قلعه فلک الافلاک خرم آباد؛ دژی به عظمت قوم لر

ستاره | سرویس گردشگری – قلعه فلک الافلاک یادگار دوران ساسانیان بر روی یک تپه قدیمی در مرکز شهرستان خرم آباد مرکز استان لرستان واقع شده است. این قلعه جزء آثار معدود باستانی محسوب می‌شود که در مرکز شهر خرم آباد قرار گرفته است. خوشبختانه این قلعه بی‌نظیر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قلعه فلک الافلاک با یک جلوه با عظمت و زیبا که از خشت، سنگ، آجر، گچ و آهک ساخته شده است، به عنوان یک شاهکار معماری در دنیا شناخته می‌شود. با توجه به قدمت قلعه باید اعتراف کرد که این قعله باستانی به خوبی پابرجا مانده است تا امروزه یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری و باستانی کشور محسوب شود.

 

ویژگی‌های ساختاری قلعه فلک الافلاک

قلعه فلک الافلاک بر روی یک تپه در ارتفاع ۲۳ متری از سطح شهر خرم آباد قرار گرفته است، بنابراین این قلعه کاملا بر روی شهر اشراف دارد. مساحت کلی قلعه ۵۳۰۰ متر مربع است. بنا بر وجود هشت برج واقع در اطراف قلعه شکل کلی آن یک هشت‌ضلعی نامنتظم است که دیوار‌هایی به بلندی ۵ متر دارد. قلعه فلک الافلاک از سمت شمال به خیابان قلعه فلک الافلاک، از سمت شرق و جنوب غربی به رودخانه و از سمت غرب به خیابان و محله دروازه برجی محدود شده است. این قلعه در طول تاریخ، دستخوش تغییرات بسیاری شده است، به عنوان مثال در گذشته قلعه فلک الافلاک تنها یک صحن یا حیاط داشته است. اما با تغییرات انجام شده در قلعه و ساخت اتاق‌ها در اطراف صحن اصلی امروزه شاهد دو صحن در قلعه هستیم.

 

 

در صحن اول با ابعادی بیش از ۲۲.۵ در ۳۱ متر شاده هشت اتاق هستیم. در ضلع شمالی این صحن، یک حمام وجود دارد که تا همین اواخر از آن استفاده می‌شده و  هنوز می‌توان آثاری از آن را مشاهده کرد. در نزدیکی حمام و در ضلع شمال شرقی صحن اول، یک چاه آب قدیمی به عمق ۴۰ متر حفر شده تا آب مورد نیاز قلعه و حمام تأمین شود. امروزه نیز در این چاه آب وجود دارد. بعد از عبور از یک راهروی ۲۲ متری وارد صحن دوم با ابعاد ۱۲ در ۲۹ متری می‌شویم که در اطراف آن ۱۶ اتاق قرار گرفته است. امروزه در صحن دوم موزه مردم شناسی برپا می‌شود. بهتر است اشاره کنیم، هر دو صحن موجود در قلعه توسط چهار برج از چهار طرف احاطه شده‌اند. در زیر قلعه چشمه آب بزرگی معروف به چشمه گلسان قرار گرفته است که از دامنه‌های شمالی تپه سرچشمه می‌گیرد.

 

تاریخچه قلعه فلک الافلاک

قلعه فلک الافلاک در طول تاریخ خود با نام های دژ شاپور، قلعه خرم آباد، کاخ اتابکان، دوازده برج و در آخر با نام قلعه فلک الافلاک شناخته می‌شده است. با این وجود تا کنون مدارک معتبری در مورد تاریخچه این قلعه پیدا نشده است؛ اما بنا به تحقیقات صورت گفته توسط کارشناسان مربوطه، گویا بنای اولیه این قلعه در دوران شاپور اول ساسانی و در قرن سوم میلادی در کنار شهر کهن شاپور خواست بنا شده است. قلعه فلک الافلاک ابتدا با ساختاری دو لایه و خشتی همراه با دوازده برج بنا شده است که از بقایای آن تنها دو برج شمال غربی و جنوب شرقی قلعه باقی مانده‌اند. اما این قلعه در طول تاریخ دچار تغییر و تحول بسیاری شده و با گذشت زمان به خصوص در دوران صفویه و قاجار قسمت‌هایی به آن اضافه شده است. در متون تاریخی می‌توان قلعه را با ویژگی‌های قلعه فلک الافلاک در دوران صفویه با نام دژ شاپور متناسب دانست.

