ویتامین D؛ منابع، علائم و عوارض کمبود ویتامین D

ستاره | سرویس خواص شناسی – ویتامین D در حضور نور خورشید ساخته می‌شود؛ به همین دلیل به ویتامین آفتاب مشهور شده است. اگر افراد به اندازه کافی یعنی چیزی در حدود ۱۵ الی ۲۰ دقیقه در روز در مقایل نور آفتاب باشند، طی واکنشی که کلسترول با نور UV خورشید در پوست انجام می‌دهد، می‌توانند این ویتامین را در بدن خود بسازند. در بسیاری از کشورهایی که آفتاب کمتر می‌بابد، ویتامین D به عنوان مکمل به غذاها افزوده می‌شود. ویتامین D تنها ویتامینی است که به آن هورمون می‌گویند؛ زیرا این ویتامین در بدن تولید و سپس وارد خون می‌شود و در نهایت بر روی اندام هدف خود اثر می‌گذارد. پیش‌سازهای این ویتامین در حیوانات (D3) ۷-Dehydrocholestrol و در گیاهان (D2) Ergostrol می‌باشد.

 

عملکرد ویتامین D چیست؟

این ویتامین نقش‌های متابولیکی ضروری در تامین هومئوستاز کلسیم و فسفر و تمایز سلولی دارد.

محصولات حیوانی، روغن کبد ماهی (غنی‌ترین منبع)، کره، خامه، زرده تخم مرغ، جگر از منابع غنی این ویتامین می‌باشند. شیر مادر و شیر غنی نشده گاو از منابع فقیر این ویتامین هستند. در ایالات متحده آمریکا محصولاتی نظیر شیر، مارگارین، کره، شیر سویا، برخی حبوبات و تمامی محصولات مکمل غذایی نوزادان با ویتامین D غنی می‌شوند.

کمبود این ویتامین در بدن باعث نرمی استخوان یا ریکتز در کودکان و پوکی استخوان یا استئومالاسی در بزرگسالان می‌شود. مسمومیت ناشی از ویتامین D در بدن نیز شامل افزایش کلسیم و فسفر خون، سنگ‌های کلیه،‌ کلسیفیه شدن بافت‌های نرم (کلیه، قلب، ریه و پرده صماخی) سردرد،‌ تهوع، یبوست، افزایش حجم ادرار و افزایش تشنگی می‌شود. آیا ویتامین دی داروی کرونا است؟

 

فیزیولوژی ویتامین D3

نور خورشید به هنگام خوردن غذایی که در آن کلسترول دارد، با تابش بر روی پوست و طی واکنش‌هایی، سبب تبدیل کلسترول موجود در غذا به D3 می‌شود. پس از آن ویتامین D3 ساخته شده در پوست به کبد وارد می‌شود و در آنجا توسط آنزیم‌هایی به ۲۵-OH-D3 تبدیل می‌گردد. سپس ۲۵-OH-D3 وارد کلیه شده و در نتیجه عملکرد آنزیم α۱-hydroxylase به ۱,۲۵-(OH)2D3 تبدیل خواهد شد. ۱,۲۵-(OH)2D3 از طریق جریان خون وارد ارگان هدف خود (استخوان یا روده) می‌شود. در استخوان باعث تجزیه بافت استخوانی و افزایش کلسیم خون، در دستگاه گوارش سبب افزایش جذب کلسیم و فسفر غذا می‌شود و در کلیه‌ها بازجذب کلسیم و فسفر ادرار را افزایش می‌دهد. آیا می‌دانید تفاوت d و d3 چیست؟

در تنظیم کلسیم و فسفر خون، غده پاروتید نیز نقش دارد. کمبود ویتامین D باعث کمبود کلسیم می‌شود که این کمبود کلسیم باعث بروز تشنج در خصوص در بچه‌ها می‌شود.

 

منابع غنی از ویتامین D

موارد زیر از جمله منابعی هستند که سرشار از ویتامین‌ها و به طور خاص ویتامین D بوده و به راحتی در بازارهای مواد غذایی یافت می‌شوند.

