جلگهها سرزمین‌های همواری هستند که از ته نشین شدن رسوبات رودخانه‌ها و انشعابات آن‌ها پدید آمده‌اند. خاک این اراضی برای کشت و زرع بسیار مناسب است.
جلگه یک منطقه وسیع و هموار است که عموماً بلندای کمی دارد و ارتفاعات زیادی در آن دیده نمی‌شود. این شکل زمین به طور کلی در ارتفاع پایین‌تری از سطح زمین‌های اطراف واقع شده و عموماً در امتداد زمین‌های هموار داخلی یا سواحل یافت می‌شوند. جلگه در تمامی قاره‌ها وجود دارد و بیش از یک سوم مساحت کل جهان را در برمی‌گیرد. این نوع زمین اکثراً برای شهرک‌سازی و برای اهداف کشاورزی مناسب است. در کشاورزی، اراضی دشتی نسبت به فلات یا کوهستان برای کشاورزی مناسب‌تر هستند.
این سطوح پهناور به طرق مستقیم یا غیرمستقیم محصول فرسایش هستند. با فرسایش کوه‌ها و تپه‌ها، جاذبه و جریان آب و یخ، رسوبات را به سمت سرازیری می کشاند، لایه‌ها روی هم ته نشین شده و جلگهها را تشکیل می‌دهند. جریان آب رودخانه‌ها با فرسایش سنگ و خاک‌های مسیر خود، زمین‌هایی که از آن عبور می کنند را صاف و هموار می‌کنند. این رسوبات وارد آب رودخانه‌ها شده و با گذشت زمان به صورت لایه لایه بر روی لایه روی هم انباشت می‌شوند و جلگه‌های آبرفتی را تشکیل می‌دهند.
رودخانه‌ها نهایتاً رسوبات خود را به اقیانوس منتقل می‌کنند. این رسوبات به محض ادغام با دریا آرام آرام انباشت می‌شوند و با انباشته شدن پی در پی این لایه‌ها بر روی هم، ارتفاع این منطقه از سطح دریا بیشتر و بیشتر می‌شود. این رسوبات همراه با رواناب، تپه‌ها و کوه‌ها، جلگه‌های ساحلی را تشکیل می‌دهند.
چگونگی تشکیل جلگه
تفاوت جلگه و دلتا
بدیهی‌ترین تفاوت مابین جلگه و دلتا در شکل ظاهری آن‌هاست. محل تشکیل شدن دلتا، در دهانه رودخانه‌ها و دریا‌هاست و از این رو ظاهری مثلث شکل دارد. این نام را یونانی‌ها به دلیل شکل مثلث مانند و شباهت آن به حرف دلتا در الفبای یونانی داده بودند. ارتفاع دلتا از سطح زمین‌های اطراف بالاتر و ارتفاع جلگه عموماً از سطح زمین‌های اطراف پایین‌تر است. تفاوت دیگر آن است که جلگه از انباشته شدن آبرفت رودها در مسیر حرکت خود به وجود می‌آید اما دلتا از انباشته شدن آبرفت‌ها در دهانهٔ رودها و دریاها پدیدار می‌شود.
اراضی جلگه‌ای در بخش کشاورزی از اهمیت ویژه برخوردار هستند. رسوبات تشکیل دهنده انواع مختلف اراضی جلگه‌ای بطور چشمگیری به افزایش حاصلخیری خاک کمک کرده و در نتیجه با افزایش رشد محصولات زراعی و مراتع، چراگاه خوبی برای دام‌ها فراهم میآورند.
۲. سکونتگاه‌های انسان
جمعیت انسان‌ها و اکثر سکونتگاه‌ها معمولاً در نواحی جلگه‌ای متمرکز است. دلیل این امر آن است که اکثر شهرها روی زمین‌های تقریباً مسطح روی جلگهها واقع می‌شوند. زمین کنار رودخانه می‌تواند از اهمیت اقتصادی فراوان برخوردار باشد. این نوع زمین‌ها که توسط رودخانه‌ها پیموده می‌شوند، آبیاری مزارع را بسیار ساده‌تر از سایر اراضی مورد استفاده در کشاورزی می‌کنند.
۳. جذب تمرکز جمعیت
زمین‌های جلگه‌ای مانند دشت‌های آبرفتی به سبب مزایایی که نسبت به دشت‌های سیلاب دره دارند، تمرکز جمعیت را به سمت خود می‌کشاند. این زمین‌ها معمولاً در معرض سیل سالانه یا دوره ای قرار داشته و دامنه تپه‌ها برای کشت و زرع بیش از حد شیب دار و صخره ای هستند.
۴. فعالیت‌های ورزشی
اراضی جلگه‌ای برای فعالیت‌های ورزشی بسیار عالی هستند؛ زیرا زمینی مسطح و هموار برای ورزش و سایر فعالیت‌های تفریحی را فراهم می‌کنند.
۵. مسیر ارتباطی مناسب
دشت‌ها مسیرهای ارتباطی خوبی مانند راه آهن، جاده، فرودگاه و .. هستند.
