بیوگرافی شهرام ناظری، شوالیه ادب و هنر ایرانی

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – کمتر کسی است که تصنیف اندک اندک را نشنیده باشد (اندک اندک، اندک اندک، جمع مستان می‌رسند، اندک اندک، اندک اندک، می‌ پرستان می‌رسند) این تصنیف که با شعری از مولانا است را خواننده‌ی مطرح موسیقی اصیل ایرانی شهرام ناظری خوانده است. با ما همراه باشید تا با بیوگرافی این هنرمند آشنا شوید.

بیوگرافی شهرام ناظری

دوران کودکی

شهرام در خانواده‌ای کرد زبان و آشنا به موسیقی و در کوچه‌ی یخچالی در محله‌ی برزه دماغ کرمانشاه به دنیا آمد. او از دوران کودکی توسط مادرش با شعر و آواز آشنا می‌شود و صدای دلنشینش را از پدر و مادرش به یادگار دارد. پدر شهرام نیز با موسیقی ایرانی، ردیف آوازی و گوشه‌ها آشنا بود و سه تار هم می‌نواخت. در آن دوره از تجربه و سبک خوانندگانی، چون شیخ داوودی بهره می‌برد.

پرویز خان پورناظری بزرگ خاندان آن‌ها به حاجی خان معروف بود و از شاگردان درویش خان و کلنل وزیری بود. وجود جو موسیقایی در خانواده‌ی ناظری سبب شد که او بتواتد در سن ۷ سالگی اولین برنامه‌ی هنری‌اش را در رادیوی کرمانشاه با ساز تار درویشی داشته باشد و در سن ۱۱ سالگی چند آواز در رادیو تلویزیون ایران اجرا کرد.

آغاز فعالیت هنری به صورت جدی

• شهرام ناظری همیشه در تلاش بود که از سبک استادان مختلف بیاموزد، به همین خاطر در سال ۱۳۴۵ به منظور بهره بردن از سبک اساتیدی، چون عبدالله دوامی، نورعلی خان برومند، عبدالعلی وزیری، محمود کریمی و محمدرضا شجریان به تهران سفر کرد. در طی این سفر، نزد استادان احمد عبادی، جلال ذوالفنون و محمود هاشمی به فراگیری ساز سه تار مشغول شد.
• وی به مدت یک سال در تبریز از موسیقی دانانی مانند غلامحسین بیگجه خانی و محمود فرنام قیطانچیان بهره گرفت.
• در سال ۱۳۵۴ نورعلی خان برومند پیشنهاد داد که به استخدام رادیو تلویزیون در آید، در این مدت اولین برنامه‌ی خود با گروه شیدا به سرپرستی محمدرضا لطفی با مثنوی مولوی و ترانه‌ای از شیخ بهایی اجرا کرد.
• در سال ۱۳۵۵ در اولین آزمون موسیقی سنتی ایران شرکت کرد و در رشته‌ی آواز مقام اول را کسب کرد.
• در سال ۱۳۵۶ برای اجرای کنسرت در جشنواره‌ی توس همراه با گروه سماعی به سرپرستی اصغر بهاری و حسن ناهید انتخاب شد.
• وی از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰ در آلبوم‌های چاووش به شماره‌های ۲، ۳، ۴، ۷ و ۸ با همکاری گروه‌های شیدا و عارف و کانون فرهنگی و هنری چاووش به سرپرستی محمدرضا لطفی، حسین علیزاده و پرویز مشکاتیان آواز خوانی کرد. برخی از آلبوم‌های چاووش، از جمله چاووش ۲، اولین آلبوم با حضور شهرام ناظری آلبوم‌های مشترکی بین ناظری و محمدرضا شجریان است و در آن‌ها این دو هنرمند سرود‌های انقلابی بسیاری را اجرا کرده‌اند.
• شهرام ناظری با همکاری جلال ذوالفنون و بهزاد فروهری آلبوم مثنوی موسی و شبان، با همکاری نوازندگان مرکز حفظ و اشاعه موسیقی سنتی ایران و گروه مولانا آلبوم بنمای رخ را به سرپرستی محمدجلیل عندلیبی، با همکاری گروه تنبور شمس آلبوم سخن عشق و با همکاری گروه عارف به سرپرستی پرویز مشکاتیان آلبوم لاله بهار را ارائه داد.
• در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۴ به تدریس موسیقی و ردیف آوازی مشغول بود و در این مدت آلبوم زمستان و بشنو از نی و نجوا را به مخاطبان خود ارائه داد.
• از سال ۱۳۶۴ به بعد نیز آلبوم‌های متعددی را به مخاصبان موسیقی سنتی ایرانی ارائه داد، آثاری مانند شورانگیز با همکاری حسین علیزاده، گل صد برگ و آتش نیستان با همکاری جلال ذوالفنون، یادگار دوست و ساقی نامه۱ و ۲ با همکاری کامبیزروشن روان. لازم به ذکر است که گل صدبرگ معروف‌ترین اثر شهرام ناظری است و بسیاری از مردم ناظری را با تصنیف اندک اندک که با شعر مولانا در این آلبوم اجرا شده، می‌شناسند.
• شهرام ناظری آلبوم بی‌قرار را با همکاری گروه جلیل عندلیبی و همچنین کنسرت اساتید موسیقی ایران را با همکاری گروه اساتید موسیقی ایران (گروهی به سرپرستی فرامرز پایور) اجرا و منتشر کرد.
• در سال‌های دهه هفتاد خورشیدی شهرام ناظری آثار بسیاری را اجرا نمود که از آن جمله می‌توان به آلبوم‌های نوروز به همراهی با حسین علیزاده، مهتاب رو را با گروه تنبور شمس (آهنگ‌سازی کیخسرو پورناظری) و دل شیدا را با آهنگ‌سازی فرامرز پایور اشاره نمود. همکاری ناظری باکامکار‌ها نیز منجر به آفرینش دو اثر ماندگار به نام‌های کنسرت کامکار‌ها ۷۶ و کنسرت ۷۷ گشته‌است.
• وی با انتشار دو آلبوم “ساز نو آواز نو” و “سفر به دیگر سو” مسیر نوینی از موسیقی خویش را نمایان ساخت به‌طوری‌که سفر به دیگر سو را دکترین موسیقایی خود می‌داند.

