احکام اذان و اقامه | آیا خواندن اذان و اقامه قبل از نماز واجب است؟

اذان و اقامه قبل از آغاز نماز از مستحبات موکد است که گفتن هردوی آنها قبل از تکبیره الاحرام ثواب بسیاری برای فرد نمازگزار به همراه خواهد داشت. اذان مجموعه اذکاری مشخص است که مسلمانان برای اعلام فرا رسیدن وقت نمازهای روزانه به صورت بلند می‌خوانند.

اذان جهت اعلان وقت نماز است و اقامه جهت اعلان برای انجام و بجا آوردن نماز به جماعت است. به همین دلیل در نماز فرادی خواندن اذان و اقامه خطاب به نفس انسان است و یا برای تشویق جهت انجام نماز است.

احکام اذان و اقامه

آیا اقامه خواندن برای نماز جزء واجبات است ؟

پرسش : آیا گفتن اذان و اقامه قبل از هر نماز واجب است، و آیا می توان با یک اذان و اقامه، چند نماز خواند؟

پاسخ آیت الله هادوی تهرانی :

اذان و اقامه فقط در نمازهای واجب روزانه (نماز صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا) وارد شده است و در قضای این نمازها نیز مشروع است.

اذان مستحب است، اما اقامه بنابر احتیاط نباید ترک شود.

با یک اذان خواندن چند نماز جایز است و مادامی که فاصله ی بین دو نماز زیاد نشده است، احتیاط آن است که اذان اعاده نشود.

برای هر نماز واجب روزانه – چه اداء و چه قضا – اقامه بنابر احتیاط ترک نشود.

• پرسش : آیا اذان و اقامه در نماز های یومیه واجب است؟

پاسخ آیت الله مکارم شیرازی:

 مستحب است، نمازگزار قبل از نمازهاى یومیّه، ابتدا اذان بگوید و بعد از آن اِقامه، و سپس نماز را شروع کند و بهتر است حتّى الامكان ترك نشود، مخصوصاً «اقامه».

آیا خواندن اذان و اقامه قبل از هر نماز واجب است، و آیا می توان با یک اذان و اقامه، چند نماز را بخوانیم؟

اگر دو نماز با هم خوانده می شود، یعنی اگر نماز عصر را بدون فاصله یا با فاصله کم بعد از نماز ظهر، یا نماز عشا را بدون فاصله یا با فاصله کم بعد از نماز مغرب بخواند اذان نماز دوم ساقط می شود.

اکثر مراجع تقلید در احکام اذان و اقامه می فرمایند: برای مرد و زن مستحب است پیش از نمازهای واجب یومیه اذان و اقامه بگویند. و برای بقیه ی نمازهای واجب؛ مانند نماز آیات، مستحب است که سه مرتبه “الصّلاة” بگویند. پس اذان و اقامه جزء مستحبات سفارش شده است و جزء واجبات نیست. از طرفی، فقط مخصوص نمازهای واجب یومیّه است، نه نمازهای مستحبی و دیگر نمازهای واجب.

اما در مورد اذان و اقامه و تعداد آنها برای نمازهای واجب، باید گفت: نمازگزار در نماز ظهر و مغرب و صبح می تواند هم اذان بگوید و هم اقامه، ولی اگر نماز عصر را بدون فاصله یا با فاصله ی کمی پس از نماز ظهر -بعضی از مراجع این فاصله را به فاصله ی خواندن نافله قبول کرده اند، اما بعضی فاصله را به انداره ی نافله و تعقیب کافی نمی دانند.- و یا نماز عشا را بدون فاصله یا با فاصله ی کم بعد از نماز مغرب بخواند، اذان دوم که همان اذان برای نماز عصر و عشا است ساقط می شود.

بنابراین با هر اذان و اقامه، می توان یک نماز صبح و یک نماز ظهر به همراه عصر و یک نماز مغرب به همراه عشا – در صورتی که بین نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء فاصله ای نباشد – خواند، ولی اگر فاصله ایجاد شود نمازگزار می تواند برای هر کدام از نمازهای واجب، یک اذان و اقامه ی جداگانه بگوید. اما در هر صورت، هر نماز واجبی می تواند یک اقامه ی جداگانه داشته باشد.