 

۱.  ماهی ساردین و سالمون

ماهی سالمون و ساردین، یکی از بهترین منابع ویتامین دی هستند، به علاوه مقدار زیادی امگا ۳ و کلسترول خوب نیز دارند. لازم به ذکر است که ماهی‌هایی که از آب‌های آزاد صید شده‌اند، منبع غنی‌تری از ویتامین D نسبت به ماهی‌های پرورشی هستند.

 

۲. میگو

میگو یکی از محبوب‌ترین غذاهای دریایی است که برخلاف اکثر موادغذایی که حاوی ویتامین D هستند، چربی چندانی ندارد. با این حال در مصرف آن نباید زیاده روی کرد.

 

۳. روغن جگر ماهی

روغن جگر ماهی یکی از مهم‌ترین منابع ویتامین D محسوب می‌شود. این روغن به کپسول‌های ژله‌ای عرضه می‌شود. این روغن علاوه بر ویتامین D حاوی ویتامین A و امگا ۳ نیز هست که مصرف آن فواید زیادی برای بدن انسان به همراه خواهد داشت.

 

۴. قارچ

در میان مواد غذایی گیاهی، قارچ یکی از بهترین منابع ویتامین D محسوب می‌شود. لازم به ذکر است که تنها قارچ‌هایی حاوی ویتامین D هستن که در معرض نور آفتاب رشد می‌کنند. در غیر این صورت فاقد این ویتامین هستند.

 

۶. زرده تخم‌مرغ

تخم‌مرغ جایگزین بسیار مناسبی برای افرادی است که به غذاهای دریایی علاقه ندارند. ویتامین D یکی از مهم‌ترین ویتامین‌های موجود در زرده تخم‌مرغ است. لازم به ذکر است که مصرف تخم‌مرغ به دلیل داشتن کلسترول بالا با محدودیت روبروست.

 

کنسرو ماهی تن اگرچه یک منبع خوب برای ویتامین دی محسوب می‌شوند، اما بهتر است آن را به میزان زیاد مصرف نکنید. زیرا برای تهیه این کنسروها از مواد نگهدارنده استفاده می‌شوند که چندان برای بدن مفید نیستند.

 

←منابع غنی از ویتامین D→

 

منابع مشترک ویتامین D و کلسیم

همانطور که می‌دانید برای سلامت استخوان‌ها بدن به ویتامین D و کلسیم احتیاج دارد، بنابراین بهتر است منابع غذایی را مصرف کنیم که حاوی هر دو ماده مغذی باشد.

۱. پای مرغ 

یکی از مقوی‌ترین سوپ‌ها برای استخوان و مفاصل، سوپ پای مرغ است. این سوپ حاوی مقادیر زیادی ویتامین‌های A ،D ،C، آهن و کلسیم است. لازم به ذکر است که به دلیل مقدار بالای کالری و چربی در این غذا، مصرف مرتب آن باید با مشورت پزشک باشد.

۲. شیر گاو و محصولات لبنی 

شیر گاو منبع بسیار خوبی برای کلسیم، فسفر و پتاسیم است. برخی از کارخانه‌های تولید شیر، محصولات خود را با ویتامین D غنی می‌کنند تا مصرف آن خاصیت بیشتری برای فرد به همراه داشته باشد.

تقریبا در تمام محصولات حیوانی، ویتامین D یافت می‌شود به همین دلیل شیر سویای غنی شده، گزینه بسیاری خوبی برای افراد حساس به لاکتوز و گیاهخواران است.

۴. پنیر چدار و گودا

پنیر چدار و گودا دو پنیر فرآوری شده هستند که از شیر گاو به دست می‌آید و ارزش غذایی بالایی دارد که مهم‌ترین آن داشتن کلسیم و ویتامین D به صورت همزمان است.

 

مقدار ویتامین D مورد نیاز برای سنین مختلف

مقدار ویتامین D مورد نیاز برای بدن کاملا به سن بستگی دارد. مقادیر آورده شده به صورت تقریبی و بر حسب میکروگرم است.

