آشنایی با انواع سایز بندی کاغذ

ستاره | سرویس تکنولوژی – انواع سایز بندی کاغذ با توجه به اندازه‌های ارائه شده توسط سازمان استاندارد جهانی که با نام ISO شناخته می‌شود، تعریف شده است. از آن‌جایی که عمده مصرف کاغذهایی با اندازه‌های مختلف در صنعت چاپ صورت می‌گیرد، استانداردهای مربوط به انواع سایز بندی کاغذ نیز بیشتر به منظور استفاده‌ی آنها در صنعت چاپ تعریف شده است.

 

کاغذ و صنعت چاپ

در ماشین‌های چاپ معمولا عرض محصول نهایی هماهنگ با استانداردهای اندازه‌گيری جهانی تعيین و تعریف می‌شود. استانداردی که توسط سازمان جهانی ایزو یا به عبارت بهتر ایزو ۲۱۶ تعریف شده است. البته در آمریکای شمالی انواع سایز بندی کاغذ بر اساس سیستم استاندارد مختص به همان ناحیه یعنی استاندارد آمریکای شمالی تعریف شده است و استاندارد تعیین شده در سازمان جهانی ایزو بیشتر در اروپا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در ایران نیز اکنون مدتی است که همین سیستم استاندارد یاد شده به عنوان ملاک و معیار اصلی برای اندازه‌گیری سایز کاغذ شناخته می‌شود و مورد توجه و کاربرد افراد فعال در صنعت چاپ قرار دارد. البته در کشور ما از دیرباز انواع سایز بندی کاغذ بر اساس معیار ورق انجام‌ شده است و استفاده از عبارت‌هایی نظیر کاغذ نیم ورقی، کاغذ یک ورقی، کاغذ دو ورقی و کاغذ چهار ورقی به عنوان ملاک اصلی اندازه‌گیری کاغذ مرسوم بوده است. با این حال این اندازه‌های سنتی چندان دقیق نبوده‌اند و علاوه بر آن با استانداردهای جهانی نیز هم‌خوانی و هم‌سویی نداشتند. از همین رو اکنون در ایران نیز از همان استانداردهای جهانی برای انواع سایز بندی کاغذ استفاده می‌شود. اما استانداردهایی که از آن سخن می‌گوییم چه هستند و کدام موارد را در بر می‌گیرند؟

 

 

استاندارد تعیین شده برای انواع سایز بندی کاغذ

همان گونه که به آن اشاره شد، استاندارد مرسوم برای شناختن اندازه‌‌های مختلف کاغذ توسط سازمان جهانی ایزو تعیین شده است. استاندارد جهانی ایزو که ابعاد کاغذ را بر مبنای ایزو ۲۱۶ تعریف کرده، استاندارد DIN کشور آلمان را به عنوان ملاک و معیار اصلی خود برگزیده است. به این دلیل که کشور آلمان از دیرباز ید طولایی در توسعه‌ی صنعت چاپ داشته است و به نوعی زادگاه این صنعت تاریخ‌ساز محسوب می‌شود.

در استاندارد تعریف شده برای اندازه‌ی کاغذهای رایج در صنعت چاپ و سایر صنایع وابسته به آن پنج دسته‌بندی مختلف وجود دارد که شامل گروه‌های A، B، C، RA و SR می‌شوند. شاید بتوان کاغذهای سایز A را به عنوان رایج‌ترین کاغذهای موجود در بازار قلمداد کرد. گروهی که کاغذهای آن بیشتر از سایر گروه‌‌های اشاره شده در بخش‌های مختلف صنعت چاپ مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پس از کاغذهایی با اندازه‌ی A مواردی با دو اندازه‌ی B و C به عنوان اندازه‌های رایج کاغذ در بازار شناخته می‌شوند. پس از آن نیز نوبت به دو دسته‌بندی RA و SR می‌رسد. از آن‌جایی که این دو اندازه نسبت به سه اندازه‌ی دیگر کمتر شناخته شده هستند گاه در دسته‌بندی اندازه‌ی انواع و اقسام کاغذ مورد توجه چندانی قرار نمی‌گیرند.

البته دسته‌بندی‌هایی که به آنها اشاره شد تنها به کاغذ عادی محدود نمی‌شود و شامل مقوا یا ورق‌های کاغذی چند لایه نیز می‌گردد. انواع و اقسام کاغذ یا مقوای موجود در هر کدام از این دسته‌بندی‌ها به منظور مصارف خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد. به این معنی که ممکن است کاغذهای متعلق به یکی از این دسته‌بندی‌ها در بخشی از صنعت چاپ بیش از سایر بخش‌ها مورد استفاده قرار بگیرد. حال بد نیست تک‌تک این دسته‌بندی‌ها را به شکل جداگانه مورد بررسی قرار دهیم.

