ستاره | سرویس مذهبی – مجازات رباخواری در دین اسلام و قانون جمهوری اسلامی ایران چیست؟ در دین اسلام ربا بهعنوان جنگ با خداوند معرفی شده است. با توجه به این جمله، جایگاه فروعین ربا را در دین اسلام درک میکنیم. همچنین باید گفت که در دین اسلام و قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران، مجازاتهای بسیاری برای رباخواری در نظر گرفته شده است. در این مقاله، قصد داریم مجازاتهای رباخواری را بررسی کنیم.
ربا چیست؟
ربا در لغت به معنای “زیادت” و در اصطلاح فقه اسلامی، به معنای نوعی از معامله حرام است. ربا دو شکل کلی دارد:
۱. ربا در قرض
ربا در قرض یعنی شخصی مقداری پول به شخص دیگری قرض بدهد و این پول را با شرطی که به نفع خود است، پس بگیرد.
۲. ربا در معامله
ربا در معامله را با یک مثال تعریف میکنیم: تصور کنید شخصی ده کیلو برنج به شخص دیگری بدهد و در ازای آن، دوازده کیلو برنج پس بگیرد. هر گونه معامله که به این شکل باشد، یعنی یکی از طرفین مقداری کالا را با مقدار بیشتری از همان کالا تعویض کند، ربا محسوب میشود.
مجازات رباخواری
چنانکه گفته شد، رباخواری هم در قانون جمهوری اسلامی ایران و هم در دین اسلام، مجازاتهای بسیاری به دنبال دارد. در ادامه، هر یک از این مجازاتها را بررسی خواهیم کرد.
۱. مجازات رباخواری در قانون جمهوری اسلامی ایران
ابتدا باید گفت که هرگونه قرارداد که مبتنی بر معاملهای ربوی باشد، از دید قانون جمهوری اسلامی ایران، فسق است و طرفین هیچگونه مسئولیتی در ازای انجام تعهداتی که در چنین قراردادهایی وضع شده، ندارند. همچنین براساس ماده ۵۹۵ کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب در سال ۱۳۷۵، هر گونه معاملهای که حکم ربا داشته باشد، ربادهنده، رباگیرنده و واسط میان آن دو را مشمول مجازاتهای زیر خواهد کرد:
- حبس از ۶ ماه تا ۳ سال
- ۷۴ ضربه شلاق
- پرداخت معادل مبلغ ربا به عنوان جزای نقدی
۲. مجازات رباخواری در فقه اسلامی
ربا در دین اسلام، عملی حرام بوده و هرگونه توافق مالی که درونمایه ربوی داشته باشد، از دید دین اسلام، فسق و بدون اثر خواهد بود. آیات ۲۷۵ تا ۲۷۹ سوره بقره، برجستهترین آیات قرآن درباره ربا و مجازات آن از منظر اسلام است. خداوند در این آیات میفرماید:
- آیه ۲۷۵
الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبَا لَا یَقُومُونَ إِلَّا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ
کسانى که ربا مىخورند، [از گور]برنمىخیزند مگر مانند برخاستن کسى که شیطان بر اثر تماس، آشفتهسرش کرده است.
ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبَا ۗ وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا
این بدان سبب است که آنان گفتند: «داد و ستد صرفاً مانند رباست.» و حال آنکه خدا داد و ستد را حلال، و ربا را حرام گردانیده است.
فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَىٰ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَمَنْ عَادَ فَأُولَٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ.
پس، هر کس، اندرزى از جانب پروردگارش بدو رسید، و [از رباخوارى]باز ایستاد، آنچه گذشته، از آنِ اوست، و کارش به خدا واگذار مىشود، و کسانى که [به رباخوارى]باز گردند، آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود.
- آیه ۲۷۶
یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَیُرْبِی الصَّدَقَاتِ ۗ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثِیمٍ
خدا از [برکت]ربا مىکاهد، و بر صدقات مىافزاید، و خداوند هیچ ناسپاس گناهکارى را دوست نمىدارد.
