اختلال خلقی فصلی چیست؟

ستاره | سرویس روانشناسی – انسان از هزاران سال پیش به این نکته پی برده که فصل‌­های سال می‌­توانند روی خلق افراد اثر بگذارند. تا دهۀ ۱۹۸۰ اصطلاح «اختلال خلقی فصلی» تعریف نشده بود. این تعریف در مورد افرادی به­‌کار می­‌رود که علیرغم این­که گاهی در تابستان هم افسرده می­‌شوند ولی در بیشتر موارد در فصل­‌های پاییز و زمستان به افسردگی مبتلا می­‌گردند.

 

 

اختلال خلقی فصلی (SAD) چیست؟

اختلال خلقی فصلی نوعی افسردگی با الگویی ویژه است. این اختلال هر سال به طور منظم در پاییز و زمستان شروع می­‌شود و در بهار و تابستان پایان می‌­یابد. به همین دلیل گاهی به آن «افسردگی راجعه زمستانی» هم گفته می­شود.

بسیاری از علائم SAD همان علائمی هستند که در افسردگی «معمولی» (غیرفصلی) هم دیده می­‌شوند. این علائم شامل:

• خلق پایین و افسرده (معمولا صبح‌­ها بدتر است)
• کمبود انرژی
• بعد از بیدار شدن مدتی طول می­‌کشد تا بتوان فعالیت روزانه را آغاز کرد.
• فرد نسبت به زندگی علاقه کمتری دارد.
• فرد از امور و مسائل لذت­بخش احساس لذت نمی­‌کند.
• تحریک‌­پذیری
• کم شدن دیدارها و ملاقات با سایرین
• کم شدن علاقه فرد نسبت به رابطه جنسی

علائم SAD نسبت به علامت‌­های افسردگی کمی‌ متفاوت هستند. در اختلال افسردگی غیرفصلی افراد معمولا کمتر غذا می­‌خورند و خوابشان کم می­‌شود، در حالی­‌که در اختلال خلقی فصلی اغلب خواب و اشتهای فرد بیشتر می‌­شود.

اگر به اختلال خلقی فصلی مبتلا باشید در صبح­‌های زمستان به سختی از خواب بیدار می‌­شوید و در طول روز هم خواب­‌آلود هستید. ممکن است بیشتر دلتان بخواهد شکلات و مواد غذایی که کربوهیدرات بیشتری دارند مثل نان سفید و شیرینی‌جات بخورید. در این حالت دلتان نمی­‌خواهد که فعالیت­‌های بدنی انجام دهید و به همین خاطر در طول زمستان وزنتان اضافه می­‌شود.

افسردگی فصلی در فصل بهار بهتر می­‌شود. در حقیقت حدود یک سوم افراد مبتلا به اختلال خلقی فصلی در فصل تابستان و بهار خلقشان کمی از حد معمول بالاتر می‌­رود.

 

 

چه افرادی دچار اختلال خلقی فصلی می‌­شوند؟

مثل سایر انواع افسردگی، این اختلال بیشتر در زنان در سنین باروری دیده می‌­شود. اختلال افسردگی فصلی در زنان سه برابر شایع­تر از مردان است. این اختلال در کودکان و افراد مسن هم رخ می‌­دهد ولی بروز آن در این گروه‌­های سنی نسبتا نادر است. این اختلال در افرادی که مناطقی استوایی زندگی می‌­کنند شایع نیست و هرچه از خط استوا دورتر شویم، احتمال شیوع آن بیشتر می‌­شود. بسیاری از ما ممکن است در زمستان علائم مختصری پیدا کنیم، کمی احساس خستگی کنیم، کمی بیشتر بخوابیم و وزنمان کمی بیشتر شود. این حالت تا حدودی شبیه خواب زمستانی در حیوانات است. اگر علائم شما آنقدر شدید هستند که زندگی روزمره­‌تان را دچار مشکل می‌­کنند، ممکن است دچار SAD شده باشید. در انگلستان سه نفر از هر صد نفر علامت­‌های شدید افسردگی زمستانی را دارا هستند.

چه عواملی باعث ایجاد اختلال خلقی فصلی می‌­شوند؟

به نظر می­‌رسد که علت آن کمبود نور روزانه در زمستان باشد. امروزه ما بیشتر در فضاهای سربسته زندگی می‌­کنیم و کمتر با نور خورشید مواجه هستیم. به نظر می‌­رسد که کمبود این نور می‌­تواند بر نحوه کار کردن سروتونین در مغز تاثیر بگذارد و ما را بیشتر در معرض خطر افسردگی قرار دهد.

 

سایر اثرات  SAD

بعصی از علامت­‌های اختلال خلقی فصلی می‌­توانند مشکلاتی تولید کنند که فرد مبتلا احساس بدتری پیدا کند. – یک حلقۀ معیوب:

اگر دائما احساس خستگی کنید، احتمالا کمتر کار و فعالیت می‌­کنید، فعالیت بدنی کمتر، افسردگی را تشدید می­‌کند.