 

 

آنچه در متون تاریخی مشاهده می‌شود بازسازی قلعه در قرن چهارم است. در این زمان، با توجه به قرار گرفتن قلعه در ارتفاع، فلک الافلاک به یک موقعیت استراتژی در دوران حکومت بردین حسنویه تبدیل شده است. این قلعه در زمان آل بویه مانند دیگر دوران ها بسیار مورد توجه قرار گرفته است. جالب است بدانید قلعه فلک الافلاک در زمان حکومت خاندان بدر کاربرد خزانه را داشته است. در قرن ششم هجری با ساخت شهر جدید بر روی ویرانه‌های شهر “شاپور خواست” – خرم آباد کنونی – قلعه در وسط شهر قرار گرفت. در دوران قاجار قلعه محل اقامت والیان لرستان بوده و در دوران پهلوی به عنوان پادگان نظامی و زندان سیاسی مورد استفاده قرار گرفته است. بنابراین فلک الافلاک علاوه بر تغییرات ظاهری، تغییرات کاربری‌ را نیز تجربه کرده است. در حال حاضر قلعه فلک الافلاک بعد از مرمت‌های انجام شده بر روی آن، با داشتن دو موزه مردم شناسی و باستان شناسی به یک مکان باستانی و گردشگری تغییر کاربری داده است؛ بنابراین با مراجعه به این قلعه فوق‌العاده زیبا می‌توان آثار ارزشمند به یادگار مانده از نیاکان لر را در آن مشاهده کرد.

 

موزه مردم شناسی

در موزه مردم شناسی، می‌توان انواع لباس‌های قدیمی، آداب و رسوم کهن و جلوه‌های فرهنگی و زندگی بومی موجود در منطقه لرستان را در قالب گالری عکس، ماکت‌های ساخته شده از زنان و مردان عشایر و روستایی، سالن موسیقی، سالن شکار، سالن نان، سالن بافت‌های بومی، سالن مشاغل و ظروف، سالن نمایش و سالن عروسی و سالن سوگواری مشاهده کرد. همچنین در این موزه سنگ‌قبرهای جالب باقی مانده از دوران پیشین نیز به نمایش درآمده است که می‌تواند در نوع خود جالب باشد.

 

 

موزه باستان شناسی

در موزه باستان شناسی می‌توان اغلب اشیا و آثار قدیمی کهن و کشف شده در استان لرستان را شامل مفرغ، ظروف سفالی و سنگی متعلق به هزاران سال پیش از میلاد مسیح را مشاهده نمود. بسیاری از آثار به نمایش گذاشته شده در این موزه مربوط به دوران هخامنشیان است، بنابراین با مشاهده این آثار می‌توان با فرهنگ و تمدن چند هزارساله لرستان به خوبی آشنا شد. خوشبختانه استقبال از قلعه فلک الافلاک در تعطیلات و مخصوصاً ایام عید بسیار زیاد است و توجه مسئولان به این قلعه باعث شده است مردم سراسر کشور با بخش عظیمی از تاریخ و فرهنگ مردم لرستان آشنا شوند.

 

 

دسترسی به قلعه فلک الافلاک

برای بازدید از این قلعه فوق‌العاده زیبا و باستانی باید به مرکز استان لرستان، شهرستان خرم آباد سفر کنید، هنگام ورود به شهرستان به خوبی می‌توانید این قلعه را بر فراز تپه‌ای در مرکز شهر مشاهده نمایید، خوشبختانه در شهرستان خرم آباد انواع اقامتگاه‌ها و هتل‌ها برای راحتی گردشگران در نظر گرفته شده است. قلعه فلک الافلاک در طول سال برای بازدید عموم باز است اما بهترین زمان برای بازدید این قلعه؛ ایام عید نوروز و تعطیلات تابستان است.