خواجه امیری در آن‌زمان در مراسم‌های تعزیه خوانی شرکت می‌کرد و در کنار کسانی که ردیف را می‌دانستند به یادگیری دستگاهای موسیقی و آواز مشغول شد. پسرش احسان خواجه امیری خواننده و آهنگساز و دخترش الیکا خواجه امیری نوازنده است.
“صدای ایرج در تاریخ آوازخوانی ما یک متر و معیار است و هر کس بخواهد در بالاترین حد حنجره صدایی را مثال بزند، می‌گوید صدا شبیه صدای ایرج است”
ورود به حرفه موسیقی
- ایرج پس از اتمام تحصیلات ابتدایی عازم تهران شد. یک شب در یک مهمانی با حمید وفادار (برادر مجید وفادار آهنگساز بزرگ) آشنا شد، آن شب ایرج آواز تاثیرگذاری را برای مهمانان اجرا کرد به گونه ای که حمید وفادار بسیار تحت تاثیر قرار گرفت و او را به استاد ابوالحسن صبا معرفی کرد.
- پس از آن ایرج در سال ۱۳۲۶ به مدت دو سال متوالی در مکتب استاد صبا دانسته‌های خویش را تکمیل کرد و سپس به ابراهیم خان منصوری (سرپرست رادیو ایران) معرفی شد. وی، چون توسط استاد صبا معرفی شده بود و مورد تائیدس بود آزمونی از او گرفته نشد.
- از آن زمان به بعد ایرج همکاری خوبی با ارکستر ابراهیم خان منصوری داشت و برنامه‌های مختلفی را باهم اجرا کردند.
- حسین خواجه امیری (ایرج) در سال ۱۳۲۹ در دانشکده افسری ارتش قبول شد و در آنجا شب‌های جمعه که وقت آزاد داشت از ساعت ۷:۳۰ تا ۸ با ارکستر محمد بهارلو به اجرای برنامه مشغول می‌شد.
- در سال ۱۳۳۰ دو نفر از نام آوران هنر ایران، اکبر گلپایگانی و جمشید مشایخی نیز در دانشکده افسری پذیرفته شدند و سبب دوستی ایرج و گلپا تا الان شد.
- ایرج از سال ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۶ با گروه‌ها و ارکستر‌های مختلفی از جمله ارکستر‌های استادان ابراهیم خان منصوری، عبدالله جهان پناه، محمد بهارلو، نصرالله زرین پنجه، مهدی خالدی، جواد لشگری، بزرگ لشگری و … همکاری داشته است.
- در سال ۱۳۳۶ پس از پشت سر گذاشتن موفقیت‌های زیادبه دعوت داوود پیرنیا بنیانگذار برنامه گل‌ها به این برنامه راه یافت و اولین اجرای خود را با عنوان برگ سبز ۴۳ در مایه‌ی شور – ابوعطا با همکاری علی تجویدی و فرهنگ شریف و امیرناصر افتتحاح اجرا کرد و پس از آن نیز با برنامه‌ی گل‌ها ادامه داد.
چرا ایرج؟
در زمانی که حسین خواجه امیری در ارتش مشغول بود، به خاطر محدودیت‌هایی که ارتش داشت نمی‌توانست در اجرای برنامه‌های هنری‌اش از نام اصلی خود استفاده کند به همین دلیل از اسم مستعار ایرج که نام برادرش بود استفاده کرد.
نوازندگان مشهوری که با ایرج همکاری داشته‌اند
نوازندگان ویولن
- علی تجویدی
- همایون خرم
- پرویز یاحقی
- حبیب‌الله بدیعی
- اسدالله ملک
- جواد لشگری
- بزرگ لشگری
- منوچهر لشگری
- شاپور نیاکان
- عباس شاپوری
- ناصر زرآبادی
- سیاوش زندگانی
- مجتبی میرزاده
- مسعود حسن خانی
- عارف ابراهیم پور
- جهانشاه برومند
- مهران مهتدی
- عباس تجویدی
نوازندگان تار
- جلیل شهناز
- فرهنگ شریف
- لطف‌الله مجد
- فریدون حافظی
- شاهپور حاتمی
- نصراله زرین پنجه
- مهدی تاکستانی
- مسعود جمالی
نوازندگان بربط (عود)
- اکبر محسنی
- منصور نریمان
- محمود رحمانی پور
- یوسف کاموسی
نوازندگان قانون
- سیمین آقارضی
- مصطفی مراد بختی
نوازندگان فلوت
- عماد رام
نوازندگان ضرب (تنبک)
- حسین تهرانی
- امیر ناصر افتتاح
- جهانگیر ملک
- محمد اسماعیلی
- حسین همدانیان
- آبتین اجلالی
- محمود فرهمند
نوازندگان نی
- حسن کسایی
- محمد موسوی
- حسن ناهید
نوازندگان سنتور
- رضا ورزنده
- منصور صارمی
- مجید نجاهی
- فضل‌الله توکل
- محمد حیدری
نوازندگان سه تار
- احمد عبادی
- نصرت اله ابراهیمی
نوازندگان پیانو
- جواد معروفی
- انوشیروان روحانی
همکاری با دیگر هنرمندان
حسین خواجه امیری (ایرج) در سال‌های فعالیت خود با هنرمندانی، چون گوگوش، حمیرا و عهدیه و مهستی و هایده و پوران و شهین شبیری و رؤیا و الهه و … نیز همکاری‌هایی داشته‌است.
