نویسنده: بهاره ضیایی
بروزرسانی: 27 مرداد 1400
| روز جهانی تالاب ها | |
| تاریخ |
۱۳ بهمن مصادف با ۲ فوریه
|
| علت نامگذاری |
حفاظت از تالاب های مهم بین المللی و حیوانات و گیاهان وابسته به آن‌ها
|
تاریخچه روز جهانی تالاب ها
حدود ۵۰ سال پیش در ۱۳ بهمن سال ۱۳۴۹ شمسی، برابر با ۲ فوریه ۱۹۷۱ میلادی در شهر رامسر ایران، پیمانی جهانی برای حفاظت از تالاب ها در دنیا به تصویب رسید که «کنوانسیون رامسر» نام گرفت.
در سال ۲۰۱۷ شعاری برای روز جهانی تالاب ها با عنوان «تالاب ها برای کاهش خطر بلایای طبیعی» (Wetlands for Disaster Risk Reduction) در نظر گرفته شد.
کنوانسیون رامسر
در این معاهده جهانی، فهرستی از تالاب های مهم جهان تهیه شده که «فهرست رامسر» نام دارد. هم‌اکنون کنوانسیون رامسر ۲۱۸۶ تالاب به وسعت ۲۰۰ میلیون هکتار را پوشش می‌دهد. بریتانیا با ۱۷۰ تالاب، بیشترین تعداد تالاب و کانادا با ۱۴۰ هزار کیلومتر‌مربع، بیشترین وسعت از تالاب های خود را تحت پوشش این معاهده درآورده‌اند. مقر دائمی کنوانسیون رامسر در شهر گلند کشور سوئیس است.
تعریفی از تالاب
تالاب (در زبان انگلیسی wetland) به محیطی گفته می‌شود که ویژگی‌هایش حالتی میان خشکی و آب است. تالاب ها ممکن است همواره دارای آب باشند یا اینکه گاهی خشک و گاه آبدار باشند اما ویژگی اصلی تالاب ها ماندگاری نسبی آب در آن‌ها است که این آب ممکن است شور باشد یا شیرین. بعضی از تالاب های نزدیک دریا با جزر و مد تغییر وضعیت می‌دهند.
وضعیت تالاب ها در سراسر جهان از جمله ایران بحرانی است و بسیاری از آن‌ها نیز هم اکنون از بین رفته اند! از میان رفتن تالاب ها خطراتی جدی برای گونه‌های حیوانی و گیاهی که به این محیط برای زندگی‌شان وابسته هستند دارد. یک تحقیق جهانی نشان می‌دهد که حدود ۸۷٪ تالاب های جهان در سیصد سال گذشته از بین رفته‌اند. دلیل اصلی این پدیده استفاده از زمین تالاب ها برای کشاورزی بوده‌است.
ارزش تالاب ها
اکوسیستم‌های تالابی مهد تنوع زیستی در دنیا هستند که با فراهم کردن آب و محیط زادآوری اولیه، نقش اساسی در بقای گونه‌های بی‌شماری از گیاهان و جانوران وابسته به خود را در جهان به عهده دارند. تالاب ها اجتماعات انبوه گونه‌های پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی مهرگان را در خود جای می‌دهند. از بین ۲۰ هزار گونه مختلف ماهی در سطح جهان، بیش از ۴۰ % آن‌ها در تالاب ها زندگی می‌کنند. تالاب ها ذخیره‌گاه‌های بسیار مهمی از مواد ژنتیکی (وراثتی) گیاهی نیز محسوب می‌شوند.
اقتصاددانان و دانشمندان امروزه بیش از پیش ارزش‌ها و خدمات اکوسیستمی محیط‌های طبیعی از جمله تالاب ها را مورد بررسی قرار می‌دهند. این تحقیقات با تقریب‌ها و تردید‌های فراوانی همراه است. بر اساس تعدادی از پژوهش‌های اخیر اکوسیستم‌ها سالیانه حداقل ۳۳ تریلیون دلار ارزش خدماتی ایجاد می‌کنند که ۹/۴ تریلیون دلار آن، از طریق تالاب ها تأمین می‌شود.
متخصصان محیط زیست ارزش اکولوژیک تالاب ها را ۱۰ برابر جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر زمینهای زراعی برآورد می‌کنند.