احکام کلی اذان و اقامه

• مستحب است که نمازگزار قبل از شروع نمازهای واجب روزانه، اذان و اقامه بگوید، خواه فرد نمازگزار مسافر بوده و نمازش شکسته باشد، خواه نماز قضا باشد یا ادا.

• البته پیش از نماز عید فطر و قربان مستحب است به جای اذان و اقامه سه مرتبه «ألصّلاه» گفته شود.

• در روز اول که بچه بدنیا می آید قبل از آنکه بند نافش بیفتد، مستحب است در گوش راست بچه اذان و در گوش چپ او اقامه خوانده شود.

• «أشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِی اللّه» جزو اذان و اقامه نیست، ولی بهتر است پس از «أشهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّه» به قصد قربت گفته شود.

• موالات در میان جمله های اذان و یا اقامه باید رعایت شود و نباید میان جمله‏ ها بیش از حد معمول فاصله بیفتد. در غیر این صورت باید دوباره خوانده شود.

• بین گفتن اذان و اقامه و نماز نباید فاصله ی زیادی بیفتد اگر این فاصله بین هرکدوم بیشتر از حد معمول بود مستحب است که دوباره خوانده شود.

• اذان و اقامه را پس از رسیدن وقت اذان باید خواند.

• ترتیب خواندن اذان و اقامه نیز باید حفظ شود و ابتدا اذان و سپس اقامه گفته شود و اگر عکس این اتفاق بیفتد، صحیح نیست.

• نمازگزار هنگام خواندن اقامه باید ایستاده و با وضو باشد و بنا بر احتیاط واجب به سمت قبله و بدنش آرام باشد. همچنین مستحب است که اقامه را آرام تر از اذان بخواند.

• اگر برای نماز جماعتی اذان و اقامه گفته باشند، کسی که با آن جماعت نماز می‏خواند نیازی به قرائت این دو بصورت فردی ندارد.

• اگر نمازگزار قبل از گفتن اقامه شک کند که اذان گفته یا نه، بنا را بر این بگذارد که نگفته و اذان بگوید. ولی اگر مشغول اقامه است و شک کند که اذان گفته یا نه گفتن آن لازم نیست.

نحوه خواندن اذان و اقامه در نماز

اذان

اللّهُ‏ أَکْبَرُ، اللّهُ‏ أَکْبَرُ

معبود به حق بزرگترین است

اللّهُ‏ أَکْبَرُ، اللّهُ‏ أَکْبَرُ

معبود به حق بزرگترین است

أَشْهَدُ أَنْ لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ، أَشْهَدُ أَنْ لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ

گواهی می دهم که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست

أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُوْلُ اللّهِ، أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُوْلُ اللّهِ

گواهی می دهم که محمّد فرستاده الله است

أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیًّا وَلِیُّ ٱللَّٰهِ، أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیًّا وَلِیُّ ٱللَّٰهِ

گواهی می‌ دهم که علی ولی خداست

حَیَّ عَلَی الصَّلاهِ، حَیَّ عَلَی الصَّلاهِ

بشتابید به سوی نماز

حَیَّ عَلی الفَلٰاحِ، حَیَّ عَلی الفَلٰاحِ

بشتابید به سوی کامیابی

حَیَّ عَلَىٰ خَیْرِ ٱلْعَمَلِ، حَیَّ عَلَىٰ خَیْرِ ٱلْعَمَلِ

بشتابید به سوی بهترین کار

اللّهُ‏ أَکْبَرُ، اللّهُ‏ أَکْبَرُ

معبود به حق بزرگترین است

لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ، لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ

بجز الله دیگر معبود به حقی نیست

اقامه

پس از خواندن اذان نوبت به قرائت اقامه نماز میرسد که به شرح ذیل است:

