نویسنده: سامان کهنه پوشی
بروزرسانی: 5 اردیبهشت 1401
ستاره | سرویس علوم – چرا مقدار بارندگی در شهرهای مختلف کشور با هم فرق دارد؟ این تفاوت بیشتر به خاطر تاثیر عوامل طبیعی است که بر مقدار بارش باران تاثیر گذار هستند. علاوه بر عوامل طبیعی، فعالیت‌های انسانی نیز جزو عوامل غیرطبیعی هستند که بر میزان دما و بارش تاثیر گذارند. در ادامه با عوامل طبیعی و علمی تاثیرگذار بر میزان بارندگی آشنا می‌شوید.
عوامل محلی؛ عوامل تغییر ناپذیری که آب و هوا را کنترل می‌کنند
۱) ناهمواری‌ها
فلات‌ها ساختار ناهمواری به ایران داده اند. فلات ایران، فلات آناتولی در شمال غربی را به فلات پامیر در شمال شرقی متصل می‌کند. بالاترین نقطه فلات ایران، قله دماوند با ارتفاع ۵۶۷۱ متر و کمترین آن دشت لوت با ارتفاع ۵۶ متر است.
تاثیر ناهمواری‌ها بر مقدار بارندگی
الف) تعیین پراکندگی بارش: فلات‌ها مانند یک سد در مقابل عبور ابر‌ها عمل می‌کنند و باعث پراکندگی عناصر بارش و ایجاد تفاوت در مقدار بارندگی در شهرهای مختلف می‌شوند.
ب) تعیین نوع آب و هوا: به دلیل ارتفاعات زیاد در کاهش دما تاثیر دارند.
۲) موقعیت جغرافیایی
موقعیت جغرافیایی (عرض و طول جغرافیایی) هر کشور بر روی کرۀ زمین تعیین کنندۀ نوع آب و هوا و پراکندگی بارش است. مثلا ایران با وسعتی معادل ۱۶۴۸۱۹۵ کیلومتر در کمربند خشک جهان قرار گرفته است و سالانه ۸۶۰ میلی متر بارندگی دارد. در مناطق جنوبی و شرقی، برخلاف مناطق شمالی و غربی؛ بارندگی کم است، وقوع بارش با تأخیر صورت می‌گیرد، نوسانات بارش زیاد است، بارش‌ها بیشتر به صورت رگباری در زمان کوتاهی از سال می‌بارد.
چه عواملی باعث کاهش بارندگی شده اند:
الف) آلودگی هوا و دود‌های شیمیایی: دانشمندان معتقدند دود ناشی از سوختن درختان و گیاهان به هنگام آتش سوزی، به طور طبیعی از خاموش شدن آتش توسط باران جلوگیری می‌کند.
ب) افزایش گاز‌های گلخانه‌ای و دمای کره زمین: گرما و حرارت بیش از حد زمین که به علت افزایش جمعیت و استفاده از انرژی بوجود آمده باعث شده تا در صورت تشکیل برف، قبل از رسیدن به سطح زمین به باران تبدیل شود.
ج) آلاینده‌های ناشی از نیروگاه‌ها، کارخانه‌ها و پالایشگاه‌ها: قطرات کوچک بخار آب به علت وجود آلاینده‌ها، قابلیت تشکیل قطرات بزرگتر را ندارند. بخار آب نقش مهمی در عملکرد چرخه آب در طبیعت دارد.
عوامل خارجی نیز بر مقدار بارندگی تاثیرگذارند
علاوه بر عوامل محلی، عوامل دیگری بر بارش‌های جوی تاثیر دارند که در ایران موجود نیستند و از کشور‌های دیگر وارد می‌شوند که عوامل خارجی نام دارند. مانند:
۱) فرابار سیبری: در فصل پاییز هوای سرد و خشک سیبری پس از عبور از دریای خزر (کاسپین)؛ باعث بارندگی در سواحل شمالی ایران می‌شود. بارش در منطقه انزلی از دیگر مناطق بیشتر است.
۲) بادهای موسمی: بادهای موسمی همان بادهای فصلی اقیانوس هند هستند. این باد‌ها در فصل تابستان هوای گرم و مرطوب حاره‌ای را ایجاد می‌کنند.
۳) بیابان‌های عربستان و شمال آفریقا: در تابستان به سبب استقرار پرفشار جنب حاره‌ای آزور، آسمان ایران بدون ابر است، که در نتیجه باعث گرمایش سطح زمین می‌شود.
۴) بادهای غربی: در زمستان این باد‌ها با موج‌های کوتاه و بلند باعث سردی هوا می‌شوند.
۵) رود باد جنب حاره ای: رود باد جنب حاره‌ای در تابستان بر ایران و در زمستان بر بحرین مستقر می‌شود و باعث ایجاد شرایط جوی پایدار می‌شود.
۶) پر فشار جنب حاره ای: بر اثر فرونشینی مداوم هوا در جنوب و زیر رودباد جنب حاره‌ای در فصل تابستان، پر فشارجنب حاره‌ای تشکیل می‌شود و به صورت زبانه‌ای ازمدیترانه بر روی ایران کشیده می‌شود.
