غزل شماره ۴۷۳ حافظ: وقت را غنیمت دان آن قدر که بتوانی

معنی و تفسیر غزل شماره ۴۷۳ حافظ

وقت را غنیمت دان آن قدر که بتوانی
حاصل از حیات‌ ای جان این دم است تا دانی

هر اندازه که می‌توانی وقت را برای شاد زیستن مغتنم شمار؛ حواست جمع باشد که محصول زندگانی تو همین لحظه‌هاست.

 

 

کام‌بخشی گردون عمر در عوض دارد
جهد کن که از دولت داد عیش بستانی

سپهر گردنده در ازای برآوردن کام دل تو، نقد عمرت را می‌گیرد؛ سعی کن که از بخت و اقبال، حق خودت از شادمانی را بگیری.

 

 

باغبان چو من زین جا بگذرم حرامت باد
گر به جای من سروی غیر دوست بنشانی‌

ای باغبان روزگار، آنگاه که من از این باغ بیرون رفتم،  بر تو حلال و روا مباد اگر به جای من غیر از دوست، سروقامت دیگری را جای دهی.

 

 

زاهد پشیمان را ذوق باده خواهد کشت
عاقلا مکن کاری کآورد پشیمانی

عاقبت، شوق و میل به باده‌نوشی زاهد پرهیزکار نادم را از پای درخواهد آورد.‌ ای دانا، کاری انجام مده که ندامت به دنبال داشته باشد.
مصراع دوم اشاره دارد به ضرب‌المثل چرا عاقل کند کاری که بازآرد پشیمانی؟

 

 

محتسب نمی‌داند این قدر که صوفی را
جنس خانگی باشد همچو لعل رمانی

مأمور اجرای احکام شرع آنقدر‌ها عقلش قد نمی‌دهد که صوفی متعبد در خانه خود به شراب خانگی همرنگ لعل آب اناری و قرمز دسترسی دارد.

 

 

با دعای شبخیزان‌ ای شکردهان مستیز
در پناه یک اسم است خاتم سلیمانی‌

ای نوشین‌دهان، با سحرخیزان اهل دل و دعاگو مخالفت مکن زیرا همان‌گونه که انگشتری حضرت سلیمان در پناه اسم اعظم خدا محفوظ و حراست می‌شود، جان تو در پناه دعای سحرخیزان حفظ می‌شود.

 

 

پند عاشقان بشنو و از در طرب بازآ
کاین همه نمی‌ارزد شغل عالم فانی

اندرز عاشقان را به گوش گیر و به سوی عیش و شادی بازگرد که کار و بار این دنیای گذرا، این اندازه ارزش ندارد.

 

 

یوسف عزیزم رفت‌ ای برادران رحمی
کز غمش عجب بینم حال پیر کنعانی

یوسف عزیز من یعنی شاه شیخ ابواسحاق رفت.‌ ای برادران، به حال من رحم کنید که از اندوه و فراق او حال خود را مانند یعقوب پیر کنعان زار و آشفته می‌بینم.

 

 

پیش زاهد از رندی دم مزن که نتوان گفت
با طبیب نامحرم حال درد پنهانی

همانطور که بیمار نمی‌تواند درد‌های پنهانی و درونی خود را با یک طبیب نامحرم در میان نهد، با زاهد متشرع از عشق و عیّاری سخن مگو.

 

 

می‌روی و مژگانت خون خلق می‌ریزد
تیز می‌روی جانا ترسمت فرومانی

روی بر می‌تابی و تیر مژه‌هایت خون مردم را به خاک می‌ریزد؛‌ ای عزیز من، تند و باشتاب می‌رانی، از آن بیم دارم که در میان راه، از رفتن بازمانی.

 

 

دل ز ناوک چشمت گوش داشتم لیکن
ابروی کماندارت می‌برد به پیشانی

دلم را از تیر نگاه تو محفوظ و دور نگه داشتم، اما ابروان کماندار تو با زور و صلابت آن را می‌ربایند و در این مقابله پیش می‌برند.

 

 

جمع کن به احسانی حافظ پریشان را‌
ای شکنج گیسویت مجمع پریشانی‌

ای کسی که چین‌وشکن گیسوانت مرکز آشفتگی‌ها و بی‌قراری‌هاست، با بخشش نعمت حافظ پریشان‌احوال را دریاب و خاطرش را آسوده دار.

 

 

گر تو فارغی از ما‌ ای نگار سنگین دل
حال خود بخواهم گفت پیش آصف ثانی‌