منابع زینک برای کودکان + میزان مورد نیاز و عوارض کمبود آن

ستاره | سرویس مادر و کودک – آنچه همه والدین برایش تلاش می‌کنند فراهم آوردن بهترین شرایط برای رشد فرزند دلبندشان است. یکی از مواردی که شاید برخی والدین در آن زیاده روی کنند خوراندن دارو‌های تقویتی رنگارنگ و مکمل‌های غذایی به کودک است غافل از اینکه این کار خودسرانه نه تنها فعالیت اندام داخلی کودک را مختل می‌کند بلکه بر روی سلامت بدن او در آینده نیز اثر می‌گذارد. یکی از مکمل‌های پرطرفدار این روزها، زینک (عنصر روی) است که به شکل شربت (مثلا شربت زینک سولفات) برای کودک تجویز می‌شود. زینک عنصری‌ست حیاتی که کمبود آن تبعات ناخوشایندی دارد و مصرف بیش از حد آن هم همینطور! پس بهتر است علاوه بر مصرف آن تحت نظر پزشک، نگاهی علمی به نقش این ماده و میزان مصرف زینک برای کودکان داشته باشیم.

نقش زینک در بدن

• زینک با تاثیر بر فعالیت هورمون سوماتومدین که توسط هورمون رشد در کبد ترشح می‌شود، باعث ایجاد بافت غضروفی و استخوانی شده و عامل موثری در رشد بدن است.
• این عنصر نقش مهمی در تقسیم سلولی و رشد سلولی دارد، بنابراین مصرف آن برای حفظ قدرت در سیستم عضلانی و اسکلتی ضروری است. زینک همچنین باعث آزاد شدن تستوسترون (هورمون رشد و فاکتور رشد) می‌شود. تستوسترون مسئول ایجاد توده عضلانی در بدن است.
• بیش از هفتاد آنزیم به زینک وابسته هستند تا نقش خود را در هضم غذا و سوخت و ساز انجام دهند و کودکانی که به مقدار کافی زینک مصرف نمی‌کنند، در معرض خطر رشد ناکافی قرار دارند. بعبارتی زینک در افزایش اشتهای افراد تاثیرگذار است و در اثر کمبود آن بدن فرد دچار مشکل کم‌اشتهائی و در نتیجه کمبود آهن می‌شود.
• زینک بر روی متابولیسم (سوخت وساز) غذا‌ها وچربی‌ها نیز موثر است و باعث هضم و جذب صحیح غذا‌ها وچربی‌ها خواهد شد. همچنین عامل تولید DNA و RNA سلولی می‌باشد و در تقسیم و رشد سلولی موثر است. یعنی در تکرار DNA به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند. زمانی که بدن نیاز به تولید سلول‌های جدید دارد زینک کمک زیادی می‌کند و از پایه‌ترین موادی است که در تولید سلول‌های جدید از آن استفاده می‌شود.

• از دیگر نقش‌های زینک در بدن تاثیرگذاری بر روی سلامت پوست و کمک به درمان عفونت‌هاست. کودکانی که زخمشان دیر بهبود می‌یابد، کمبود زینک دارند. اگر سوزش پوست، برش، زخم و هر آسیب پوستی دیگری داشته باشید با مصرف غذا‌هایی با میزان بالای زینک و مکمل زینک می‌توانید به بهبود فوری‌شان کمک کنید.
• زینک یک آنتی اکسیدان موثر است و کمک به مبارزه با استرس اکسیداتیو می‌کند. این ماده معدنی باعث کاهش احتمال گسترش برخی بیماری‌های خطرناک از جمله سرطان می‌شود. تحقیقات منتشر شده در مجله آمریکایی تغذیه بالینی حاکی از اینست که پس از ۱۲ روز مصرف مکمل زینک، نشانگر‌های استرس اکسیداتیو در شرکت‌کنندگان ۵۵ تا ۸۷ ساله به طور قابل توجهی پایین‌تر بود و گروهی که از مکمل زینک در تغذیه‌شان استفاده می‌کردند از گروهی که دارو مصرف می‌کردند عفونت‌های کمتری را تجربه کردند.

میزان مورد نیاز زینک برای کودکان

• سن یک تا سه سال: سه میلیگرم در روز.
• سن چهار تا هشت سال: پنج میلیگرم در روز؛ که هیچ تاکیدی نیست هر روز بدن کودک همین مقدار را دریافت کند بلکه میزان متوسط زینک دریافتی او در هفته باید این میزان باشد.