شاهنامه خوانی استاد شهرام ناظری در کشور مراکش

• شهرام ناظری در دهه‌ی هشتاد به پژوهش در موسیقی به خصوص پژوهش بر نحوه‌ی اجرای آثار شاهنامه فردوسی و مولوی مشغول شد. طی این مدت چندین آلبوم دیگراز جمله آواز اساطیر، لیلی و مجنون، لولیان، مولویه (شور رومی) و سفر عسرت را منتشر کرد.
• در سال ۱۳۹۰ آلبومی به نام امیرکبیر را با آهنگسازی پژمان طاهری منتشر کرد که اشعار آن را شعر‌های نو تشکیل می‌دادند.
• در همین زمان کنسرت شهرام ناظری و لوریس چکناوریان منتشر شد. این اثر مربوط به اجرای ارکستر بزرگ کومیتاس ارمنستان به رهبری مایسترو لوریس چکناوریان در سال ۱۳۸۴ بود که بیشتر قطعات آن به زبان کردی (زبان مادری شهرام ناظری) است.
• آلبوم درفش کاویانی، کاوه آهنگر به آهنگ‌سازی فرید الهامی و اجرای گروه فردوسی که به زودی منتشر خواهد شد مربوط به اجرای شاهنامه اثر حکیم ابوالقاسم فردوسی، و مانند بسیاری از آثار شهرام ناظری تنبور محور است.
• شهرام ناظری آلبوم‌هایی را از اشعار شاهنامه‌ی کردی و شاهنامه‌ی فردوسی منتشر کرده است. وی نخستین خواننده‌ای است که برای شاهنامه خوانی پژوهشی چندین‌ساله انجام داد و در آمریکا، فرانسه و تونس اجرا‌های صحنه‌ایِ شاهنامه‌خوانی داشت.

