نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: 10 شهریور 1400
ستاره | سرویس روانشناسی – اگر بختک یا فلج خواب را تجربه نکرده باشید حتما اسم آن را شنیده‌اید. حالتی بسیار رعب آور که در هنگام شب و موقع خواب رخ می‌دهد و هیچ ربطی به کابوس‌ها یا ترس‌های شبانه ندارد. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که در حال بیدار شدن از خواب هستید. موقع رخ دادن این پدیده در واقع ذهن شما هوشیار و بدنتان هنوز خواب است.
بختک چیست؟
بختک در افسانه‌ها و باور عامیانه ایرانی نام موجودی تخیلی است که شبها قصد خفه کردن افراد در خواب را دارد. یک موجود نامریی که شب هنگام بر بدن انسان چیره می‌شود و تمام بدن را در اختیار گرفته و قفل می‌کند، در این حالت انسان فقط نظاره‌گر ناتوانی خود است. این حالت اختناق و سنگینی که گاهی در خواب به انسان دست می‌دهد، با رویای وحشتناک توام با احساس خفقان و سنگینی بدن همراه است که انسان را از خواب می‌پراند.
در هنگام رخ داد این پدیده ترسی بدون دلیل وجود انسان را دربرمی‌گیرد و انسان توان کوچک‌ترین واکنشی نسبت به این ترس ندارد. در برخی باورهای قدیمی معتقدند که این موجود روی سینه افراد می‌نشیند و تمام وجود آنها را فلج می‌کند. شاید ترس انسان گرفتار از این موجود نیز بدلیل این است که حضور آنرا بر روی خود احساس می‌کند ولی نمی‌تواند آنرا ببیند. برخی دیگر بر این باورند که این موجود در درون انسان رخنه می‌کند و بدن را در اختیار می‌گیرد.
فلج خواب چیست؟
فلج خواب (Sleep Paralysis) که در میان عوام به “بختک” معروف است نوعی اختلال خواب است. حالتی است که معمولا از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد و در این مدت شخص پس از بیدار شدن از خواب و یا گاهی پیش از به خواب رفتن، توانایی انجام حرکات ارادی از خود ندارد و به شدت هراسان می‌شود.
اکثر مردم حداقل یکبار در طول زندگی این پدیده فلج خواب را تجربه کرده‌اند و بین ۷ تا ۴۰ درصد از جمعیت با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. در پدیده فلج خواب در واقع شما بیدارید اما نمی‌توانید حرکت کنید. توهم نیز می تواند به ترس شما بیافزاید.
علایم فلج خواب چیست؟
در فلج خواب معمولا یک یا چند نشانه زیر وجود دارد:
- عدم توانایی در صحبت کردن، حرکت دادن بدن، دست و پا و معمولا عدم توانایی در بازکردن پلک چشم.
- احساس ترس و حتی توهمات شنیداری (مثل قدم‌هایی که نزدیک می‌شوند، یا زمزمه در گوش)، دیداری، لمسی، خفگی، احساس سنگینی روی قفسه سینه و… که به آنها توهمات خواب یا هیپناگوژیک می‌گویند.
فرایند ایجاد فلج خواب یا بختک
در طی خواب در مرحله حرکات سریع چشم (REM)، یعنی مرحله‌ای که رویابینی در آن روی می‌دهد، مغز انتقال سیگنال‌های عصبی بسوی عضلات اسکلتی (به استثنای عضله دیافراگم و عضلات حرکت دهنده تخم چشم) را متوقف می‌سازد، تا شما رویاهای خود را برون‌ریزی نکنید. یعنی مثلا وقتی خواب می‌بیند در حال دویدن هستید، از رختخواب بلند نشوید و شروع به دویدن کنید. هنگامی که شما قصد دارید از خواب بیدار شوید، مغز مجددا کنترل عضلات را به دست می‌گیرد. اما گاهی اوقات قبل از اینکه مغز کنترل عضلات اسکلتی را بدست گیرد تا عضلات از حالت فلج بودن خارج گردند، شما هشیاری خود را بازمی‌یابید که نتیجه آن احساس هراس آور فلج بودن بدنتان خواهد بود. نقطه مقابل این عارضه زمانی است که مغز در برخی افراد در مرحله رویابینی انتقال سیگنال به سوی عضلات اسکلتی را متوقف نمی‌کند و باعث می‌شود که آنها هنگام رویا دیدن دست‌ها و پاهای خود را تکان دهند و یا در موارد شدیدتر دچار خواب‌گردی شوند.
چه عواملی ریسک فلج خواب را افزایش می‌دهد؟
- کسانی که بطور طاق‌باز و رو به پشت می‌خوابند بیشتر به فلج خواب دچار می‌شوند.
- برنامه خواب نامنظم و محرومیت از خواب
- افزایش استرس و اضطراب
- تغییرات ناگهانی در سبک و یا محیط زندگی
- مصرف قرص‌های خواب‌آور و آنتی هیستامین‌ها
راه مقابله هنگام مواجهه با فلج خواب یا بختک
- به خودتان یادآور شوید که توهمات‌تان تنها یک رویا هستند و حقیقت ندارد.
- ترس را با تلقین به اینکه این وضعیت همیشگی نبوده و از بین خواهد رفت، تا آنجا که می‌توانید از خود دور کنید.
- به جز توهمات‌تان به چیزهای خوب و مثبت مانند خاطرات خوب زندگی خود باندیشید.
- تلاش کنید که عضلات بدن خود را رها کنید و به زور تلاش در حرکت دادن آنها نکنید.
- سعی کنید انگشتان دست و یا پای خود را تکان دهید.
- چشمان خود را به شدت تکان دهید، به دنبال آن پلک‌ها و سر خود را.
- سعی کنید وضعیت خروج از بدن را در خودتان القا کنید.
- در صورت مشاهده کسی که دچار فلج خواب شده است، می‌توان با صدا کردن اسمش یا لمس بدنش او را از این حالت خارج کرد.
- برای جلوگیری از تکرار این حالت می‌توان مقداری آب نوشید. کم آبی بدن، یبوست و اختلالات روده ارتباط معناداری با این عارضه دارند.
- مدیتیشن نیز راهکاری بی‌ضرر است و حتی اگر نتواند برایتان مفید باشد لااقل آسیبی را به همراه نخواهد داشت.
اگرچه این تکنیک‌ها می‌توانند تا اندازه‌ای موثر واقع شوند اما هنوز هم مطالعات انجام شده برای دست یافتن به نتایج قطعی کافی نیستند.
