نویسنده: رضا حسینی
بروزرسانی: 7 آذر 1400
ستاره| سرویس خودرو – مسلما تسمه تایم نیز همانند سایر قطعات یک خودرو در طول زمان دچار استهلاک و فرسودگی می‌شود و گاه نیاز به تعویض خواهد داشت. از همین رو یکی از موضوعات مهمی که در متن پیش رو مورد بررسی قرار می‌گیرد، زمان مناسب برای تعویض تسمه تایم است. اما پیش از پرداختن به این موضوع بهتر است ابتدا ببینیم که تسمه تایم چیست و چه وظایفی را در خودرو بر عهده دارد.
ماهیت تسمه تایم چیست؟
همان گونه که از نام تسمه تایم بر می‌آید، این قطعه یک تسمه است؛ قطعه‌ای از یک خودرو که نقش اصلی آن اتصال ميل لنگ خودرو به ميل سوپاپ‌ها است و در مجموع وظيفه‌ی هماهنگ کردن حرکت آنها با یکدیگر را بر عهده دارد. در واقع نحوه‌ی فعل و انفعال تسمه تایم به این ترتیب است که این قطعه به طور کامل در خدمت ميل لنگ خودرو در می‌آید تا میل لنگ بتواند به کمک آن ميل سوپاپ‌ها را به چرخش در آورد. در واقع میل لنگ توسط تسمه تایم و به کمک این قطعه‌ی واسط علاوه بر چرخاندن میل سوپاپ‌ها، کنترل آنها را نیز در دست می‌گیرد. به بیان دیگر تسمه تایم نیرو را از دنده‌ی تایمینگ واقع در سر میل لنگ دریافت کرده و آن را به دنده‌ی تایمینگ واقع در میل سوپاپ منتقل می‌کند.
در این میان باید به این نکته اشاره کرد که نقش اصلی میل سوپاپ نیز باز و بسته کردن سوپاپ‌ها در زمان مناسب می‌‌باشد. به این ترتیب می‌توان گفت که تسمه تايم در خدمت میل سوپاپ در می‌آید تا این قطعه بتواند به باز و بسته کردن سوپاپ‌ها در زمان مناسب بپردازد.
یکی از موارد مهمی که باید در مورد تسمه تايم بدانیم آن است که این قطعه محل ثابتی در درون خودروهای مختلف ندارد. به این معنی که محل قرار گرفتن ميل سوپاپ در خودرو های مختلف با يکديگر متفاوت است. با این حال در اکثر خودروها اين قطعه در بخش سر سیلندر خودرو جا خوش کرده است.
با این که در خودروهای مختلف تسمه تایم محل ثابتی برای جا خوش کردن ندارد، اما جای گرفتن درست این قطعه در مکان مورد نظر از اهمیت زیادی برخوردار است. در واقع اگر تسمه تایم به اندازه‌ی یک یا چند دندانه از محل مناسب قرار گرفتن خود جابه‌جا شود، زمان باز بودن سوپاپ‌ها به طور کامل تغییر می‌کند و در کار موتور خودرو اختلال به وجود می‌آید.
جنس تسمه تایم از چیست؟
تسمه تايم به طور معمول از جنس لاستيک ساخته می‌شود. هر چند که در زمان گذشته به جای تسمه تايم لاستیکی، از نوع زنجيری آن برای انجام فعالیت‌ها و وظایف تسمه تایم در خودروها یا برخی موتور سیکلت‌های قدیمی استفاده می‌شد. قطعه‌ای که گاه با نام دنده تایمینگ نیز شناخته می‌شود. البته در حال حاضر نیز بعضی از خودروهای سنگین به جای تسمه تایم لاستیکی از نوع فلزی آن یا دنده تایمینگ استفاده می‌کنند.
یکی از ویژگی‌های مهم استفاده از زنجیر به جای تسمه تایم لاستیکی در خودروهای قدیمی آن بود که این قطعه‌ی فلزی تا زمانی که آسيب جدی به موتور خودرو وارد نمی‌آورد، از بطن خودرو خارج نمی‌شد و با یک قطعه‌ی جدید مورد تعويض قرار نمی‌گرفت.
خصلتی که البته قابل تعمیم به تسمه تایم ساخته شده از جنس لاستیک نیست. به عبارت بهتر آسیب رساندن یا نرساندن تسمه تايم به موتور خودروهای جدید هم‌اکنون چندان محل بحث نیست و این قطعه‌ی لاستیکی به شکل مداوم و هر چند سال یک بار نیاز به تعویض دارد.
