گل نیلوفر نماد چیست؟

لوتوس یا گل نیلوفر نماد مذهب است، چون نماد پاكی و تهذيب نفس است. پرورش اين گل هم در محيط طبيعی مانند بركه‌ها و مرداب‌ها و هم در محيط مصنوعی مانند استخرها و آكواريوم‌ها رايج  است.

نقش لوتــوس از ابتدا به‌صورت نمــاد مذهبی برای اقوام مختلــف به كار رفته و از دورترين زمــان اين نقش، روی اشيای هنری به كار می‌رفته است. اين نقش‌مايه معمولا برای اشيايی كه در درجه بالايی از نظر كاربرد مذهبی يا درباری بوده‌اند، به‌كار می‌رفته، پس به‌طور مســلم معنایی اســطوره‌ای و خاص داشته و صرفا به‌خاطر تفنن و زيبايی نبوده است.

نماد گل نیلوفر در ایران باستان

گل نيلوفر يک نشان تاريخی است و برای آريايی‌های باستانی، مظهر پيدايش مينويی و جاودانگی بود؛ زيرا اين گل تنها آفريده‌ای بود كه در مرداب‌های خاموش و بی جنب و جوش پديد می‌آمد. نیلوفر گلی است كه نسبت به ديگر گل‌ها و گياهان در محيط خاصی می‌رويد و با توجه به اينكه در لجن و خاک ريشه دارد؛ ولی برگ‌هايش به سمت نور خورشيد باز می‌شود، از لحاظ رويش با تولد انسان مشابهت دارد. چون هر دو همواره در پی عروج و سير در معنويت هستند. ظهور لوتوس از مفاهيم مشتركی است كه در همه تمدن‌ها جزو مبانی مشترک اعتقادی است.

در جای‌جای آثار تاريخی ايران و بسـياری تمدن‌های ديگر، اين نقش خود را آشــكار می‌كند و نشانگر اهميت و تقدس اين گل است. از اسطوره‌های ايرانی كه نماد نيلوفرين دارند، آناهيتا و ميترا را می‌توان نام برد. از اسطوره‌های هندی، ويشنو، لاكشمی، برهما و بودا و ايزدان مصری كه با نيلوفر در ارتباط‌اند به آزيريس، رع، هوروس و نفرتوم می‌توان اشاره كرد.

گل لوتوس یکی از نمادهای مهم تمدن هخامنشی

گل دوازده برگی نیلوفر در تخت جمشید و شوش از اصیل‌ترین نشانه‌های این تمدن ۲۵۰۰ ساله است. سیر تحول گل لوتوس یا نیلوفر در طراحی گرافیک از هخامنشی تا دوره اسلامی یکی از راه‌های پی‌بردن به تاریخ هنر و معماری و بررسی نقش گیاهان مقدس است که در هر دوره و زمان مورد توجه هنرمندان بوده است.

تداوم حضور گل لوتوس در فرهنگ تصویری کشورمان را می توان از زمان حجاری بر روی سنگ در کاخ‌های هخامنشی تا تزیینات معماری قاجاریه ردیابی کرد. گل لوتوس کنده‌کاری شده بر روی چوب درها و ارسی‌های خانه‌ها و بافت‌های شهرها از جمله بوشهر دیده شده است.

طرح دیگری از لوتوس یا گل نیلوفر به صورت فرم گلدانی است در پایه تخت روان داریوش. نمونه دیگر نقشی است از ترکیب لوتوس و درخت نخل که بر دیواره‌های تخت جمشید دیده می‌شود و برخی آن را گل آفتابگردان هم می‌نامند.

و نهایتا نقشی از لوتوس وجود دارد که بر روی دشنه داریوش شاه مشاهده می‌شود. ظرافت و زیبایی این طرح به حدی چشم نواز است که می توان روح هنر معماری را در آن مشاهده کرد. بیشترین تحول لوتوس در دوره صفویه شکل می‌گیرد. در دوران زندیه و قاجاریه تحول چندانی در این گل بوجود نیامد. در آخر چنین می‌توان نتیجه گیری کرد که نقش لوتوس همانند سایر هنرهای کاربردی و تجسمی دارای یک روند تحول و سیر تکاملی در طول دوره‌های مختلف باستان به خصوص در دوره اسلامی بوده است. این نقش تحت تاثیر اشکال و تزیینات معماری قرار گرفته و معماری نیز متقابلا  تحت تاثیر این طرح بوده است. سیر تحول نقش این گل، تحول آن را از یک هنر آیینی به یک هنر کاربردی نشان می‌دهد. 

نماد گل نیلوفر در دین زرتشت

در دین زردتشت این گل سمبل اهورا مزداست. سمبل انسانی اهورمزدا نیم تنه مردی است که شاخه‌ای از گل نیلوفر را در میان انگشتان خود گرفته است. از آنجایی‌که این گل مظهر سه خدای دین هخامنشیان یعنی میترا یا مهر، آناهیتا و اهورامزدا است، بارزترین و زیباترین نقوش آن در تخت جمشید به تصویر کشیده شده است.