نویسنده: ساغر شفیعی
بروزرسانی: 9 آذر 1400
ستاره | سرویس هنر – سازهای کوبه‌ای را از نظر نحوه‌ی نواختن با دست یا چوب به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌کنند. یکی از این دسته بندی‌ها پوست صدا‌های دوطرفه است که با چوب و دست نواخته می‌شوند و ساز کوبه‌ای دمام در این دسته قرار می‌گیرد. دمام ساز مشهور جنوب ایران به ویژه در برازجان، بندر ریگ، بندر گناوه و بوشهر است. در ادامه به معرفی و بررسی دمام بوشهر می‌پردازیم.
تاریخچه و معرفی ساز دمام
طبق نگارگری‌های موجود از گذشته‌ها دمام قدمتی ۴۰۰۰ ساله دارد و از میانرودان و مصر طبل‌هایی یافت شده که بعضی از آن‌ها تاکنون به یادگار مانده است. در طول تاریخ مردم طبل‌ها و دمام را به عنوان یک ساز مقدس می‌شناختند. با توجه به طناب پیچی دمام که به شکل Y. بوده آن را شبیه به سازهای کوبه‌ای آفریقا و هندی دانسته‌اند. نام این ساز را نیز ظاهرا از صدای آن گرفته‌اند.
این ساز از پوست صدا‌های دوطرفه است که بدنه‌ی استوانه‌ای نسبتا بلند دارد و با چوب و دست نواخته می‌شود. دمام‌های بوشهر معمولا در سه اندازه‌اند و در واقع سه کارکرد مختلف دارند.
نوع اول: دمام معمولی است که تعدادشان در گروه معمولا چهار عدد است.
نوع دوم: دمام غمبر است که می‌تواند اندازه‌ی دمام معمولی یا بزرگتر از آن باشد. در کنار چهار ساز دمام معمولی از دو ساز دمام غمبر استفاده می‌شود.
نوع سوم: دمام اشکون، از دو نوع قبلی کوچک‌تر است و تعداد آن در گروه معمولا یک عدد است.
ویژگی‌های ظاهری و ساختاری ساز دمام
جنس و مواد به کار رفته در ساختمان دمام
- بدنه: چوب یکپارچه یا ترکه‌ای، فلز
- پوست: پوست بز
- چمبره (طوقه): نی بامبو، خیزران، چوب، میله‌ی فلزی
- چوب (گرز): ساقه‌ی برگ درخت نخل
- طناب: الیافی مانند کنف، بند نخی
تکنیک‌های اجرایی ساز دمام
چوب یا گرز دمام که سر آن کمی خمیده است در دست راست نوازنده قرار می‌گیرد. پوست سمت راست با چوب و پوست سمت چپ با دست نواخته می‌شوند. دست‌های راست و چپ در ایجاد تقارن‌های متریک و ریتمیک مکمل یکدیگر هستند و نوعی مکالمه‌ی ریتمیک را به وجود می‌آورند.
این مکالمه در دمام معمولی ساده‌تر است و به ترتیب در دمام غمبر و اِشکون پیچیده‌تر می‌شوند. صدای برخورد گرز دمام به پوست سمت راست قوی، پرحجم و بم است و صدای برخورد کف و انگشت‌های دست چپ نوازنده به پوست سمت چپ تا حدودی نافذ و زیر‌تر است.
دمام‌های غمبر از نظر تکمیل جریان ریتم، واسطه‌ای میان دمام‌های معمولی و دمام اِشکون هستند.
دمام‌های معمولی پایه‌های اصلی جریان ریتم را ایجاد می‌کنند و دمام‌های غمبر این پایه‌ها را به ساختمان ریتمیک تبدیل می‌کنند و دمام اِشکون به صورت بداهه به تزئین و آرایش این ساختمان ریتمیک می‌پردازد؛ بنابراین نقش دمام اشکون از سایر دمام‌ها مشکل‌تر و مهم‌تر است.
موارد و نوع استفاده از ساز دمام