در این میان میزان سفت یا شل بودن تسمه تایم نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است و این موضوع در میزان بازدهی موتور خودرو بسیار تاثیرگذار خواهد بود. در واقع درصد سفت یا شل بودن این قطعه با استفاده از نوعی هرزگرد تعیین می‌شود. به طور کل باید از سفت کردن بیش از اندازه‌ی این قطعه‌ی لاستیکی در خودرو پرهیز کرد. چرا که این موضوع موجب افزایش بی دلیل صدای موتور و کاهش میزان و کیفیت بازدهی نهایی آن می‌گردد.
اندازه و ابعاد تسمه تایم به چه ترتیبی است؟
همان گونه که محل دقیق قرار گرفتن تسمه تایم و محل جا خوش کردن آن در بطن خودروهای مختلف با یکدیگر متفاوت است، ابعاد دقیق این قطعه نیز در خودروهای مختلف متغیر بوده و از قاعده و اصل خاص یا ثابتی پیروی نمی‌کند. در واقع می‌توان گفت که اندازه‌ی کلی تسمه تایم بسته به نوع خودرو متفاوت خواهد بود.
در ساده‌ترین حالت موجود یعنی در حالت SOHC این قطعه تنها به فولی سر میل لنگ و فولی میل سوپاپ متصل است. اما در حالت دیگر یعنی در حالت DOHC شاهد تغییر این رویه هستیم. به گونه‌ای که تعداد میل‌های سوپاپ افزایش یافته و به دو عدد ارتقا می‌یابد.
همان گونه که در سطور پیشین این متن هم به آن اشاره شد، در حال حاضر برخی از خودروهای سنگین به جای تسمه تایم لاستیکی از نوع زنجیری و فلزی آن استفاده می‌کنند. البته این موضوع در برخی از خودروهای سواری نیز مشاهده می‌شود. به گونه‌ای که در برخی از خودروهای شش سیلندر شاهد استفاده از زنجیر به جای تسمه تایم مدل لاستیکی هستیم. البته باید خاطر نشان ساخت که این موضوع در تمام خودروهای شش سیلندر مشاهده نمی‌شود و برخی از آنها همچنان از وجود تسمه تایم مدل لاستیکی بهره می‌گیرند.
پاره شدن تسمه تایم چگونه رقم می‌خورد؟
تجربه نشان داده است که تسمه تایم به طور معمول پس از فرسوده شدن دچار پارگی و از کار افتادگی می‌شود. در شرایط غیر حاد، پاره شدن تسمه تایم تنها می‌تواند سبب خاموش شدن موتور خودرو شود. مشکلی که در خودروهای قدیمی‌تر پراید بسیار مشاهده می‌شود و البته با تعویض این قطعه به طور کامل برطرف می‌گردد.
اما شرایط همیشه این گونه نیست؛ در واقع میزان خسارت وارد شده به خودرو در صورت پاره شدن این قطعه‌ی لاستیکی، بسته به نوع طراحی موتور آن متفاوت خواهد بود. به گونه‌ای که پارگی تسمه تایم در برخی از خودروها سبب کج شدن سوپاپ‌ها می‌شود. مشکلی که رفع شدن کامل آن مستلزم باز کردن تمام و کمال سرسیلندر خواهد بود. دلیل این مشکل هم از آن‌جا ناشی می‌شود که با پاره شدن این قطعه‌ی تسمه مانند، زمان باز بودن سوپاپ‌ها دگرگون می‌گردد. افزون بر آن ممکن است تعدادی از سوپاپ‌ها در زمان رسیدن پیستون به نقطه‌ی مرگ بالایی باز بمانند و فعالیت موتور را مختل کنند.
در چنین شرایطی شاهد آن خواهیم بود که پیستون با برخورد به سوپاپ موجب کج شدن و تغییر شکل دادن آن می‌شود. حتی ممکن است موضوع از تغییر شکل سوپاپ فراتر برود و مشکلات بزرگ‌تری را برای موتور خودرو ایجاد کند. به این معنی که گاه ممکن است در اثر وارد آمدن ضربه‌ی پیستون به سوپاپ، نیروی کنترل نشده‌ی بازگشتی پیستون را دچار مشکل کند و شکستگی‌هایی را بر پیکر آن تحمیل نماید. به طور کل در آن دسته از موتورهایی که پاره شدن تسمه تایم در آنها منجر به برخورد پیستون با سوپاپ‌ها می‌شود، صدای ایجاد شده می‌تواند راننده یا صاحب خودرو را از این موضوع باخبر کند.
پاره شدن تسمه تایم چه عواقبی را به دنبال دارد؟
هنگامی که تسمه تایم پاره می‌شود یا دچار ناهماهنگی و خارج شدن از تنظیم استاندارد می‌گردد، عملکرد درست و به هنگام سوپاپ‌ها مختل می‌شود. به این ترتیب که در زمان ورود سوخت و هوا به داخل سیلندر، این اتفاق به درستی رخ نمی‌دهد. همچنین ممکن است فرآیند باز شدن یا بسته شدن سوپاپ‌ها به مقدار کافی صورت نگیرد. امری که به طور حتم در کیفیت کارکرد موتور اثر منفی از خود به جا می‌گذارد.