ایرج و فیلم‌های تلویزیونی
استاد ایرج علاوه بر آواز‌ها و آلبوم‌هایی که ارائه داد، به اجرای ترانه برای فیلم‌های تلویزیونی نیز مشغول بود و بازیگران زیادی مانند محمدعلی فردین، منوچهر وثوق، رضا بیک ایمانوردی و… ترانه‌های وی را لب خوانی کردند.
روزنه‌ی امید به کارگردانی سردار ساگر هندی اولین فیلمی بود که ایرج در آن ترانه‌هایی ساخته‌ی جواد لشگری را خواند.
ایرج نابغه آواز ایران!
“ایرج نابغه آواز ایران” نام کتابی است که در مورد این خواننده‌ی مشهور نوشته شده است. نویسندگان این کتاب که هر دو از علاقه‌مندان به صدای ایرج بوده‌اند گفته‌اند که: «ایرج آوازخوانی است که چنان کارنامه درخشانی از خود به‌جا گذاشته که تا سالیان دراز قابل تکرار نخواهد بود. صاحب‌صدایی که هرگز در تاریخ موسیقی ایران مانندی نخواهد یافت.»
این کتاب در جمعه ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۷ با حضور ایرج خواجه امیری در سرای اهل قلم سالن فرهیخته گان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران رونمایی شد. در این مراسم امیر اسماعیل آذر به عنوان مجری و امیراعلا عدیلی ناشر و یکی از نویسندگان کتاب حضور داشتند. در این نشست، امیراعلاعدیلی از حاج ملا میرزا و حاج نعمت‌الله خواجه امیری پدربزرگ و پدر ایرج به عنوان ردیف دانان مکتب اصفهان یاد کرد و خاطر نشان کرد که این دو بزرگوار از دانش موسیقایی بالایی داشتند و به ایرج انتقال دادند. در پایان مراسم رونمایی از استاد ایرج درخواست شده که رای حاضران در نشست قطعه‌ای را اجرا کند و حسین خواجه امیری (ایرج) آوازی را که به گفته خود از پدرش آموخته بود، خواند و از کتابش رونمایی کرد.
این کتاب دارای سه فصل است:
- فصل اول: در فصل اول به بررسی زندگی و کار، همکاری ایرج با استادان موسیقی، توانمندی‌ها، خاطره‌های او و همچنین مقاله‌هایی از فعالان و بزرگان موسیقی ایران درباره ایرج پرداخته شده‌است
- فصل دوم:در این فصل گفتگو‌هایی با ایرج، دوستان و نزدیکان ایشان انجام شده
- فصل سوم: تحلیل آواز‌ها و اجرا‌های برنامه‌های رادیویی ایرج و فهرست‌نگاری از تصنیف‌ها، آواز‌ها و همکاران او
از دیگر ویژگی‌های این کتاب این است که در کنار نام هریک از آواز‌ها و تصنیف‌های استاد حسین خواجه امیری (ایرج) یک کد QR قرار دارد که خواننده کتاب با اسکن آن توسط گوشی همراه می‌تواند با دسترسی به لینک‌های آثار در اینترنت آن‌ها را همزمان با خواندن تحلیلشان بشنود.
یکی از نویسندگان کتاب ضمن بیان این نکته که تمام این کتاب زیر نظر استاد ایرج نوشته شده است، گفته است که “جزء به جزء مراحل نگاشتن کتاب با تأیید استاد ایرج بوده است و حتی او یک دستخط نیز برای کتاب برایمان ارسال کرد که در صفحه نخست کتاب به چاپ رسیده‌است.”
نام آلبوم‌های حسین خواجه امیری (ایرج)
- نیاز
- غزل خوان
- همه چشم‌ها به ایرانه
- به یاد فردین
- پرنده
- حرف نگفته
- شب بارانی بارانی
- خاطرات زندگی
- گل من
- گلدون بی گل
- سنگ صبور
- بزم عاشقان (مشترک با اکبر گلپایگانی)
- قصه زندگی
- من و استاد
برنامه‌هایی که توسط استاد ایرج اجرا شده است
- برنامه‌های رادیو ارتش
- ارکستر دانشجویان
- ارکستر محمد بهارلو
- ارکستر ابراهیم خان منصوری
- ارکستر عبدالله جهان پناه
- موسیقی ایرانی اولیه
- موسیقی ایرانی FM
- نوایی از موسیقی ملی
- شاعران قصه می‌گویند
- شما و رادیو
- بزم شاعران
- اجرای آهنگ در حدود ۱۰۵ فیلم فارسی
- حدود ۱۰ آلبوم در سال‌های اخیر و…
افتخارات و جوایز
- اعطای نشان درجه ۱ فرهنگ و هنر معادل مدرک دکترا به پاس سال‌ها تلاش مستمر در زمینه موسیقی اصیل ایرانی توسط محمد حسینی وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۸۸
- اعطای جایزه ویژه توسط محمدرضا شجریان و فرهنگ شریف در مراسم بزرگداشت ایشان در تاریخ ۸ شهریور ۱۳۹۲
- اعطای مدرک دکترای افتخاری توسط معاونت علوم و فنون وزارت علوم و تحقیقات و فناوری به وی در مراسم جشن تولد ایشان در خبرگزاری ایران با حضور نصرت اله وحدت؛ علی جهاندار؛ سالار عقیلی؛ محمد معتمدی؛ فاضل جمشیدی؛ پری ملکی؛ احسان خواجه امیری و …
در پایان ترانه “پیرهن صورتی” با صدای ایرج را باهم گوش می‌کنیم.