 

منابع زینک برای کودکان و بزرگسالان

یکی از راه‌های تامین زینک یا روی استفاد از شربت زینک برای کودکان است، اما مواد غذایی نیز وجود دارند که سرشار از زینک می‌باشند. برخی از این منابع عبارتند از:

• یک اونس راسته گوشت گاو حاوی سه میلی‌گرم زینک است.
• نصف همبرگر حاوی ۲.۷ میلی‌گرم زینک است.
• یک اونس استیک حاوی ۲.۶ میلی‌گرم زینک است.
• نصف فنجان نان آماده حاوی ۲.۵ میلی‌گرم زینک است.
• یک اونس بادام خشک حاوی یک میلی‌گرم زینک است.
• نصف فنجان ماست میوه‌ای کم چرب حاوی ۰.۸ میلی‌گرم زینک است.
• یک قاشق غذاخوری کره بادام زمینی بدون نمک حاوی ۰.۸ میلی‌گرم زینک است.
• یک پاکت جو حاوی ۰.۸ میلی‌گرم زینک است.
• یک چهارم فنجان پنیر حاوی ۰.۸ میلی‌گرم زینک است.
• یک چهارم فنجان لوبیا حاوی ۰.۸ میلی‌گرم زینک است.
• یک چهارم ران مرغ سرخ شده حاوی ۰.۶ میلی‌گرم زینک است.
• یک چهارم فنجان لوبیا گاربانزو حاوی ۰.۶ میلی‌گرم زینک است.
• یک چهارم فنجان عدس حاوی ۰.۶ میلی‌گرم زینک است.
• نصف فنجان پنیر سوئیسی حاوی ۰.۵ میلی‌گرم زینک است.
• یک قاشق غذاخوری کرم بادام حاوی ۰.۴ میلی‌گرم زینک است.
• یک چهارم فنجان نخود پخته شده حاوی ۰.۴ میلی‌گرم زینک است.
• یک چهارم فنجان سینه مرغ حاوی ۰.۴ میلی‌گرم زینک است.
• نصف اونس پنیر چدار یا موزالرا حاوی ۰.۴ میلی‌گرم زینک است.
• نصف فنجان شیر حاوی ۰.۴ میلی‌گرم زینک است.
• یک قاشق چایخوری گندم حاوی ۰.۳ میلی‌گرم زینک است.

 

 

• به طور تقریبی در هر گرم گوشت ۳ تا ۵ میلی گرم روی وجود دارد.
• نان سفید، چربی و شکر فاقد روی هستند. اما گوشت، جگر، تخم مرغ، میگو، گندم سبوس دار، تخم کدو حلوایی و گوجه فرنگی از روی غنی هستند.
• با خوردن هر ۱۰۰ گرم عدس، نخود یا گندم آسیاب نشده می‌توان ۴ تا ۵ میلی گرم زینک وارد بدن کرد.
• در هر ۱۰۰ گرم سبوس گندم یا هر ۱۰۰ گرم ذرت، ۳ میلی گرم زینک به بدن می‌رسد.
• تخم کدو حاوی روی فراوان است و خوشبختانه در ایران بیشتر از سایر کشور‌ها استفاده می‌شود. در هر ۱۰۰ گرم آن ۵/ ۶ تا ۵/۷ میلی گرم روی دریافت می‌شود.
• جالب است که بدانید، جوانه گندم، حاوی ۱۷ میلی گرم روی، و به عبارتی غنی از روی است و خوردن آن به تمام افراد توصیه می‌شود.
• در هر ۱۰۰ گرم جگر گوساله، ۸/۷ میلی گرم زینک وجود دارد.
• ماده‌ی غذایی پر اهمیت در رساندن روی به بدن، صدف خوراکی است که در هر ۱۰۰ گرم آن ۶۰- ۵۹ میلی گرم روی وجود داشته و بسیار غنی است که البته در ایران مصرف نمی‌شود.

البته با توجه به وجود تولیدکننده‌های بسیار در عرصه تولید مواد غذایی، اعداد ذکر شده در هر ماده ممکن است تفاوت‌های اندکی نیز داشته باشند.

 

علل کمبود زینک در بدن کودکان

با توجه به منابع غذایی زینک، خوراک روزانه کودک ما می‌تواند سرشار از روی باشد. پس چرا برخی کودکان دچار کمبود زینک می‌شوند؟
یکی از مهم‌ترین علل کمبود روی در بدن، نقصان دریافت آن از طریق مواد غذایی است و این حالت به ویژه در بچه‌ها، جوانان و کسانی که به مدت طولانی در رژیم غذایی یا پرهیز غذایی هستند دیده می‌شود. مواد غذایی مصرفی و آب نوشیدنی مهمترین منابع روی در طبیعت می‌باشند. پس بدغذایی و بی اشتهایی کودک می‌تواند نقش عمده‌ای در این کمبود داشته باشد.

 

 

• همچنین اسهال کودکان به موجب دفع آب فراوان از بدن، موجب افت سطح زینک در بدن می‌شود.
• اختلالات جذب روده‌ای هم می‌تواند سبب کاهش این عنصر مهم در بدن شود. خوردن سبوس گندم یا سایر حبوبات (سبوس حبوبات) که حاوی فیتات فراوان هستند،
• هم چنین مصرف اسفناج و یا سایر مواد حاوی اگزالات به همراه غذا، می‌تواند مانع جذب روی در بدن شود.