پاره شدن تسمه تایم در موتور خودروهای گوناگون ممکن است عواقب متفاوتی با خود به همراه داشته باشد. همان گونه که به آن اشاره شد در کم خطرترین حالت ممکن احتمال خاموشی موتور خودرو وجود خواهد داشت. این امر در آن دسته از خودروهایی رقم می‌خورد که در موتور آنها پیستون به سوپاپ‌ها نخواهد رسید. به همین دلیل پاره شدن تسمه تایم در این خودروها به غیر از روشن نشدن موتور، آسیب فنی دیگری را به موتور یا قطعات سر سیلندر خودرو تحمیل نمی‌کند.
اما در خودروهایی که ارتباط پیستون و سوپاپ‌های سرسیلندر نزدیک‌تر طراحی شده است، پاره شدن تسمه تایم می‌تواند موجب آسیب رساندن به بخش‌های مختلف موتور شود. به گونه‌ای که در مواردی لزوم تعویض بسیاری از قطعات سرسیلندر و حتی گاه خود آن را به طور کامل به همراه خواهد داشت. مشکلی که از کج شدن سوپاپ‌ها شروع شده و به تدریج حاد و حادتر می‌شود.
در واقع اگر توجه خاصی نسبت به تعویض تسمه تایم آسیب دیده صورت نگیرد، در موتور برخی از خودروها شاهد آسیب دیدن اکثر قطعات به کار رفته در آن خواهیم بود. مشکلی که در خودروهایی نظیر ریو از برند کیا گاه عواقب پر هزینه‌ای به دنبال خواهد داشت.
چگونه از پاره شدن یا آسیب دیدن تسمه تایم باخبر شویم؟
به طور معمول راننده‌های با تجربه و آن دسته از کسانی که برای سال‌های متمادی پشت فرمان خودروهای مختلف نشسته و تجربیات متعددی را در خیابان‌ها جاده‌ها اندوخته‌اند، با تنظیم نبودن دور موتور می‌توانند به مشکلات تسمه تایم خودرو پی ببرند. به بیان دقیق‌تر هنگامی که در حین رانندگی متوجه بد عمل کردن دور موتور شدید و احساس تنظیم نبودن موتور به شما داست داد، باید پیش از هر کاری تسمه تایم خودرو را مورد بررسی قرار داده و از درست کار کردن آن اطمینان حاصل کنید. چرا که شل شدن تسمه تایم، لغزش آن یا سایش دندانه‌های این قطعه می‌تواند منجر به بالا رفتن بی دلیل دور موتور در هنگام افزایش شتاب خودرو گردد.
همچنین یکی دیگر از نشانه‌های پاره شدن تسمه تایم یا تنظیم نبودن آن، در صدای موتور خودرو هنگام روشن شدن موتور تجلی می‌یابد. به نحوی که موتور خودرو به هنگام استارت زدن راننده، آن صدای همیشگی ناشی از بروز مکش درون سیلندر‌ها را از خود تولید نمی‌کند و حالتی سرفه مانند می‌یابد.
به طور کل بخشی از مشکلات خودرو که هنگام استارت خوردن و روشن شدن موتور مشاهده می‌شود، به ایرادات مرتبط با تسمه تایم مربوط می‌گردد. چرا که تنظیم بودن تسمه تایم هنگام کار کردن موتور خودرو موجب می‌شود که به ازای هر یک بار چرخیدن میل بادامک، میل لنگ خودرو دو بار به گردش در آید. گردشی که موجب می‌شود دریچه‌ها یا سوپاپ‌های ورود و خروج گاز شروع به باز و بسته شدن نمایند. از آن جا که روزنه‌های مذکور دقیقا متناسب با حرکت منظم پیستون‌ها باز و بسته می شوند، وجود ایراد در تسمه تایم موجب به هم خوردن زمان‌بندی این چرخه می‌شود. امری که در بسیاری از اوقات مشکلاتی را در هنگام استارت خوردن خودرو و روشن شدن موتور آن به همراه می‌آورد.
به همین دلیل بهتر است در برخی از خودروها پیش از استارت زدن و اقدام به روشن نمودن موتور، ابتدا سلامت تسمه‌ی موجود در موتور مورد بررسی و تایید قرار گیرد.