ناظری شاهنامه را در سه بخش ارائه داده است:
۱. اجرای شاهنامه و ارائه آن با موسیقی مقامی، برگرفته از فضای فکری و قومیت‌های ایرانی. این نوع، در آکادمی کارتاژ تونس که یک شهر تاریخی با پیشینه ۴ هزارساله است و همچنین در جشنواره سن فلوران فرانسه اجرا شده‌است.
۲. اجرای شاهنامه با ارکستر بزرگ کلامی بر مبنای موسیقی دستگاهی. در این بخش ناظری به همراه کیوان ساکت بر روی شاهنامه کار کرده‌است.
۳. برداشت سوم نیز اجرای شاهنامه با گروه اینترنشنال در نیویورک با همراهی حافظ ناظری است که نمونه آن در سال ۲۰۱۰ در سالن کارنگی هال نیویورک اجرا شده‌است.

• از دیگر کنسرت‌های این خواننده می‌توان به کنسرتی که به همراه گروه فردوسی در کرمانشاه در سال ۱۳۹۳ اجرا شد را نام برد که در آن قطعات کردی بسیاری را اجرا کرد. پس از این اجرا برخی از رسانه‌ها اجرای قطعات کردی به ویژه قطعه‌ای که به فارسی به این معنا بود که “من کرمانشاهی‌ام فارسی نمی‌دانم” او را مخالف وحدت و همبستگی میهنی ایرانیان نامیدند. شهرام ناظری در واکنش به این‌ها گفت: این انگ‌ها به من نمی‌چسبد، من فرزند کرد هستم که فارسی نمی‌دانم. اما به زبان کردی جان من به فدای تو که فارس هستی، اتفاقاً این شعر مخالف قومیت‌هاست و می‌گوید جان من فدای تو که فارس هستی.

سبک خواندن شهرام ناظری

او همواره در تلاش بوده که سبکی جدید و نگرشی نو در آواز موسیقی ایرانی به وجود آورد. ناظری خواننده‌ای است که در آثارش روحیه تکرار ناپذیری وجود دارد. از جمله ویژگی‌های خواندن او وجود تحریر‌های ریتمیک و خاصی است که از سال‌های پایانی دهه هفتاد خورشیدی در آثارش استفاده کرده است، از جمله این آثار می‌توان به آلبوم‌های ساز نو آواز نو، سفر به دیگر سو، لولیان و مولویه (شور رومی) شاره کرد.

حدود سی سال پیش دکتر داریوش صفوت بنیان‌گذار مرکز اشاعه و حفظ موسیقی سنتی، ارزش صدای ناظری را در ویژگی‌های حماسی آن تشخیص داد و چنین تشریح نمود که: در صدای ناظری لنگرها، دندانه‌ها و آکسن‌های خاصی وجود دارد که به آن حس حماسی بخشیده‌است. این لحن حماسی قرن‌ها پیش در آواز ایرانی وجود داشته، اما به دلیل مسائل تاریخی کمرنگ شده و به تدریج از بین رفته‌است.

خود شهرام ناظری در این باره می‌گوید: یک حرکت یک حماسه در اجرا و خواندنم هست آن هم بخاطر فرهنگ کُرد بودنم است.

