غزل شماره ۱۱۴ حافظ: همای اوج سعادت به دام ما افتد

معنی و تفسیر غزل شماره ۱۱۴ حافظ

همای اوج سعادت به دام ما افتد
اگر تو را گذری بر مقام ما افتد

اگر تو از جایگاه ما و نزدیک ما عبور کنی، همای خوشبختی نیز از اوج آسمان سعادت پایین آمده و خودش به دام ما می‌افتد. هما پرنده سعادت است که بر سر هرکسی بنشیند، او را خوشبخت خواهد کرد.

حباب‌وار براندازم از نشاط کلاه
اگر ز روی تو عکسی به جام ما افتد

اگر از چهره تو، پرتویی به روی جام شراب ما بیفتد، من همچون حباب، از شادمانی کلاه خود را به آسمان خواهم انداخت. مصراع اول اشاره به حباب‌های سطح شراب در موقع جوشش رسیدن دارد.

شبی که ماه مراد از افق شود طالع
بود که پرتو نوری به بام ما افتد

در آن شب که ماه آرزوهایم از افق طلوع کند و رخساره در آسمان بنماید، آیا می‌شود که پرتویی از نورش به بام ما افتد؟ اینکه پرتوی ماه از بام کسی دیده شود، نشان بلند بودن بخت و اقبال است.

به بارگاه تو، چون باد را نباشد بار
کی اتفاق مجال سلام ما افتد

وقتی که باد با آن شدت و مقام نمی‌تواند به بارگاه و جایگاه تو راه یابد، چگونه منِ کمترین می‌توانم اجازه و فرصت سلام کردنی داشته باشم؟

چو جان فدای لبش شد خیال می‌بستم
که قطره‌ای ز زلالش به کام ما افتد

زمانی که جانم فدای لب محبوب شد با خودم گمان می‌کردم و خیال خام می‌پختم که قطره‌ای از آب گوارای لب او به دهان من افتاده و مرا سیراب سازد.

خیال زلف تو گفتا که جان وسیله مساز
کز این شکار فراوان به دام ما افتد

نقش و خیال گیسوی تو در ضمیر من به من گفت که جانت را وسیله‌ای برای وصال قرار مده، یعنی برای رسیدن به وصال ما از جان خودت دست نکش زیرا که این کار بی‌فایده است و بسیاری همچون تو شکار دام ما شده است اما به وصال نرسیده است.

به ناامیدی از این در مرو بزن فالی
بود که قرعه دولت به نام ما افتد

حافظ در این بیت خودش را مخاطب قرار می‌دهد: با ناامیدی از درگاه محبوب دور نشو و تفألی به خیر بزن، شاید که قرعه بخت و اقبال به نام ما درآید.

ز خاک کوی تو هر گه که دم زند حافظ
نسیم گلشن جان در مشام ما افتد

هر زمانی که حافظ از خاک کوی تو سخنی کوتاه بگوید، بوی خوشی از بوستان جانش به مشام ما می‌رسد. این بیت مبالغه است در خوشبو بودن عطر خاک کوی یار که از کلام حافظ نیز برمی‌خیزد