• نوزاد تازه متولدشده تا ۱۲ ماهگی: ۱۰

• کودکان ۱ تا ۱۳ سال: ۱۵

• نوجوانان ۱۴ تا ۱۸ سال: ۱۵

• بزرگسالان ۱۹ تا ۷۰ سال: ۱۵

• بزرگسالان ۷۱ سال و بیشتر: ۲۰

• زنان باردار و شیرده: ۱۵

 

کمبود ویتامین D و بیماری راشیتیسم

علائم بیماری راشیتیسم در بدن: استخوان‌هایی که وزن بدن را تحمل می‌کنند به تدریج غیرطبیعی می‌شوند، سبب درد استخوان‌ها، حساسیت عضلانی، بروز تشنج به علت میزان پایین کلسیم می‌شود. از علائم دیگر کمبود ویتامین D به Rachitic Rosary می‌توان اشاره کرد که محل اتصال دنده‌ها به استخوان جناغ مثل دانه تسبیح برجسته خواهد شد (Rosary به معنای دانه تسبیح است.) این کمبود همچنین باعث بروز Pigeon Breast یا سینه برجسته خواهد شد. سینه برجسته به علت عدم رسوب کلسیم در استخوان در نتیجه کمبود ویتامین D و به دنبال آن عدم توقف رشد استخوان‌ها و بزرگ شدن استخوان‌ها رخ خواهد داد. بروز Frontal Bossing Of Skull Bone نیز به دلیل عدم رسوب کلسیم در بافت استخوانی است.

 

 

راه های تشخیص کمبود ویتامین D

یکی از راه‌های تشخیص از طریق اشعه ایکس است. با عکس‌برداری از مچ دست مشاهده می‌شود که به دلیل عدم رسوب کلسیم در بافت استخوانی، مچ دست پهن‌تر از حالت معمول خود می‌باشد. راه دیگر تشخیص کمبود این ویتامین در بدن ارزیابی میزان آنزیم Alkaline Phosphatase‌ است.

 

ویتامین D و تغذیه نوزادان

شیر مادر تمامی نیازهای کودک به ویتامین‌ها را تامین می‌کند به جز ویتامین D. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، حدودا یکی دوماه بعد از تولید باید از مکمل ویتامین D (قطره ویتامین A-D یا مولتی‌ویتامین) استفاده کنند یا به طور منظم در معرض نور خورشید قرار بگیرند. در صورتی که نوزاد فقط قنداق داشته باشد، هفته‌ای ۳۰ ذقیقه و در صورتی که به طور کامل پوشیده باشد (البته بدون کلاه) هفته‌ای ۲ ساعت بایستی در معرض نور خورشید قرار بگیرد. البته کمبود این ویتامین بیشتر در کودکانی دیده می‌شود که در ماه مهر به دنیا می‌آیند (چون به علت سردی هوا تا حدود ۷ ماه نمی‌توان او را از خانه بیرون آورد.)

 

کمبود ویتامین D و استئومالاسی در بزرگسالان

در نتیجه کمبود ویتامین D‌ در بزرگسالان، چگالی استخوانی به طور گسترده کم می‌شود و شکستگی‌های کاذب ایجاد می‌شود. علائم کلینیکی استئومالاسی (پوکی استخوان) شامل ضعف عضلانی و حساسیت استخوان‌ها (از جمله استخوان‌های مچ و ناحیه لگن) هستند. برای جلوگیری از بروز استئومالاسی بایستی میزان مناسبی از ترکیب ویتامین D، Ca و فسفر در رژیم غذایی فرد به کار گرفته شود. همچنین باید هفته‌ای ۲ یا ۳ بار و هر بار حدود ۱۰ الی ۱۵ دقیقه در معرض آفتاب قرار بگیریم.

 

مسمومیت ویتامین D چیست؟

سطح کلسیم و فسفر در اثر مسمومیت این ویتامین به شدت بالا می‌رود و بافت‌های نرم بدن از جمله کلیه‌ها، شش‌ها، قلب و پرده صماخی کلسیفیه می‌شوند. از نشانه‌های کلینیکی مسمومیت این ویتامین می‌توان به سردرد و تهوع اشاره کرد. مسمومیت در نوزادان سبب ناراحتی گوارشی، شکنندگی استخوانی و عقب ماندگی از رشد خواهد شد.

شما چه تجربه ای در این زمینه دارید؟ خوشحال می‌شویم تجربیات خود را با ما و دیگر مخاطبان ستاره در میان بگذارید.