اگر بیشتر غذا می‌­خورید، افزایش وزن بیشتری هم خواهید داشت.

خواب‌­آلودگی، کم شدن انگیزه و تحریک‌­پذیری می­‌توانند باعث مشکلات بیشتری در خانه، اجتماع و محل کار شوند. فرد مبتلا به SAD هرچقدر که کمتر از عهدۀ وظایفش بربیاید، بیشتر تحت فشار قرار می­‌گیرد.

برخی از موارد خودیاری که در پایین به آنها اشاره می­شود می­‌توانند مانع از تشکیل حلقۀ معیوب علائم و تشدید مشکلات فرد شوند.

خودیاری و روانشناسی در درمان اختلال فصلی

این نکات و موارد خودیاری، معمولا برای کمک به درجات خفیف SAD مفید است، ولی البته باید در موارد شدیدتر SAD هم به کار گرفته شود.

• در طول ماه­‌های تاریک‌تر تا جایی که ممکن است بیشتر بیرون بروید تا بیشتر نور روز را ببینید.
• هر نوع ورزشی را که به طور معمول انجام می­‌دادید را ادامه دهید، بهترین نوع ورزش، ورزشی است که بیرون از منزل انجام شود تا بیشتر در معرض نور خورشید قرار بگیرید.
• با خانواده و دوستان خودتان در این مورد صحبت کنید تا در مورد شرایط شما اطلاع پیدا کنند و شاید بتوانند شما را بیشتر حمایت کنند.
• به خودتان یادآوری کنید که بعد از شب یلدا روزها رفته رفته طولانی­‌تر می‌­شوند و بهار در راه است.

 

نوردرمانی برای درمان اختلال خلقی فصلی

این کار با یک جعبه نورانجام می‌­شود تا کمبود نور روز را در زمستان جبران کند. نور تولید شده شبیه نور خورشید است ولی اشعه فوق بنفش ندارد به همین دلیل برای پوست و چشم مضر نیست.

 

 

از زمانی که علائم در فصل پاییز آغاز می‌­شوند، باید از جعبه نور به مدت ۳۰ دقیقه تا یک ساعت در روز استفاده کنید. اگر از جعبه صبح­‌ها در زمان صبحانه استفاده شود، بیشترین تاثیر را خواهد داشت. نوردرمانی بسیار سریع اثر می‌­کند. اگر این درمان برای فرد موثر باشد، اغلب در هفته اول درمان تا حدودی متوجه بهبود علائم خواهد شد.

خوشبختانه عوارض جانبی این روش درمانی خفیف هستند. ممکن است متوجه شوید که دچار سردرد، تهوع یا تاری دید شده­‌اید. این علائم با کمی فاصله گرفتن از جعبه نور قابل رفع هستند ولی باید توجه داشته باشید که خیلی از آن دور نشوید. هرچقدر چشمتان از جعبه دورتر باشد، نور کمتر درخشان به نظر می‌­رسد. به همین خاطر باید مدت طولانی‌­تری از آن استفاده کنید تا همان تاثیر را داشته باشد. معمولا بهتر است ازجعبۀ نور از ساعت پنج بعدازظهر به بعد استفاده نکنید چون ممکن است باعث شود که شب به راحتی خوابتان نبرد.

ساعت­های شبیه­سازی­کننده سپیده صبح: از این ساعت‌­ها هم می‌­توان کمک گرفت. این ساعت‌­ها به تدریج از یک ساعت قبل از بیدار شدن فرد شروع به تولید نور می‌­کنند و این نور به تدریج درخشان‌­تر می‌­شود. این ساعت­‌ها خصوصا در مواردی که صبح­های زمستانی بیدار شدن از خواب برایتان سخت است مفید هستند.

سایر وسایل نوری شامل:

چراغ مطالعه برای کسانی که پشت میز کار می­‌کنند.

کلاه ­لبه‌­دار مولّد نور: این وسایل شبیه کلاه بیسبال هستند که توسط چراغ­‌های کوچکی نور را به چشم­‌ها می‌­تابانند.

 

دارو درمانی

داروهای ضدافسردگی عموما برای درمان SAD مفید هستند. باید از مصرف هر نوع دارویی که موجب احساس خستگی و خواب‌­آلودگی می­‌شود خودداری کرد، به همین خاطر بیشتر از داروهای SSRI استفاده می­شود. بهترین شواهد در مورد مصرف سرترالین، سیتالوپرام یا فلوکستین موجود است. برای درمان اختلال خلقی فصلی معمولا دارو را در پاییز آغاز و در بهار قطع می‌­کنند.

 

درمان شناختی رفتاری  (CBT)

شواهدی وجود دارد که نشان می‌­دهند درمان شناختی رفتاری می‌­تواند برای درمان افسردگی زمستانی و پیشگیری از عود آن در زمستان سال‌های آینده مفید باشد.