ضرب المثل یلدایی | انواع ضرب المثل درباره شب یلدا با معنی

شب یلدا یکی از شب‌های خاطره انگیز برای ما ایرانیان است. این شب که هم از نظر نجومی و هم از نظر تاریخی مفهوم عمیقی در خود دارد جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ ایران زمین باز کرده است. اهمیت این شب باعث شده است بسیاری از شاعران به سرودن شعر شب یلدا برای مدرسه و اشعار عاشقانه شب یلدا بپردازند. 

شاید نتوان ضرب المثل مشهوری درباره شب یلدا یافت ولی همین تک بیتی‌های کوتاه از شاعران، اهمیت این شب را نشان می‌دهد. ما در این مقاله تلاش کردیم تا مجموعه ای از اشعار کوتاه و ضرب المثل‌های نزدیک به شب یلدا را جمع آوری کنیم.

 

ضرب المثل درباره شب یلدا

همانطور که گفته شد تقریبا نمی‌توان ضرب المثلی با عنوان ضرب المثل شب یلدا یافت ولی می‌توان تک بیتی‌هایی با مضمون‌های کنایه‌آمیز یا پندآموز در مورد شب یلدا از شاعران کهن پیدا کرد.

باد آسایش گیتی نزند بر دل ریش
صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود

سعدی

معنی: کسی که دل آزرده است، به آرامش و آسایش دست پیدا نمی‌کند. تا زمانی که شب یلدا سپری نشود، صبح صادق طلوع نمی‌کند.

توجه: صبح صادق (فجر صادق) به آن وقت و ساعتی از شبانه روز گفته می‌شود که اولین و با فضیلت‌ترین وقت برای ادای نماز صبح است

آبروی شمع را بیهوده نتوان ریختن
صد شب یلداست در هر گوشه زندان ما

عرفی شیرازی

معنی: در مصرع دوم شاعر به طولانی بودن شب در آخرین روز پاییز و شب یلدا اشاره دارد.

صحبت حکام ظلمت شب یلداست
نور ز خورشید جوی بو که برآید

غزل شماره ۲۳۲ حافظ

معنی: هم‌نشینی با فرمانروایان بیدادگر به منزله فرورفتن در تاریکی طولانی شب یلداست. روشنایی را از خورشید عدالت طلب کن، باشد که مِهرِ جهانتاب عدالت طلوع کند. یعنی به لذت‌ها و شادی‌های دوروزه دل نبند؛ این جهان با این شادی‌هایش دو روزه است، چون آخر دنیا همگی به خاک سپرده می‌شویم و نباید به مادیات هم دل ببندیم.

هنوز با همه دردم امید درمانست
که آخری بود آخر شبان یلدا را

سعدی

معنی: هنوز هم با وجود این همه درد، از مداوا شدن امید نگسسته‌ام. زیرا همانطور که سرانجام، شب های دراز پایان می‌پذیرد، درد من نیز درمان می‌یابد.

گر نیابد خوی ایشان در نیابد خلق را
روز روشن در بر دانا شب یلدا شود

ناصرخسرو

معنی: این شعر اشاره به طولانی بودن شب یلدا داشته و به این معنی است که اگر مرام و منش اخلاقی همسو با مردم نباشد، روز روشن (واقعیات برای فرد) تبدیل به شبی طلانی و تاریک خواهد شد.

برای آگاهی از دیگر اشعار یلدایی می‌توانید به دو مجموعه شعر در مورد شب یلدا رجوع نمایید.

 

 

ضرب المثل‌های یلدایی

جوجه را آخر پاییز می‌شمارند

معنی: نتیجه کار آخرش مشخص می‌شود، نباید از ابتدا زیاد دلخوش و امیدوار بود.

داستان: جوجه های طبیعی در فصل بهار سر از تخم درمی آورند تا بزرگ شوند و به پاییز برسند، بسیاری از آنها دچار آسیب های گوناگون می شوند و از میان می روند و چه بسا که شمار اندکی از آنها که همهٔ پیشامدها و قضا و قدر الهی و انسانی را از سر بگذرانند، به پاییز می رسند و در شماره می آیند و حساب می شوند.

آخر پاییز (شب یلدا) نقطه انقلاب زمستانی و طولانی‌ترین شب سال است. این روز از نظر کشاورزی برای مردمان کهن اهمیت فراوانی داشته و به همین دلیل در این ضرب المثل به آخر پاییز اشاره شده است.

هندوانه و انار از اجزای ثابت شب یلدا بوده و ضرب المثل‌های نیز برای آن‌ها بیان شده است.

با یک دست که نمی‌شود دوتا هندوانه برداشت 🍉

معنی: در آن واحد نمی‌توان دو کار مختلف را با هم انجام داد چرا که در نهایت هیچکدام به سرانجام درستی نمی‌رسد.

هندونه زیر بغل کسی گذاشتن

معنی: به منظور فریفتن کسی، او را بیش از اندازه ستودن

تو زرد از آب درآمدن

معنی: کم ارزش تر از آنچه که انتظار می رفت خود را نشان دادن. این ضرب المثل اشاره به هندوانه‌های بی‌کیفیت شب یلدا دارد.

مثل انار ترکیدن

معنی: کنایه از ترکیدن بغض و به شدت به گریه افتادن.

 

 

تک بیتی ضرب المثل گونه در مورد شب یلدا

کرده خورشید صبح ملک تو
روز همه دشمنان شب یلدا

مسعود سعد

🌙🍉🍁🌙

هر شبی در غم هجرت شب یلداست مرا
که به سالی به جهان یک شب یلدایی هست

امیرخسرو دهلوی

🌙🍉🍁🌙

شب هجرانت، ای دلبر، شب یلداست پنداری
رخت نوروز و دیدار تو عید ماست پنداری

اوحدی

🌙🍉🍁🌙

کوته نمی شود شب یلدای غربتم
گر دست من به دامن صبح وطن رسد

صائب تبریزی

🌙🍉🍁🌙

نور رایش تیره شب را روز نورانی کند
دود چشمش روز روشن را شب یلدا کند

منوچهری

🌙🍉🍁🌙

قندیل فروزی به شب قدر به مسجد
مسجد شده چون روز و دلت چون شب یلدا

ناصرخسرو

🌙🍉🍁🌙

او بر دوشنبه و تو بر آدینه
تو لیل قدر داری و او یلدا

ناصرخسرو

🌙🍉🍁🌙

به صاحب دولتی پیوند اگر نامی همی جویی
که از یک چاکری عیسی چنان معروف شد یلدا

سنایی

 

ستیز و جدال نور و روشنایی، روز و شب، خوبی و بدی، خیر و شر و آنگاه اهورامزدا و اهریمن، ریشه در تاریخ و جغرافیای كهنسال ایرانیان دارد. مردمانی كشاورز و وابسته به آب و باد و خاك و هوا، همواره چشم به آسمان دارند و دل نگران نور و باران هستند. زندگی آنها به گردش خورشید و زمین و كوتاه و بلند شدن روز و شب پیوسته است.

از این ‌رو یلدا، بلندترین شب سال پایان سیادت و سلطنت تاریكی و لحظه تولد و زایش نور و روشنایی صبح، از دیربار، نزد ایرانیان اهمیتی اساسی داشته است.

از اینکه با مجموعه تک بیتی، اصطلاح و ضرب المثل درباره شب یلدا همراه ما بودید بسیار سپاسگزاریم. لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در انتهای همین مطلب با ما به اشتراک گذارید.