 

 

نگاهی به انواع سایز بندی کاغذ

بر طبق نکات اشاره شده در سطور فوق کاغذهایی که در دسته‌بندی A قرار دارند رایج‌ترین نوع کاغذ در صنعت چاپ به شمار می‌روند. پس بهتر است توضیح در مورد انواع سایز بندی کاغذ را ابتدا با نگاهی به کاغذهای گروه A آغاز کنیم.

 

کاغذ گروه A

رایج بودن استفاده از کاغذهای گروه A به آن اندازه‌ است که سایز کاغذ‌های این گروه اغلب به عنوان مبنای پایه برای دسته‌بندی انواع و اقسام کاغذ شناخته می‌شود. در واقع سایز کاغذهای موجود در سایر گروه‌های اشاره شده به طور معمول در قیاس با اندازه‌ی کاغذ‌های گروه A سنجیده می‌شود. به عنوان مثال می‌گوییم که کاغذ‌های گروه X از نظر اندازه x برابر کاغذهای گروه A هستند.

کاغذهای گروه A معمولا برای انجام آن دسته از کارهای چاپی که نیازی به برش خوردن ندارند مورد استفاده قرار می‌گیرند. چرا که کاغذهای موجود در این گروه خود به شکل استاندارد برش خورده‌اند و دیگر نیازی به تغییر اندازه ندارند. با توجه به گستردگی استفاده از کاغذهای گروه A، در ادامه‌ی این متن به شکل جداگانه آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد. پیش از آن بهتر است به سایر گروه‌های یاد شده به شکل مختصر و مفید بپردازیم. البته باید به این نکته اشاره شود که کاغذهای گروه A خود شامل زیر مجموعه‌ای مفصل از زیرگروه A0 تا A10 می‌شوند. زیر مجموعه‌ای که هر کدام از گزینه‌های موجود در آن از اندازه‌ی متفاوتی نسبت به سایر گزینه‌ها بهره می‌برد و در مصارف مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد.  

 

 

کاغذ گروه B

در حالت کلی کاغذهای و مقواهایی که در گروه B طبقه‌بندی می‌شوند از نظر اندازه حدود ۱۸ درصد بزرگ‌تر از کاغذهای گروه A هستند. از کاغذ یا مقواهای موجود در این دسته برای مقاصد مختلفی نظیر چاپ و تهیه پوستر، انواع و اقسام نقشه و جدول‌های دیواری استفاده می‌شود. سایزبندی کاغذهای موجود در گروه B به طور کامل به گروه A شباهت دارد. به این معنی که کاغذهای موجود در این گروه نیز مانند گروه A شامل اندازه‌های B0 تا B10 می‌شوند.

 

کاغذ گروه C

کاغذهای موجود در گروه C هم بر اساس همان الگوی مشابه مربوط به طبقه‌بندی کاغذهای دو گروه A و B دسته‌بندی و سایزبندی می‌شوند. با این حال نوع مصرف این دسته از کاغذها یا مقواها متفاوت با دو گروه دیگر است. به این معنی که کاغذهای گروه C بیش از هر فعالیتی برای تولید پوشه، پاکت یا سایر موارد مشابه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

کاغذ گروه RA

کاغذهای گروه RA از نظر اندازه حدود دو درصد از کاغذهای گروه A بزرگ‌تر هستند. به همین دلیل گاه با کاغذهای گروه A اشتباه گرفته می‌شوند یا جزیی از آن گروه به حساب می‌آیند. به همین دلیل شاید برخی از افراد کاغذهای گروه RA را به اندازه‌ی کاغذها یا مقواهای متعلق به سه گروه A و B و C نشناسند. موارد مصرف کاغذهای گروه RA کم و بیش به کاغذهای گروه A شباهت دارد. با این تفاوت که کاغذهای گروه RA بیشتر در آن دسته از کارهای چاپی مورد استفاده قرار می‌گیرند که نیاز به درج نوار کنترل رنگ دارد یا لازم است به منظور آماده شدن برای چاپ برش مختصری بخورد.   

 

کاغذ گروه SR

کاغذهای موجود در گروه SR از نظر اندازه حدود ده درصد از کاغذهای موجود در گروه A بزرگ‌تر هستند. کاغذ یا مقواهای SR بیشتر در آن دسته از كارهای چاپی که نیاز به برش لبه‌های آنها وجود دارد مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر آن از کاغذهای موجود در این گروه به طور عمده در آن دسته از كارهای چاپی كه به لبه‌‌های پهن برای برش‌های بزرگ يا صحافی نياز است استفاده می‌گردد.  همچنین کاغذهای گروه SR برای آن دسته از کارهای چاپی که باید روی لبه‌ی آنها يك نوار پهن كنترل رنگ چاپ شود نیز مناسب هستند.