تاثیر گذاری و تاثیرپذیری اجزای فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی یک تالاب همچون خاک، آب و گیاهان و جانوران، عملکرد‌های حیاتی بی‌شماری برای تالاب ایجاد می‌کند. از جمله: ذخیره سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، تثبیت خطوط ساحلی و مهار فرسایش، تزریق مجدد آبهای زیرزمینی (جابجایی آب از تالاب به درون سفره‌های زیرزمینی)، تخلیه آبهای زیرزمینی (جابجائی آب به سوی بالا و تبدیل آن به آبهای سطحی)، پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی‌ها و تعدیل آب و هوای محلی.
از میان ارزش‌های اقتصادی متعدد تالاب ها، می‌توان به حفظ ذخایر ژنی گیاهی و جانوری، تأمین آب (کیفی و کمی)، آبزی پروری (بیش از دوسوم از برداشت محصول ماهی جهان به سلامت مناطق تالابی بستگی دارد)، تولید محصولات کشاورزی (از طریق تأمین آب و عناصر غذایی)، تولید چوب، تأمین انرژی، تولید مواد لجنی و گیاهی، حمل و نقل و کاربرد‌های تفریحی و گردشگری (توریستی) اشاره کرد.
علاوه بر همه این موارد تالاب ها به‌عنوان میراث فرهنگی بشر دارای اهمیت ویژه‌ای هستند. این محیط‌های بارور در باور‌های جهان‌شناسی و مذهبی ریشه داشته و منشاء تعالی زیبایی‌شناختی شناخته می‌شوند.
انواع تالاب
- باتلاق زمینهای آبدار یا خیس پر از گیاه و درخت.
- مانداب یا هور با آبی راکد و باز و گیاهان کوتاه بیشتر از جنس علف و نی.
- خلاش آبگیری است که رستنی‌های آن پوسیده باشد.
- خلنگزار تالاب هایی به شکل خارستان.
- لشاب تالابی نیزاری است که آب آن از گیاه آکنده شده و هوای کمی می‌گیرد.
- تالاب های مصنوعی که برای سیل‌گیری رودخانه‌ها و دریاها درست می‌شود، مانند پروژه‌های چاه‌نیمه در سیستان.
- آب‌بندان گونه‌ای از تالاب های مصنوعی ساخته دست بشر برای پرورش ماهی و ذخیره آب
وضعیت تالاب ها در ایران
وضعیت آلودگی تالاب ها در ایران مورد انتقاد بسیاری از فعالان و دوستداران محیط زیست در کشور است. عدم مدیریت پسماندها و فاضلاب‌ها در محیط تالابی، قطعه قطعه کردن تالاب، آتش زدن حوضچه‌های نفتی در تالاب از ابتدای حضور تا کنون و تخلیه پسماندهای نفتی در محدوده تالابی که از تخلفات میدان نفتی آزادگان در هورالعظیم است، عدم ارائه برنامه‌های احیایی و… از بحث‌های این فعالان محیط زیست است. به گفته سعید محمودی مدیر کل حفاظت محیط زیست فارس از مهمترین دلایل از بین رفتن تالاب ها در ایران، کاهش میزان بارش و افزایش تبخیر، فعالیت‌های عمرانی بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی از جمله احداث سدها، کشاورزی ناپایدار و استفاده بی رویه آب در آبیاری است.
خشک شدن دریاچه ارومیه، تالاب گاوخونی، تالاب هامون، تالاب جازموریان، تالاب بختگان و بسیاری از رودهای داخلی از جمله خشکیدن بخش زیادی از طول جنوبی رود دجله از فجایع زیست محیطی ایران هستند که در چند دهه اخیر اتفاق افتاده‌اند.
هدف از روز جهانی تالاب ها
روز جهانی تالاب ها بر حفاظت و بهره‌برداری معقول از تالاب ها و پرهیز از بهره‌برداری بی رویه از این زیستگاه‌ها به خصوص در جهت فراهم ساختن زیستگاهی برای پرندگان آبزی تأکید می‌کند.
کنوانسیون رامسر در طول سال‌ها، گسترهٔ نگرش خود را به تمام ابعاد حفاظت و بهره‌برداری معقول و پایدار از تالاب ها افزایش داده و تالاب ها را از اکوسیستمهایی می‌داند که در حفاظت از تنوع زیستی و رفاه جامعه بشری اهمیت فوق‌العاده اساسی دارند.
در این روز برنامه‌هایی با هدف افزایش آگاهی عمومی، حساس‌سازی و تقویت مسئولیت‌پذیری اجتماعی در خصوص اهمیت، حفاظت و بهره برداری خردمندانه از تالاب ها برگزار می‌شود.
