بدهی مرده بعد از مرگش به عهده چه کسی است؟

ستاره | سرویس مذهبی – بعد از مرگ یک فرد، وراث حق تقسیم مال را ندارند مگر این‌که به وصیت میت عمل شود و اگر میت به شخصی بدهکار باشد باید بدهی او پرداخت شود.

 

بدهی مرده حق الناس است

وصیت میت جزء دیون است، اگر میت بدهکار است اول باید بدهکاری او را تسویه کنند بعد به تقسیم ارث بپردازند، در روایات است که خیلی از مردم در عالم برزخ گرفتار حق‌الناس هستند.

آیات ۱۱ و ۱۲ سوره مبارکه نساء، آیاتی است که باید به آن‌ها عمل شود؛ خداوند در آیه ۱۲ سوره نسا می‌فرماید:

• «یُوصِینَ بِهَا أَوْ دَیْنٍ؛ پس از انجام وصیتى که بدان سفارش کرده‏‌اند یا دِینى که باید استثنا شود»
• «تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَیْنٍ؛ پس از انجام وصیتى که بدان سفارش کرده‌‏اید یا دِینى که باید استثنا شود»
• «یُوصَى بِهَآ أَوْ دَیْنٍ؛ پس از انجام وصیتى که بدان سفارش شده یا دِینى که باید استثنا شود»

این موضوع را تکرار می‌کند. تکرار این عبارات در این آیات به این معناست که بدهکاری میت حق‌الناس است و وارث‌ها اول باید بدهکاری میت را بدهند.

 

 

انتقال بدهی مرده به وراث

آیا بدهی میت بعد از مرگ منتقل به وارث می‌شود، یا منتقل به طلب‌کار می‌شود و یا بر همان مال میت باقی می‌ماند و انتقال معنایی ندارد؟

سه نگاه و سه نظریه در این رابطه وجود دارد.

• برخی فقها می‌گویند به تبع این‌که بعد از مرگ مال میت به وارث می‌رسد بدهی نیز به وارث منتقل می‌شود و به تبع آن‌که بر مال میت تصرف ندارند، دخل و تصرف در آن حرام است مگر آن‌که بدهی میت را بپردازند و به وصیتی که میت برای یک سوم از مال خود کرده است عمل کنند بعد اموال را تقسیم کنند. این یعنی بدهی میت به ورثه منتقل می‎شود اما باید آن‌را از اموال موروثه پرداخت کند.
• برخی دیگر می‌گویند مبلغ بدهی به طلب‌کار منتقل می‌شود و طلبکار متاعاً در ماترکه میت شریک است و وراث موظف هستند اول این شراکت را حل کرده و بدهی میت را پرداخت کنند و بعد به تقسیم مال بپردازند.
• قول سوم که از آیات و روایات هم همین نظر برداشت می‌شود این است که میتی که بدهکار است آن مبلغ بر مال میت باقی می‌ماند و منتقل نمی‌شود. بر اساس این نظریه، اگر میت مقداری پول در دست کسی دارد و آن شخص می‌داند که میت به شخصی دیگر بدهکار است و اگر آن پول را به وراث بدهد ممکن است وراث آن‌را خورده و بدهی میت را پرداخت نکنند و میت بد وارث است بین فقها مشهور است که اگر پولی که در دست شخص است از بدهی بیشتر است بر او واجب کفایی است که بدهی میت را بدهد و اگر می‌داند که میت کمتر از مقدار پولی که در دست اوست بدهکار است و می‌داند که اگر پول را به وراث بدهد آن‌را می‌خورند بر او واجب است که خودش بدهی میت را بدهد. دلیل این کار نهی‌ازمنکر است، چون اگر این پول را به وراث بدهد، وراث آن‌را می‌خورند که منکر است و نهی‌ازمنکر واجب است، لذا حق ندارد پول را به وراث داده و باید بدهی میت را بدهد.

