معرفی آب انبار باسیلیکا در استانبول

ستاره | سرویس گردشگری – آب انبار باسیلیکا (Basilica Cistern) به معنای آب انبار فرو رفته در زمین، واقع در ۱۵۰ متری جنوب غربی ایا صوفیه، یکی از بناهای باشکوه و باستانی شهر استانبول است. زیر شهر استانبول صدها آب انبار باستانی پنهان شده اند که در گذشته های دور منبع ذخیره و تامین آب برای شهروندان بوده اند. بزرگترین این بناها، آب انبار باسیلیکا است. این آب انبار به اندازه ای تماشایی می باشد که ممکن است با یک معبد مقدس زیر زمینی اشتباه گرفته شود.

موقعیت جغرافیایی آب انبار باسیلیکا بر روی نقشه

 

تاریخچه آب انبار باسیلیکا

در تمام تاریخ، شهر استانبول یکی از شهرهایی بوده که غالباً در محاصره بوده است، بنابراین به یک منبع آب شیرین دا‌ئمی نیاز داشته است. چندین مخزن رو باز و زیرزمینی در دوره بیزانس در استانبول ساخته شده و آب از طریق آبراه‌هایی از مسافت‌های زیاد به این منابع سرریز می‌شده است.

آب‌انبار باسیلیکا در سال ۵۳۲ میلادی  به دستور امپراتور یوستینیانوس اول برای کاخ بیزانس و زمین‌های اطراف آن حفر و ساخته شد. در کل، این مجموعه شامل ۳۳۶ ستون است که در ۱۲ ردیف ۲۸تایی قرار گرفته  و اکثر آن‌ها به دست قرنتی‌ها و دوریسی‌ها (از شهرهای یونان باستان) ساخته شده است. هر ستون ۹ متر ارتفاع و آب‌انبار ۶۵ متر عرض و ۱۳۸ متر طول دارد. دیوارها حدوداً ۵ متر ضخامت دارند، از آجرهای خشتی ساخته و با یک لایه ضدآب احاطه شده‌اند. تخمین زده شده که ظرفیت آن تقریباً صدهزار تن آب بوده است.

وجود ماهی کپور در این آب هم زینتی است و هم برای جلوگیری از آلودگی ضروری است. برخی بر این عقیده‌اند که در دوران بیزانس به همین جهت  ماهی‌ها در آب این مخزن پرورش می‌یافته است.

 

قابل ذکر است آب انبار به دلیل قرار گرفتن زیر محلی که زمانی یک باسیلیکا ی رومی (به معنای یک ساختمان بزرگ، باز و عمومی که در آن معاملات تجاری و قانونی صورت می گرفتند) قرار داشت، آب انبار باسیلیکا نامیده شده است. باور بر این است که این باسیلیکا در حدود قرن سوم یا چهارم قبل از میلاد ساخته شده باشد. پس از اینکه قسطنطنیه در شورش های نیکا (سال ۵۳۲ بعد از میلاد) نابود شده بود، بازسازی آب انبار باسیلیکا در دستور کار پروژه ی مرمت امپراتور ژوستنین قرار گرفت. برعکس آب انبار، خود باسیلیکا امروزه پابرجا نیست.

 

به جز چند ستون دندانه دار و شیار دار، اکثریت ستون های آب انبار استوانه ای شکل هستند. دو پایه ستونِ به شکل سرِ مدوسا آثار هنری ارزشمندی از دوران روم باستان می باشند. یکی از نکات قابل توجه درباره ی ستون های مدوسا این است که مکانی که از آنجا برداشته شده اند نامشخص است.

اغلب پژوهشگران بر این باورند که این سر ها به منظور مستحکم کردن ستون ها در زمان ساخت به کار رفته اند، اما با وجود این حقیقت، هنوز افسانه ها در مورد این دو سازه پابرجا هستند.بنا به افسانه ها، مدوسا یکی از سه خواهر گورگون (عفریته هایی که در اسطوره شناسی یونانی در دنیای زیرزمینی زندگی می کردند) است.

مدوسا زنی زیبا بود و خدای دریا، پوسایدون، دلباخته ی او گشته بود. هنگامی که پوسایدون در معبد آتنا با او همبستر شد، آتنای خشمگین صورت مدوسا را کریه و مو هایش را به افعی هایی تبدیل کرد . باور بر این بود که نگاه مدوسا افراد را به سنگ تبدیل می کند. به همین دلیل در گذشته جهت محافظت از ساختمان های بزرگ و اماکن ویژه از مجسمه ها و نقاشی های گورگون استفاده می شد. گفته می شود سر های مدوسا نیز برای محافظت از آب انبار در آن قرار داده شده اند. 

 

روی یکی از ستون های آب انبار باسیلیکا طرح هایی از چشم پرنده، شاخه های کج و قطره های اشک کنده کاری شده اند. این ستون شبیه به ستون های طاق یادبود تئودوسیوس اول ( متعلق به قرن چهارم ) می باشد. مقاله های قدیمی عنوان می کنند که قطره های اشک روی ستون برای ادای احترام به صد ها برده ای حکاکی شده اند که در طول ساخت آب انبار باسیلیکا در گذشته اند.

 

با اینکه آب انبار باسیلیکا هم اکنون یکی از جاذبه های گردشگری به شمار می رود، این بنا همیشه مورد توجه نبوده است. در واقع کمی قبل از فتح قسطنطنیه توسط عثمان ها (۱۴۵۳)، آب انبار باسیلیکا بسته شده و از جانب مقامات مورد غفلت قرار گرفته بود. حدود یک قرن بعد بود که آب انبار دوباره مورد توجه قرار گرفت. در سال ۱۵۴۵، پژوهشگر فرانسوی، پتروس ژیلیوس (Petrus Gyllius) در قسطنطنیه مشغول به مطالعه روی آثار باستانی بیزانسی بود. مردم محلی ادعا می کردند که می توانند با استفاده از سطل از طبقات زیر زمینی خانه هایشان به آب دسترسی پیدا کنند.

برخی دیگر ادعا می کردند که حتی میتوان از این آب ماهی گرفت. ژیلیوس تصمیم به بررسی محله گرفت و موفق شد از طریق زیرزمین یکی از خانه ها به آب انبار دسترسی پیدا کند. با این وجود، مقامات عثمانی این اکتشاف را نادیده گرفتند و آب انبار به محل دفع زباله تبدیل شد. با این حال، از آن زمان تا کنون آب انبار باسیلیکا سه بار مرمت شده است. در اواخر سال های ۱۹۸۰، لجن هایی که زمین بنا را پوشانده بودند لایروبی گشتند و بنا نورپردازی شد، همچنین گذرگاه های مرتفع و کافه ای جهت رفاه بازدید کننده ها به بنا اضافه شدند. با اینکه امروزه آب انبار باسیلیکا حاوی مقادیر کمی آب است، ماهی هایی برای تمیز نگه داشتن همین مقدار آب درون آن قرار داده شده اند.

منابع: کجارو، الی گشت، گلفام سفر