افتخارات و جوایز استاد ناظری

• جایزه «کونکورز» موسیقی فولکلور در سال ۱۹۷۵
• دریافت جایزه «بهترین موسیقی عرفانی جهان» در جشنواره فاس مراکش در سال ۱۹۹۷ (وی پس از دریافت این جایزه، از سوی مطبوعات آمریکا لقب پاواروتی ایران را نیز دریافت کرد.
• دریافت جایزه ویژه شهر ارواین ایالت کالیفرنیا برای گسترش پیام معنوی مولانا و صلح از طریق زبان موسیقی در سال ۲۰۰۶
• دریافت نشان «لژیون دونور» از سوی دولت فرانسه در سال ۲۰۰۷
• دریافت نشان «شوالیه ادب و هنر» از سوی دولت فرانسه در سال ۲۰۰۷، این نشان بالاترین نشان فرهنگی فرانسه‌است و پاس‌داشتی است از طرف دولت فرانسه به هنرمندانی که تلاش ویژه‌ای در جهت اعتلای فرهنگ و هنر دارند.
• دریافت عنوان هنرمند برتر آسیا از طرف مجمع آسیاسوسایتی ۲۰۰۷. در این مراسم بان کی‌مون دبیرکل سازمان ملل متحد تقدیر ویژه‌ای از شهرام ناظری به عمل آورد.
• دریافت جایزه «اسطورهٔ زنده» از دانشگاه یوسی‌اِل‌اِی
• دریافت نشان طلایی سماع بارگاه مولانا از دست اسین چلبی نواده مولانا در سال ۱۳۸۶ در شهر قونیه ترکیه و انتخاب به عنوان رئیس افتخاری مرکز مولانا پژوهی دانشگاه سلجوق در ایران.
• دریافت کلید طلایی شهر خوی و مقبرهٔ شمس در جشنوارهٔ بین‌المللی شمس تبریزی در آبان ۱۳۸۶
• دریافت لوح سپاس از شهرداری شهر ایرواین کالیفرنیا به پاس قدردانی از تلاش‌های شهرام ناظری در ترویج پیام معنوی صلح در قالب موسیقی و شعر‌های مولوی
• نام‌گذاری روز ۲۵ ماه فوریه سال ۲۰۰۶ به نام «شهرام ناظری»، توسط رئیس شواری شهر و شهردار سن دیه گو در حوزه جغرافیایی سن‌دیه‌گوی ایالت کالیفرنیا. در مدت کوتاهی پس از این نامگذاری، کنگرهٔ آمریکا نیز با اهدای لوح سپاس از وی تقدیر نمود.
• دریافت تقدیرنامه از سوی دانشگاه هاروارد به دلیل نقش مؤثر ناظری در معرفی مولوی به دنیای غرب و نوآوری در موسیقی ایرانی و جذب مخاطبان غربی

نام آلبوم‌های منتشر شده از شهرام ناظری

• چاووش ۲، ۱۳۵۷
• چاووش ۳، ۱۳۵۷
• چاووش ۴، ۱۳۵۷
• چاووش ۷، ۱۳۵۸
• چاووش ۸، ۱۳۵۷–۵۹
• مثنوی موسی و شبان ۱۳۵۸
• صدای سخن عشق ۱۳۵۸
• باد صبا می‌آید ۱۳۶۰
• بشنو از نی اجرا در ۱۳۶۰
• گل صدبرگ ۱۳۶۰
• لاله بهار ۱۳۶۰
• نوروز ۱۳۶۲
• بنمای رخ ۱۳۶۳
• یادگار دوست ۱۳۶۳
• بهاران آبیدر ۱۳۶۴
• کیش مهر ۱۳۶۵
• بی قرار ۱۳۶۶
• زمستان ۱۳۶۶
• در گلستانه ۱۳۶۶
• شورانگیز ۱۳۶۷
• ساقی نامه ۱، ۱۳۶۷
• ساقی نامه ۲، ۱۳۶۷
• آتشی در نیستان ۱۳۶۷
• سخن تازه ۱۳۶۷
• کنسرت اساتید موسیقی ایران ۱۳۶۸
• کنسرتی دیگر ۱۳۶۸
• لیلی و مجنون ۱۳۶۸
• چشم به راه اردیبهشت ۱۳۷۰
• حیرانی ۱۳۷۵
• ساز نو آواز نو ۱۳۷۷
• کنسرت ۷۷، ۱۳۷۷
• سفر به دیگر سو ۱۳۷۷
• آواز اساطیر ۱۳۷۹
• غم زیبا ۱۳۸۲
• لولیان ۱۳۸۴
• بیست سال با آثار پرویز مشکاتیان ۲ زمستان ۱۳۸۵
• مولویه (شور رومی) ۱۳۸۶
• سفر عسرت ۱۳۸۸
• امیرکبیر ۱۳۹۰
• کنسرت شهرام ناظری و لوریس چکناوریان ۱۳۹۰
• بعد یازدهم ۱۳۹۲
• درفش کاویانی، کاوه آهنگر ۱۳۹۳
• رقصانه ۱۳۹۴

در پایان تصنیف اندک اندک با صدای شهرام ناظری خواهیم شنید.