 

 

نقش گروه A در انواع سایز بندی کاغذ

بنابر آن چه به آن اشاره شد کاغذهای گروه A جزو پر مصرف‌ترین کاغذها به شمار می‌روند و سایز کاغذ سایر گروه‌های چهارگانه با توجه به اندازه‌ی گاغذهای گروه A سنجیده می‌شود. مسلما یکی از رایج‌ترین کاغذهای گروه A کاغذ A4 است که بسیاری از مردم با آن آشنا هستند. طول این کاغذ حدود ۲۹.۷۳ سانتی‌متر است و عرض آن نیز به ۲۱.۰۲ سانتی‌متر می‌رسد. این اعداد به این منظور تعیین شده‌اند که مساحت کاغذ A4 به ۶۲۵ سانتی‌متر مربع یا ۱.۱۶ متر مربع برسد.   

روند تغییر اندازه‌ی کاغذ‌های گروه A به این ترتیب است که با بالا رفتن عدد مربوط به پسوند آنها سایزشان کاهش می‌یابد. از همین رو کاغذ A0 از نظر اندازه از تمام کاغذهای گروه A بزرگ‌تر بوده و کاغذ A10 از سایر اعضای خانواده‌ی A کوچک‌تر است. الگوی تغییر اندازه‌ی کاغذهای گروه A هم بر این مبنا استوار است که در هر شماره از آنها مساحت کاغذ به نصف شماره‌ی قبل کاهش می‌یابد. به عنوان مثال مساحت کاغذ A2 دقیقا نصف مساحت کاغذ A1 است.

نکته‌ی دیگری که باید آن را در انواع سایز بندی کاغذ مد نظر قرار داد این است که کاهش مساحت کاغذهای شماره‌دار این گروه نسبت به کاغذ شماره‌ی قبل با کاهش یافتن طول کاغذ انجام می‌شود. به عنوان مثال در کاغذ A2 طول کاغذ نسبت به کاغذ A1 نصف شده است. بنابراین مساحت آن نیز معادل نصف کاغذ A1 اندازه‌گیری می‌شود. همچنین عرض کاغذ A1 برابر طول کاغذ A2 خواهد بود. در واقع می‌توان از کنار هم قرار دادن دو کاغذ A2 به یک کاغذ A1 رسید.   

از نظر انواع سایز بندی کاغذ نسبت‌های یاد شده در تمام کاغذهای گروه A رعایت شده است و هر کدام از کاغذهای این گروه در برابر کاغذهای شماره‌ی پیش و پس از خود چنین تناسبی را به نمایش می‌گذارند. علاوه بر آن طول هر کدام از کاغذهای گروه A نیز معادل جذر دو برابر عرض آن است. تمام این نسبت‌ها به این منظور تعیین شده‌اند تا نگهداری کاغذهای گروه A از دردسر کمتر و راحتی بیشتری برخوردار باشند. علاوه بر آن وجود چنین نسبت و تناسبی موجب می‌شود که تمام انواع سایز بندی کاغذ A در حین فرایند چاپ از حداقل زایدات و تلفات برخوردار گردد.

 

 

انواع سایز بندی کاغذ در دو گروه B و C

نظیر همین تناسبی که در تعیین اندازه‌ی کاغذهای گروه A وجود دارد را در کاغذهای گروه B و C نیز می‌توان مشاهده کرد. با این تمایز که در کاغذهای دو گروه یاد شده ابعاد و اندازه‌ی متفاوتی را شاهد هستیم. تفات اندازه‌ای که در سطور پیشن این متن به میزان حدودی آن اشاره شد. از سوی دیگر باید این نکته را هم مد نظر قرار داد که اندازه‌ی کاغذهای شماره‌دار موجود در سه گروه A و B و C در لابه لای یکدیگر قرار می‌گیرد و نسبت به هم کاملا متناسب است.

به عنوان مثال اندازه‌ی کاغذهای موجود در گروه B به ترتیبی تعیین شده است که هر کدام از کاغذهای موجود در این گروه از نظر اندازه‌ی کلی میانگین دو اندازه‌ی بالا و پایین از گروه A باشد. به عنوان نمونه اندازه‌ی کاغذ B2 تقریبا مابین اندازه‌ی دو کاغذ A1 و A2 محاسبه می‌شود. بر این اساس می‌توان از کاغذ A1 کاغذی با اندازه‌ی B2 و از کاغذ B2 نیز کاغذی با اندازه‌ی A2 استخراج کرد.

تناسب یاد شده در کاغذهای گروه C نیز مشاهده می‌شود. به این ترتیب که اندازه‌ی کاغذهای گروه C رقمی مابین اندازه‌ی کاغذهای گروه A و B تعیین شده است. به عنوان مثال اندازه‌ی کاغذ C3 کوچک‌تر از کاغذ B3 بوده اما در عین حال از کاغذ A4 بزرگ‌تر است.

به هر حال در مطلب پیش رو تلاش اصلی بر آن بود که خوانندگان متن بتوانند تا اندازه‌ای با انواع سایز بندی کاغذهای موجود در بازار آشنا شوند و از تفاوت‌های رایج موجود میان گروه‌های مختلف کاغذ نسبت به یکدیگر به شکل مختصر آگاه گردند.