از جمله نشانه‌های دیگری که می‌تواند بر کارکرد ناصحیح یا همراه با مشکل تسمه تایم یک خودرو دلالت داشته باشد، خارج شدن بیش از حد دود از درون اگزوز آن است. هر چند که خارج شدن دود زیاد از اگزوز یک خودرو به طور مطلق نشانه‌ی وجود ایراد در تسمه تایم آن نیست، اما این موضوع می‌تواند به مشکلات ایجاد شده برای این قطعه یا فرسوده شدن آن نیز ارتباط داشته باشد.
به طور کل در صورتی که مشکلی برای این قطعه به وجود آمده باشد، کارکرد موتور قدری دچار اختلال می‌شود. اختلالی که برای جبران آن سایر قطعات به کار رفته در موتور خودرو باید فشار بیشتری را تحمل کنند. فشاری که در پاره‌ای اوقات خود را در قالب دود فراوان خارج شده از لوله اگزوز خودرو به نمایش در می‌آورد.
در مجموع دنده‌های تسمه تایم خودرو به تدریج و در طول زمان دچار فرسایش شده و به کاستی‌هایی نظیر خوردگی مبتلا می‌گردند. از همین رو این قطعه‌ی نه چندان پر دوام خودرو باید هر از چندگاهی مورد بررسی قرار گیرد تا از صحت کارکرد آن اطمینان حاصل شود.
به طور کل مواردی نظیر ایجاد سر و صدای اضافه در نزدیکی قاب مربوط به تسمه تایم، کاهش قابل توجه توان و شتاب خودرو، افزایش میزان مصرف سوخت، لرزش بیش از اندازه‌ی موتور هنگامی که در جا کار می‌کند و همچنین بروز مشکلات و کاستی‌های تجربه نشده در هنگام استارت خوردن خودرو و روشن شدن موتور آن می‌تواند نشانه‌‌ای مبنی بر وجود مشکل در تسمه تایم آن خودرو باشد. بر این اساس به محض مواجه شدن با این نشانه‌ها باید به سرعت صحت کارکرد تسمه تایم را مورد بررسی قرار داد.
چه کاری برای رهایی از مشکلات فرسوده شدن تسمه تایم باید انجام داد؟
در بسیاری از خودروها حداکثر زمانی که تسمه تایم می‌تواند به خوبی وظایف خود را به انجام برساند چیزی در حدود سه سال است. هر چند که تسمه تایم به کار رفته در بسیاری از خودروها پس از طی کردن میزان مسافت معینی به پایان عمر خود نزدیک می‌شود، اما بهتر است این قطعه بیش از سه سال مورد استفاده قرار نگیرد.
به عنوان مثال خودروی پراید که یکی از محصولات پر مشتری موجود در بازار خودروی ایران به شمار می‌رود، پس از طی کردن هر ۸۰ هزار کیلومتر مسافت نیاز به بررسی و تعویض تسمه تایم خود دارد. رقمی که در خودروهای گوناگون متفاوت با یکدیگر است. به این ترتیب بهتر است پیش از انجام هر کاری ابتدا به دفترچه یا مرجع راهنمای خودروی خود مراجعه کنید تا از عمر تسمه تایم آن با خبر شوید.
همچنین اگر از محل قرار گرفتن تسمه تایم خودروی خود در فضای درون کاپوت مطلع هستید، می‌توانید هر از گاه آن را مورد مشاهده یا معاینه قرار دهید تا از سلامت آن اطمینان حاصل نمایید. برای انجام این کار می‌توان وجود یا عدم وجود علامت‌هایی نظیر پوسیدگی و از بين رفتن دندانه‌های این قطعه یا ساییده شدن و ترک خوردگی آنها را مورد بررسی قرار دارد.
به هر حال در صورت نداشتن تخصص در این زمینه می‌توانید هرازگاه به مراکز مجاز تعمیر خودرو مراجعه کرده و از صحت کارکرد تسمه تایم خودروی خود در کنار عملکرد درست و مناسب سایر قطعات به کار رفته در خودرو اطمینان حاصل کنید.
| زمان مناسب برای تعویض تسمه تایم در خودروهای گوناگون | |
| نام خودرو | زمان تعویض تسمه تایم |
| پرايد | پس از هر ۸۰ هزار کيلومتر |
| ريو | پس از هر ۶۵ هزار کيلومتر |
| تندر ۹۰ | پس از هر ۴۵ هزار کيلومتر |
| رانا | پس از هر ۶۰ هزار کيلومتر |
| پژو ۴۰۵ | پس از هر ۶۰ هزار کيلومتر |
| پژو ۲۰۶ تيپ ۲ | پس از هر ۷۰ هزار کيلومتر |
| پژو ۲۰۶ تيپ ۵ | پس از هر ۶۰ هزار کيلومتر |
| زانتيا | پس از هر ۶۵ هزار کيلومتر |
سعید
مطلب خیلی خوبی بود. ممنون از شما.