معرفی منابع ویتامین A و عوارض کمبود ویتامین A (آ)

ستاره | سرویس سلامت – ویتامین A یا به عبارت بهتر خانواده رتینوئیدها شامل سه نوع ترکیب “رتینول” (رتینول منبع حیوانی این ویتامین می‌باشد و در گیاهان به صورت کاروتنوئیدها وجود دارد.)، “رتینال” و “رتینوئیک اسید” می‌باشد. نیمه عمر این ویتامین ۱۲۰ الی ۱۵۰ روز می‌باشد و هر روز فقط نیم درصد از ذخایر این ویتامین در بدن کاتابولیزه می‌شود. (کاتابولیسم به معنی شکسته شدن مواد و آزاد شدن انرژی بوسیله تنفس سلولی است.)

 

عملکرد ویتامین A در بدن چیست؟

عملکرد این ویتامین شامل بینایی، رشد و تکامل، تکامل و نگهداری بافت اپی‌تلیال (تمایز طبیعی سلولی و عملکرد صحیح سطح سلول)، عملکرد سیستم ایمنی و تولید مثل می‌باشد. البته نقش این ویتامین در عملکردهای سیستمیک بدن هنوز در حال بررسی و تحقیق است.

کمبود این ویتامین سبب بروز شب کوری (Nyctalopia) گزروفتالمی، هیپر کراتوز فولیکولی، افزایش عفونت، اختلال اسپرماتوژنز، سقط خودبخودی جنین، آنمی (کم‌خونی) و اختلال در سیستم ایمنی می‌گردد.

 

منابع ویتامین A چیست؟

جگر، شیر (چربی شیر یا فراوری شیر با ویتامین A)، تخم‌های ماکیان، روغن کبد ماهی، میوه‌جات (هویج، آبمیوه پرتقال) و سبزیجات (اسفناج و سیب زمینی) منابع این ویتامین می‌باشند.

 

 

مسمویت ناشی از ویتامین A

درد و شکنندگی استخوان، استفراغ، خشکی پوست، خشکی چشم، خشکی لب، موکوس بینی، سردرد، ‌تهوع، نرمی استخوان، ناخن‌های شکننده، ریزش مو، التهاب لثه‌ها، التهاب لب‌ها، بی‌اشتهائی، تحریک پذیری، خستگی و بیماری کبدی از علائم مسمومیت ناشی از مصرف این ویتامین می‌باشد. در صورتی که به طور مداوم دوز بالایی از این ویتامین مصرف شود، باعث ایجاد مسمویت می‌گردد.

کمبود ویتامین A در بدن یک روزه اتفاق نمی‌افتد، چون ذخیره این ویتامین در بدن وجود دارد. بنابراین مدتی طول می‌کشد تا کمبود این ویتامین در بدن بروز کند. این ویتامین در بدن بسیاری از افراد به طور رضایت بخش (Satisfactory) وجود دارد. زمانی که حالت رضایت بخش بخواهد به حالت نقص (Deficient) و کمبود تبدیل شود، در اصطلاح باید از حالت مرزی (Marginal) بگذرد. حالت فرد تنها در صورتی به مرحله سمی تبدیل می‌شود که مصرف بیش از حد گذشته باشد. وضعیت اکثر افراد در ایران در خصوص این ویتامین وضعیت مرزی (Marginal) می‌باشد. علامت کمبود حاشیه‌ای (Marginal State) ویتامین A، افزایش استعداد ابتلا به عفونت‌های شدید است؛ مثلا بچه‌ای در زمستان ۱۷ باز سرماخورده است و هر بار وضعیت او بدتر می‌شود.

مراتب مصرف ویتامین A از کمبود تا حالت سمی شامل موارد زیر می‌شود:

• کمبود و نقص (Deficient)
• حالت مرزی (Marginal)
• رضایت بخش (Satisfactory)
• مصرف بیش از حد (Excessive)
• سمی (Toxic)

 

علائم کمبود ویتامین A در بدن چیست؟

با ظهور علائم کلینیکی که عمدتا در ملتحمه و قرنیه چشم ظاهر می‌شوند می‌توان کمبود ویتامین A را تشخیص داد. بیشترین علامت تشخیصی مورد استفاده وجود لکه‌های بیتوت (Bitot’s Spots) در بچه‌هایی است که عمدتا هنوز مدرسه نرفته‌اند. لکه‌های بیتون بیشترین علامت تشخیصی این ویتامین در بچه‌های قبل از سنین مدرسه هستند که به صورت تجمعات سفید رنگ فومی شکل سلول‌های قرنیه در یک چهارم سمت گیج‌گاهی (تمپورال) چشم بروز می‌کند. در حقیقت به علت کمبود ویتامین A سلول‌های نرمال با سلول‌های کراتینیزه جایگزین می‌شوند. در مراحل اولیه کمبود این ویتامین، لکه‌های بیتوت کفی شکل هستند، اما در مراحل شدیدتر همین کمبود به ظاهر سبب کور شدن فرد می‌شوند. عمده‌ترین علت کوری کمبود ویتامین A است؛ نه مواردی مثل تروما و جراحت. سالانه ۲۵۰ میلیون کودک در خطر کور شدن قرار دارند.

 

 

کمبود این ویتامین در بدن دو دسته عارضه و علامت ایجاد می‌کند:

• عوارض کمبود ویتامین A در نقش بینایی که شامل اشکال در پیگمان‌های بینایی در شبکیه، خشکی چشم و شب کوری می‌شود.
• عوارض کمبود این ویتامین در نقش سیستمیک (بدنی) آن

 

برای تشخیص شب کوری سطح ویتامین‌ها در خون اندازه‌گیری می‌شود (Measuring Plasma retinol levels) و پس از آن تست میزان تطبیق با تاریکی انجام می‌گیرد (Dark adaption testing) و از این آزمایشات شب کوری تشخیص داده می‌شود. برای تشخیص این بیماری در کودکان از والدین در این خصوص سوال پرسیده می‌شود و میزان غلظت ویتامین A‌ در مایع اشک چشم اندازه‌گیری می‌شود و بدین طریق ابتلا به این بیماری تشخیص داده می‌شود. (فیزیولوژی و سازو کار عملکرد سیستم بینایی در نور کم و دید در شب بدین گونه است: هنگامی که در محیط تاریک به سر می‌بریم به تدریج Opsin با ویتامین A‌ ترکیب شده و Redopsin تولید می‌شود. با بالا رفتن میزان Redopsin، فرایند دید در شب امکان پذیر می‌شود. اگر این ویتامین در بدن کاهش یابد، دید در شب با اختلال مواجه خواهد شد.)

کمبود این ویتامین به تنهایی در بدن بروز نمی‌کند. افرادی که سوء تغذیه دارند عموما کمبود ویتامین A، D، E و نیز پروتئین را با هم دارند.

 

نحوه درمان کمبود ویتامین A

• در کمبود حاد با دادن دوزهای بالای این ویتامین به فرد بیمار مشکل برطرف می‌شود.
• در کمبود مزمن مشکل با یک دوز برطرف می‌شود و پس از آن باید مشکل سوء تغذیه‌ای فرد برطرف شود.
• در بعضی مناطق کشور که سوء تغذیه بیشتر است به بچه‌های زیر ۵ سال آمپول می‌زنند. تحقیقات نشان می‌دهد در مناطقی که این کار را انجام داده‌اند ۳۵ الی ۷۰ درصد میزان مرگ و میر ناشی از کمبود این ویتامین کم می‌شود.