- آیه ۲۷۷
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ
آنان که اهل ایمان و نیکوکارند و نماز به پا دارند و زکات بدهند آنان را نزد پروردگارشان پاداش نیکو خواهد بود و هرگز ترس (از آینده) و اندوه (از گذشته) نخواهند داشت.
- آیه ۲۷۸
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از خدا بترسید و زیادی ربا را رها کنید اگر به راستی اهل ایمانید.
- آیه ۲۷۹
فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ ۖ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِکُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ
و اگر [چنین]نکردید، بدانید به جنگ با خدا و فرستاده وى، برخاستهاید؛ و اگر توبه کنید، سرمایههاى شما از خودتان است. نه ستم مىکنید و نه ستم مىبینید.
اگر ربادهنده مجبور باشد، حکم چیست؟
مطابق با قانون مجازت اسلامی جمهوری اسلامی ایران، زمانیکه شخصی مجبور به پرداخت سود ربا باشد و بداند درصورتیکه این پول را پرداخت نکند، ممکن است جان خود یا یکی از وابستگانش را در خطر اندازد، جرمی مرتکب نشده و میتواند سود پول ربا را پرداخت کند. البته بهتر است در نظر داشته باشید که در چنین زمانهایی، بهترین کار تنظیم یک شکایت خصوصی از فرد رباگیرنده است. همچنین باید گفت که این حکم، یعنی اجبار در پرداخت سود ربا، فقط مربوط به ربادهنده بوده و قانون هیچگونه معافیتی در جرم برای رباگیرنده در نظر نگرفته؛ چراکه احتمال این مسئله که رباگیرنده تحت فشار، سود ربا را دریافت کند، بسیار کم و تا حدودی غیر ممکن خواهد بود.
کدام نوع از ربا حلال است؟
جالب است بدانید که مطابق فقه اسلامی، گونهای از ربا هیچ گناهی برای ربادهنده و رباگیرنده به دنبال ندارد و کاملا حلال است. اقسام ربای حلال را در این قسمت بررسی خواهیم کرد:
۱. قرض الحسنه
تصور کنید که شما مقداری پول به یکی از دوستانتان قرض میدهید و در هنگام پس گرفتن قرضتان، دوست شما مقدار بیشتری پول به شما پس میدهد بدون اینکه شما برای او شرط کرده باشید که پول قرض گرفته را همراه با مبلغی اضافه به شما پس دهد. البته این نکته را هم در نظر داشته باشید که گرفتن این پول حرام نیست، ولی مکروه است. همچنین اگر شما از دوستتان مقداری پول قرض گرفتهاید، مستحب است که آن پول را به همراه مبلغی به عنوان هدیه، به او پس بدهید.
۲. ربا میان اهل خانواده
ربا گرفتن زن از شوهر یا شوهر از زن اشکالی ندارد. همچنین ربا گرفتن فرزند از پدر یا پدر از فرزند بدون اشکال است. البته برخی از مراجع تقلید، گرفتن ربا میان فرزند و مادر را صحیح نمیدانند.
۳. پرداخت ربا به کافر
علاوهبر اینکه گرفتن و دادن ربا در میان اهل خانواده بدون اشکال است، گرفتن و دادن پول ربا به کافران نیز اشکالی ندارد.
سخن آخر
در قرآن کریم، ربا به عنوان جنگ با خداوند قلمداد شدهاست. این عمل حرام، مجازاتهای بسیاری در فقه اسلامی و قانون مجازات اسلامی دارد. همچنین بسیاری از بزرگان دین، سخنانی درباره جایگاه فروعین ربا ایراد کردهاند. البته در شرایطی که شخصی مجبور به پرداخت سود ربا باشد، قانون جمهوری اسلامی، وی را مجرم نمیداند. همچنین پرداخت ربا میان زن و شوهر، پدر و فرزند و مسلمان و کافر اشکالی ندارد. یکی دیگر از شبهات جدی میان مردم، حکم سود بانکی است. به همین منظور پیشنهاد میکنیم با حکم سود بانکی از دیدگاه مراجع تقلید نیز آشنا شوید. کارشناسان مذهبی سایت ستاره، مشتاقانه منتظر دریافت نظرات شما درباره این مقاله هستند.