اگر آن شخص معتقد باشد که بدهی میت به وارث و طلبکار منتقل نمی‌شود و در مال میت می‌ماند می‌گویند که واجب است که این کار را انجام دهد و اگر آن شخص معتقد است که بدهی به وراث منتقل می‌شود باید پول را به وراث برگرداند.

 

بدهی مرده در روایات

چندین روایت داریم که نقل می‌کنند، پیامبر اکرم (ص) بر میتی که بدهکار بود نماز نمی‌خواند. در روایت است زمانی‌که جنازه‌ای را می‌آوردند که پیامبر اکرم (ص) بر آن نماز بخواند، اول سؤالی که پیامبر اکرم (ص) می‌پرسید این بود که می‌فرمود: آیا این مرده شما به کسی بدهکار است؟ حق‌الناسی به گردن دارد یا ندارد؟ اگر می‌گفتند بدهکار است، رسول خدا (ص) بر او نماز نمی‌خواند و می‌فرمود شما خودتان بر او نماز بخوانید.

همچنین، در روایت دیگر است که شخصی می‌گوید در مجلس پیامبر اکرم (ص) بودیم جنازه‌ای را آوردند و از رسول خدا (ص) خواستند که بر جنازه میت آن‌ها نماز بخواند، رسول خدا (ص) پرسید آیا بدهکار است، گفتند بله این میت دو درهم بدهکار است. رسول خدا (ص) گفت من بر جنازه میتی که بدهکار باشد نماز نمی‌خوانم. امیرالمؤمنین علی (ع) بلند شد و گفت: یا رسول‌الله (ص) من تضمین می‌کنم که بدهی میت را بدهم، بعد رسول خدا (ص) بر جنازه آن میت نماز خواندند.

جابر بن‌ عبدالله انصاری که بیش از ۱۰۰ سال عمر کرده و هفت معصوم تا زمان امام باقر(ع) را درک کرد، می‌گوید: شیوه پیامبر اکرم (ص) این بود که بر کسی که حق‌الناس بر گردن او بود و بدهکار بود نماز نمی‌خواند.

 

 

بدهی مرده حتی اگر شهید شده باشد

در رابطه با شهدا با این‌که شهید مقام بالایی دارد و این همه نعمت که ما داریم، نعمت آزادی، امنیت و اقتداری که داریم به‌واسطه خون شهدا است، روایت داریم که شهید قطره خونش به زمین می‌رسد خداوند تمام گناهان او را می‌بخشد مگر گناهان حق‌الناسی او را که این روایات نشان‌دهنده اهمیت حق‌الناس در اسلام است.

در روایت آمده است که اصحاب گفتند ما نشسته بودیم حال پیامبر اکرم (ص) منقلب شد، گفت: چیز مهمی نازل شد، ما به خودمان اجازه ندادیم از پیامبر اکرم (ص) سؤال کنیم، فردای آن روز سؤال کردیم چه چیزی بر شما نازل شد پیامبر اکرم (ص) فرمود: به آن خدایی که جان من در دست اوست، اگر یک شخصی در راه خدا کشته شود دوباره زنده شده و دوباره کشته شده و شهید راه خداوند شود اما بدهکار باشد خداوند به‌ عنوان حق‌الناس جلوی او را می‌گیرد.

 

تکلیف بدهی به طلبکار مرده

اگر شخصی مبلغی را سال ها قبل به دیگری قرض داده ولی فراموش کند که باز پس بگیرد و از دنیا برود بدهکار باید مبلغ مزبور را با احتساب تورم متوسط اجناس به ورثه آن مرحوم تحویل دهد

 

تقدم حق الناس بر حق الله در بدهی مرده

اگر شخصی بمیرد ولی مقداری پول از او بجا مانده بسیار کم باشد و نتوان با آن هم بدهی هایش را که عنوان حق الناس دارد داد و هم زکات و خمس را که جنبه حق الله دارد احتیاط آن است که حق الناس مقدم بر حق الله است.