آشنایی با «مار جعفری»، ماری با نیش مرگبار!

مار جعفری یکی از گونه‌های خطرناک انواع مارهاست که نیش آن می‌تواند حتی کشنده باشد. با این‌حال، خوشبختانه این مار از انسان‌ها فراری است و در مناطقی زندگی می‌کند که معمولاً خالی از سکنه است. در این مقاله ما می‌خواهیم شناخت کامل‌تری از مار جعفری به شما بدهیم، پس با ما همراه باشید.

 

ویژگی‌ های ظاهری مار جعفری

مار جعفری با نام علمی ‏Echis carinatus‏ در دنیا شناخته می‌شود که در رده خزندگان (Reptilia)، زیر راسته مارها (Serpentes) و از خانواده افعی‌ها (Viperidae) قرار دارد. شکل ظاهری مار جعفری به‌گونه‌ای است که گردن به‌طور کامل نسبت به سر و بدن مشخص نیست؛ مانند سایر مارهای افعی این مار نیز دارای مردمک چشم غیرعمودی، پوزه‌ای کوتاه و بدنی با پوشش فلش‌های کوچک است که این فلس‌ها دارای تیغه‌های ریز هستند.

این مار رنگ‌های مختلفی دارد و انواع ایرانی آن معمولاً به رنگ‌های زیتونی، قهوه‌ای مایل به خاکستری و خاکستری مایل به زرد با نوارهای زیگزاگ روشن دیده شده‌اند. این ویژگی‌های ظاهری باعث شده است که این مار به‌راحتی از گونه‌های دیگر تشخیص داده شود. از طرفی یک ویژگی بارز دارد که در سایر انواع مارها دیده نمی‌شود و آن‌هم نماد صلیبی‌شکل روی سرش می‌باشد. ناحیه شکمی این مار نیز به رنگ سفید یا سفید مایل به زرد دیده می‌شود.

آن‌ها به شکل خاصی شما را تهدید می‌کنند و با مالش بخشی از بدنشان به همدیگر صدای هشداری به شکل هیس گونه ایجاد خواهند کرد. بسیاری از مارگزیدگی‌ها در سرتاسر جهان توسط انواع مارهای جعفری اتفاق می‌افتد.

اندازه مار جعفری

این مارها از نظر اندازه نسبتاً کوچک هستند. طوری که حداکثر طول مارهای جعفری بزرگ بیشتر از ۹۰ سانتیمتر نیست. به‌طورکلی اندازه این مارها بین ۳۵ تا ۹۰ سانتیمتر متغیر است. آن‌ها ازنظر شکل ظاهری دارای سری کوتاه، پهن، گلابی‌شکل و مجزا از گردن هستند. پوزه‌شان نیز همان‌طورکه قبلاً به آن اشاره کردیم کوتاه و گرد است، درحالی‌که چشم‌ها نسبتاً بزرگ و برآمده است. بدن آن‌ها تقریباً بلند، باریک و استوانه‌ای شکل بوده و دم آن‌ها نیز کوتاه است.

 

 

انواع مار جعفری 

مار جعفری دارای ۵ گونه است که در ایران ۲ نوع آن تاکنون مشاهده شده است:

• Echis carinatus multisquamatus Cherlin‎‏ از نواحی شرقی و شمال شرقی ایران 
• زیرگونه ‏Echis carinatus sochureki Stemmler‎‏ در نواحی مرکزی و جنوبی ایران

 

زیستگاه مار جعفری 

معمولاً بیشتر انواع مارهای جعفری در مناطق دشت و دامنه‌های گرم و بیابانی که در ایران شامل مناطق مرکزی و جنوبی می‌شود، زندگی می‌کنند. این مناطق عموماً قابل سکونت نیستند و هیچ پوشش گیاهی خاصی هم ندارند. حتی تعداد جانورانی که می‌توانند در این مناطق مقاومت کنند و به زندگی خود ادامه دهند بسیار اندک است و برخی از گونه‌های مار جعفری نیز از آن‌ها محسوب می‌شوند. به همین دلیل در حال حاضر همه جانورشناسان برای دیدن مارهای جعفری مناطق کویری را انتخاب می‌کنند.

از طرفی هر مسافر عادی که دوستدار تماشای کویر باشد، نگرانی از روبرو شدن با این مار را هم دارد؛ اما جالب است بدانید که مار جعفری هم از انسان می‌ترسد و نیش زدنش هم به دلیل دفاع از خود می‌باشد. اگر بخواهیم به‌طور دقیق‌تر مناطقی که می‌توان مار جعفری را در آن دید در دنیا و ایران نام ببریم می‌توانیم به پاکستان، هند، سری‌لانکا، قسمت‌هایی از خاورمیانه و در شمال خط استوا در آفریقا و در ایران به شهرهایی مانند کرمانشاه، بوشهر و فارس اشاره کنیم.

 

مشخصات رفتاری مار جعفری

این مار نیز مانند انواع خزندگان ‌همیشه در یک نقطه نمی‌ماند؛ بنابراین اگر شما می‌خواهید به زیستگاه‌های عمومی این مارها سفر کنید، بد نیست در مورد تغییرات مکانی آن‌ها در طول شبانه‌روز اطلاعاتی داشته باشید.