۶. منابع معدنی
دشت‌ها منابع خوبی از منابع طبیعی مانند ذغال سنگ، قلع و نفت هستند.
جلگه چگونه تشکیل می‌شود؟
جلگه‌های معروف ایران
در ایران نیز مناطق جلگه‌ای در نواحی شمالی و جنوبی کشور در حاشیه دریاچه خزر، خلیج فارس و برخی از رودهای مهم داخلی تشکیل شده‌اند که از مهم‌ترین جلگه‌های آن می‌توان به جلگه خوزستان، جلگه مازندران، جلگه کرمانشاه، جلگه اصفهان، جلگه شیراز، جلگه گرگان، جلگه پاسارگاد (شهرستان پاسارگاد) و جلگه هلیل‌آباد اشاره کرد. نمونه‌های دیگری از جلگه‌های ایران عبارت‌اند از:
جلگه ماژان
جلگه موسی‌آباد
جلگه چاه هاشم
جلگه ماروسک
جلگه شبانکاره
جلگه سیرجان
جلگه زوزن
جلگه خوزستان
یکی از شهرهای جلگه‌ای ایران شهر زیبای تنکابن (با نام قدیم شهسوار) واقع در استان مازندران است. پیشنهاد می‌کنیم از این شهر دیدن کرده و حین بازدید، سری به جاذبه های گردشگری شهر تنکابن نیز بزنید. دشت بی‌نظیر و سوییسی ایران یعنی دشت دریاسر در انتهای همین شهرستان و پای کوه سیالان قرار گرفته است.
جلگه‌های مهم دنیا
۱. جلگه سند و گنگ در هندوستان
این جلگه در جنوب رشته کوه‌های هیمالیا قرار گرفته و از کوه‌های سلیمان تا گارگو و تپه‌های لوشایی امتداد دارد و پهنای آن ۱۰۰ تا ۳۰۰ مایل است. این دشت مسطح و آبرفتی خاکی عمیق و حاصلخیز دارد و از پرجمعیت ترین مناطق جهان به شمار می‌رود.
۲. جلگه لیانوس (واقع در آمریکای جنوبی)
این ناحیه در فصول خشک بیابانی است؛ اما در فصل باران سرسبز و حاصلخیز می‌شود.
۳. جلگه لومباردی
این مناطق از حاصلخیزترین نواحی موجود در کشور ایتالیا هستند که توسط رودخانه Po آبیاری می‌شوند. در این اراضی، ذرت، میوه و درخت توت که روی آن‌ها کرم ابریشم پرورش می‌یابد، رشد می‌کند.
۴. جلگه پامپاس (آمریکای جنوبی)
جلگه‌ی وسیع، بدون درخت و پوشیده از چمن اطراف رودخانه لاپلاتا از وسیع‌ترین مراتع موجود در جهان است.
۵. استپ
استپ جلگه‌های بی درخت واقع در روسیه هستند که از حاشیه دریای خزر به سمت شرق امتداد یافته اند. این نواحی در تابستان بسیار خشک و در زمستان بسیار سرد و بی باران هستند.
جلگه چگونه تشکیل می‌شود؟
با فرسایش کوه‌ها و تپه‌ها، جاذبه و جریان آب و یخ (رود و برف روی کوه)، رسوبات را به سمت سرازیری می کشاند، این لایه‌ها روی هم ته نشین شده و جلگهها را تشکیل می‌دهند.
مشهورترین جلگه های ایران کدامند؟
از معروف ترین جلگه‌های ایران می‌توان به جلگه خوزستان، جلگه مازندران، جلگه کرمانشاه، جلگه اصفهان، جلگه شیراز، جلگه گرگان اشاره کرد.
کلام آخر
جلگهها توسط آبرفت رودها پدید می‌آیند. رودها در دامنه کوه‌ها سرازیر شده و سنگ و صخره‌های آن‌ها را فرسایش می‌دهند؛ سپس مواد فرسایش یافته را با جریان خود همراه ساخته و در اطراف انباشت می‌کنند و به این ترتیب جلگهها را پدید میآورند. این اراضی از خاک حاصلخیزی برخوردار بوده و برای کشاورزی و تمرکز جمعیت بسیار مناسب هستند. یکی دیگر از مفاهیم جغرافیایی که به خصوص در سال‌های اخیر بسیار راجع به آن سخن گفته شده، گسل است. به منظور کسب اطلاعات بیشتر، با مفهوم گسل و خطرناک‌ترین گسل‌های تهران آشنا شوید. آیا شما در نواحی جلگه‌ای ایران زندگی می‌کنید؟ مزایا و مشکلات زندگی در این نواحی چیست؟ نظرات خود را با ما و همراهان ستاره به اشتراک بگذارید.
نویسنده: مهدیه منصوری
بروزرسانی: 11 اردیبهشت 1401
حمیدرضا
درود بر شما مقاله بسیار خوبی است و اطلاعات کامل و جامعی در اختیار دنبال کننده می‌ذاره . با سپاس از شما و خدا قوت
یگانه
خیلی خوبه عزیزان