اللّهُ‏ أَکْبَرُ، اللّهُ‏ أَکْبَرُ

معبود به حق بزرگترین است 

أَشْهَدُ أَنْ لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ، أَشْهَدُ أَنْ لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ

گواهی می دهم که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست

أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُوْلُ اللّهِ، أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُوْلُ اللّهِ

گواهی می دهم که محمّد فرستاده الله است

أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیًّا وَلِیُّ ٱللَّٰهِ ، أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیًّا وَلِیُّ ٱللَّٰهِ

گواهی می‌ دهم که علی ولی خداست

حَیَّ عَلَی الصَّلاهِ، حَیَّ عَلَی الصَّلاهِ

بشتابید به سوی نماز

حَیَّ عَلی الفَلٰاحِ، حَیَّ عَلی الفَلٰاحِ

بشتابید به سوی کامیابی

حَیَّ عَلیٰ خَیرِ الْعَمَلِ، حَیَّ عَلیٰ خَیرِ الْعَمَلِ

بشتابید به سوی کار خوب

قَدْ قٰامَتِ الصَّلاَهُ ، قَدْ قٰامَتِ الصَّلاَهُ

قطعا نماز برپاشد

اللّهُ‏ أَکْبَرُ ، اللّهُ‏ أَکْبَرُ

معبود به حق بزرگترین است

لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ

بجز الله دیگر معبود به حقی نیست.

اهمیت خواندن اذان و اقامه قبل از نماز

در احادیث و روایات تاکید بسیاری بر قرائت اذان و اقامه شده است. برای مثال: 

• در روایتی از پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله) آمده است که ای ابوذر، چنانچه بنده ای در بیابان خالی تنها باشد، وضو گرفته یا تیمم کند (بخاطر نبودن آب)، سپس اذان و اقامه گفته و نماز بخواند. حق تعالی به ملائکه امر کند که در عقب او صف بکشند، صفی که دو طرف آن را نتوان دید. رکوع کنند با رکوع او و سجود کنند با سجود او . برای دعای او آمین گویند. در ادامه فرموده : ای ابوذر هر کسی که اقامه گوید و اذان نگوید، با او نماز نکنند از ملائکه مگر دو ملکی که با او هستند.

• از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله ) نقل شده است: هر کسی برای خدا و خالص اذان بگوید، حق تعالی ثواب چهل هزار شهید و چهل هزار صدیق را به او کرامت میکند و به شفاعت او چهل هزار گناهکار داخل بهشت می شوند.

• در روایتی دیگر آمده است که چون مؤذن می‌گوید: أشهد أن لا اله الا الله، ۹۰ هزار ملک بر او صلوات فرستاده و برای او استغفار می‌کنند، در قیامت در سایه عرش الهی خواهد بود و ثواب گفتن اشهد أن محمدا رسول الله را چهل هزار ملک بنویسند و هر که به نماز جماعت حاضر شود و محافظت نماید بر صف اول و تکبیر اول امام را دریابد و آزار مسلمانی نکند، خدا ثواب مؤذنان را در دنیا و آخرت به او کرامت فرماید.

• همچنین از امام محمد باقر (علیه السلام) نقل شده است که هر کسی ۱۰ سال برای خداوند اذان بگوید خداوند گناهان او را بیامرزد، به قدر آنچه که چشمانش می‌بیند و صدایش در جانب آسمان بلند می‌شود و هر تر و خشکی که صدای او را بشنوند تصدیق او نمایند در آنچه می‌گوید و از ثواب هرکس که در آن مسجد با او به جماعت نماز می‌کند؛ بهره‌ای به او بدهند و به عدد هر که به صدای اذان او نماز می‌کند، حسنه بیابد.

• در حدیثی دیگر نیز از پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) منقول است که: مؤذنان امین مسلمانان اند، بر نماز و روزه ایشان و بر گوشت و خون ایشان. از حق تعالی چیزی سؤال نمی‌نمایند مگر آن که به ایشان عطا می‌فرماید، و در هیچ امری شفاعت نمی‌کنند مگر آن که شفاعت ایشان را قبول می‌نماید.