همینطور، تجربیات نشان می‌دهد چهار گروه از داروها، باعث تشدید کمبود زینک می‌شوند. این ۴ دسته دارویی عبارتند از:

• آنتی بیوتیک‌ها
• دیورتیک‌ها (مدرها)
• گلوکوکورتیکوئید‌ها (کورتون‌ها)
• دارو‌های ضد حاملگی
• و در میان آنتی بیوتیک‌ها، مصرف تترا سایکلین و خانواده آن بیشتر از سایرین مانع از جذب روی می‌شود.

 

عوارض کمبود زینک در بدن کودکان

عوارض کمبود زینک مانند کوتاهی قد، خصوصا تا دوسالگی می‌تواند جبران ناپذیر باشد و تا آخر عمر با کودک همراه باشد. دیگر عوارض کمبود زینک عبارتند از:

 

 

• کم اشتهایی و کمبود آهن
• تاخیر در بهبود زخم‌ها
• ریزش مو
• پوسیدگی دندان کودکان
• اختلال جذب ویتامین آ. در بدن
• ابتلا به عفونت و ضعف سیستم ایمنی
• کاهش هوش و قدرت یادگیری کودک
• کاهش حافظه کودک
• افزایش ابتلا به بیماری‌ها
• کاهش سرعت رشد

 

عوارض ازدیاد مصرف زینک برای کودکان

نباید بخاطر نقش مهم زینک در بدن و مشکلات ناشی از کمبودش، عوارض مصرف بیش از اندازه زینک برای کودکان را نادیده گرفت. اگر احساس می‌کنید کودک شما بخوبی تغذیه می‌شود و میزان زینک دریافتی‌اش از مواد غذایی، نیاز بدن او را برطرف می‌کند، بهتر است بی‌خیال مصرف مکمل زینک یا مکمل‌های حاوی روی شوید. چرا که دریافت بیش از حد روی ممکن است عوارض زیر را بدنبال داشته باشد:

• کاهش قدرت جذب مس: کمبود مس در میان کسانی که از مکمل‌های زینک مصرف می‌کنند گزارش شده است. در واقع، میان جذب زینک و مس رقابت وجود دارد. هر اندازه که زینک در بدن بیشتر شود از قدرت جذب مس کاسته می‌شود.
• اختلال در دستگاه سیستم ایمنی: درصورت مصرف زینک به میزان مناسب، سیستم ایمنی بدن کودک تقویت می‌شود. اما در صورتی که بیش از اندازه دریافت شود، به واسطه‌ی محدود کردن فعالیت سلول‌های T. و گلبول‌های سفید ممکن است موجب اختلال در عملکرد سیستم ایمنی گردد.
• تغییر طعم در دهان و احساس تهوع: مصرف بیش از حد زینک ممکن است موجب تغییر طعم دهان و همچنین احساس تهوع شود.

البته احتمال اینکه فرزندتان تنها بخاطر رژیم غذایی‌اش بیش از اندازه زینک دریافت کند وجود ندارد، اما ممکن است با مصرف بی‌رویه مکمل‌های زینک برای کودکان و قرص‌های ویتامین با دریافت بیش از حد روی دچار عوارض شده و دچار مشکلاتی مانند تهوع و استفراغ، درد‌های پیچشی شکمی، اسهال و سردرد شود. همچنین مصرف بیش از اندازه زینک در زمان طولانی می‌تواند اثرات مسمومیت طولانی مدت را در پی داشته باشد. بعلاوه بخاطر تاثیرگذار بودن زینک بر ترشح هورمون‌های جنسی درمورد ایجاد بلوغ زودرس در کودکان ممکن است نقش مهمی ایفا کند.

 

 

سخن آخر

نظر به اینکه دریافت روی از طریق مواد غذایی می‌تواند به راحتی صورت بگیرد بهتر است سعی کنیم نیاز بدن کودک به زینک را ترجیحا از طریق تغذیه خوب برطرف کنیم. بسیاری از دارو‌های مکمل هستند که مصرفشان باعث ایجاد فشار بیش از حد برروی ارگان‌های حیاتی بدن مانند کبد می‌شود و این نکته در بروشور هیچ کدامشان ذکر نشده، چون برای مصرف کننده هم عقل و شعور قائلند هم حق انتخاب! و بار این مسئولیت بر عهده شماست نه شرکت‌های دارویی. چون باید در این موارد خصوصا اگر پای کودک وسط است با وسواس به تحقیق بپردازید و سلامت آینده کودک را نه با کمبود و نه با ازدیاد مصرف به خطر نیندازید.