این مارها روزها معمولاً در زیر سنگ‌ها و درون حفره‌های زمینی، شکاف سنگ‌‌ها، لانه جوندگان و زیر بوته‌ها خود را پنهان می‌کنند. به‌ندرت می‌توان گونه‌ای از مار جعفری را در نواحی مسکونی یا محل‌های پر رفت‌وآمد انسان‌ها پیدا کرد. همچنین در نواحی ماسه‌ای مانند رمل‌ها یا تپه‌های ماسه‌بادی این مارها بیشتر در زیر ماسه‌ها پنهان می‌شوند و مانند افعی شاخ‌دار عربی در طول شب درحالی‌که سر را از زیر ماسه بیرون نگه می‌دارند، منتظر طعمه خود می‌مانند.

 

 

مار جعفری چگونه حرکت می‌کند؟

حرکت مار جعفری به شکل خاصی صورت می‌گیرد. به‌این‌ترتیب که حرکت او ترکیبی از حرکات موزون از پهلو و حالت زیگزاگ است. این مار هنگام حرکت ابتدا سر خود را پرتاب می‌کند و سپس بدنش را به همان قسمت می‌کشاند. طوری که اگر روی ماسه‌های داغ حرکت کند و بعد از حرکت او ماسه‌ها را نگاه کنید، تنها دو نقطه از بدن او با سطح زمین تماس داشته است.

به‌طورکلی این مار بسیار تنبل و کم‌تحرک است و هنگام حرکت نیز سروصدایی ایجاد نمی‌کند. به همین دلیل باید مراقبت بیشتری هنگام سفر به کویر داشته باشید. هنگامی‌که احساس خطر کند به دور خود می‌پیچد و سر را در میان بدن پنهان خواهد کرد. سپس با حرکات مارپیچ به‌صورت عدد هشت لاتین و مالیدن فلس‌‌های کناری بدن، صدای خاصی را ایجاد می‌کند. همچنین گاهی با حملات ناگهانی سعی در دور کردن دشمن دارد. اگر شرایطی مانند بارندگی ایجاد شود که حفره مار جعفری را پر کند، برای نجات خود از بوته‌ها و درختچه‌ها و نیز دیوارها و صخره‌ها بالا می‌رود تا بتواند خودش را نجات دهد.

 

غذای مار جعفری 

اطلاعات کمی در مورد تغذیه انواع مارهای جعفری موجود است. از طرفی به دلیل شرایط سخت آب و هوایی که این مارها در آن زندگی می‌کنند، غذاهایی که در روزهای مختلف مصرف می‌کنند می‌تواند کاملاً متفاوت باشد. برخی از مهم‌ترین مواد غذایی که مار جعفری از آن‌ها استفاده می‌کند شامل انواع کرم‌ها، حلزون، ملخ‌ها، سوسک‌ها، عقرب، عنکبوت، قورباغه‌ها، هزارپا، خزندگان مانند سایر مارها، پرندگان و پستانداران کوچک و … می‌باشد.

 

تولید مثل مار جعفری 

بیشتر گونه‌های مختلف مار جعفری تخم ـ بچه‌زا هستند، یعنی نوزادها در بدن مادر از تخم خارج و سپس زنده متولد می‌شوند. مارهای جعفری ماده در فصل تابستان معمولاً ۳ و گاهی تا ۲۰ نوزاد نیز به دنیا می‌آورند. نوزادهای مار جعفری هنگام تولد دارای طول حدود ۱۵ سانتیمتر هستند و پس از نخستین پوست‌اندازی که تقریباً یک هفته طول می‌کشد، قادر به گزیدن و تزریق سم خود به انسان یا سایر جانوران هستند. جالب است بدانید که غلظت سم ترشح‌شده از مارهای جعفری نوزاد بالاتر و حتی کشنده‌تر است.

 

 

نیش مار جعفری 

نیش مار جعفری حاوی مواد سمی است. به همین دلیل یکی از مارهای بسیار خطرناک و کشنده در ایران محسوب می‌شود. نیش این مار به‌قدری قوی است که برخی افراد بعد از ۲۴ الی ۴۸ ساعت به دلیل خونریزی مغزی و مشکلاتی که در سیستم بدنی آن‌ها به دلیل وجود این سم ایجاد شده است، می‌میرند. بااین‌حال، این مار از انسان‌ها می‌ترسد و تا زمانی که نسبت به انسانی احساس خطر یا شکار شدن نکند، نیش نمی‌زند؛ بنابراین باید مراقب باشید که کاری به این مار نداشته باشید و حتی اگر مار جعفری را دیدید خیلی آرام و بی‌سروصدا از کنارش عبور کنید تا آسیب نبینید.

 

سخن آخر

مار جعفری یکی از گونه‌های خطرناک در میان انواع مارهاست که اگر احساس خطر کند و به کسی نیش بزند، می‌تواند کشنده باشد. بااین‌حال، مار جعفری معمولاً در مناطقی زندگی می‌کند که خالی از سکنه است و تا زمانی که احساس خطر نکند، آسیبی نمی‌رساند.