ارکان نماز چیست؟ بررسی ارکان نماز در فقه شیعه و اهل سنت

هر مسلمانی به سن تکلیف که می‌رسد باید نماز بخواند. می‌دانستید اگر بعد از سال‌ها نماز خواندن متوجه بشوید که به دلیل ندانستن بعضی از احکام، نمازتان را درست نمی‌خوانده‌اید ممکن است تمام نماز‌هایی که تا آن زمان خوانده‌اید، باطل بوده باشد؟ دانستن ارکان نماز از جمله مواردی است که می‌تواند به شما کمک کند تا نمازتان را صحیح بخوانید.

 

 

تعریف ارکان نماز

رکن به معنای پایه و اساس هر چیز است و در عبادت‌های شرعی، رکن به جزئی از عبادت گفته می‌شود که کم و زیاد شدن آن از روی عمد یا سهو باعث باطل شدن عبادت می‌شود. نماز، حج و عمره از جمله عباداتی هستند که دارای رکن هستند.

 

ارکان نماز در فقه شیعه

ارکان نماز عبارت‌اند از:

• نیت
• تکبیره الاحرام
• قیام موقع تکبیره الاحرام و قیام متصل به رکوع
• رکوع
• دو سجده

البته بعضی از علما رکن‌های دیگری را هم برای نماز تعریف کرده‌اند که قرائت و رو به قبله بودن در حال اختیار از آن جمله هستند.

 

نیت

انسان باید نماز را به قصد قربت و برای انجام فرمان خدا بجا بیاورد. البته لازم نیست که نیت را به زبان بیاورید، اما اگر خواستید لفظی را به عنوان نیت به زبان بیاورید مثلا می‌توانید بگویید: «چهار رکعت نماز ظهر می‌خوانم قربة الی الله»

 

تکبیره الاحرام

وقتی بعد از اذان و اقامه به نماز می‌ایستید نماز شما با گفتن «الله اکبر» آغاز می‌شود. با گفتن الله اکبر کار‌هایی مثل خوردن، آشامیدن، خندیدن، پشت کردن به قبله و… بر شما حرام می‌شود به این تکبیر «تکبیره الاحرام» گفته می‌شود. مستحب است که موقع گفتن الله اکبر دست‌ها را بالا بیاوریم.

 

قیام

قیام در زمان تکبیرة الاحرام و قیام قبل از رفتن به رکوع از جمله ارکان نماز است، اما قیام موقع خواندن حمد و سوره و قیام بعد از رکوع از ارکان نماز به حساب نمی‌آید. به همین دلیل است که اگر کسی موقع نماز خواندن رکوع را فراموش کرد و پیش از رفتن به سجده یادش آمد باید بایستد و به رکوع برود. اگر در همان حالت خمیده رکوع را به جا بیاورد نمازش درست نیست، چون قیام متصل به رکوع (ایستادن قبل از رفتن به رکوع) را که از ارکان نماز است انجام نداده.

 

رکوع

در حالت رکوع باید به قدری خم بشوید که دست‌هایتان به زانو برسد. در رکوع می‌توانید یک بار ذکر «سبحان ربی العظیم و بحمده» یا ۳ بار ذکر «سبحان الله» را بگویید. بعد از رکوع هم باید کامل بایستید و بعد به سجده بروید.

 

دو سجده

سجده بخشی از نماز است که فرد نمازگزار باید ۷ نقطه از بدنش بر روی زمین قرار بگیرد: پیشانی، دو دست، دو سر زانو و دو سر انگشتان بزرگ پا. ذکر سجده گفتن یک بار «سبحان ربی الاعلی و بحمده» یا ۳ باز «سبحان الله» است. بعد از سجده اول باید بنشینید و بعد سجده دوم را بجا بیاورید. یادتان باشد که پیشانی باید بر روی زمین یا چیزی قرار بگیرد که از زمین می‌روید و سجده کردن بر خوراک و پوشاک و مواد معدنی درست نیست.

 

تفاوت واجبات و ارکان نماز

واجبات نماز شامل ۱۱ مورد است که ۵ مورد از آن‌ها شامل ارکان نماز می‌شود. به عبارت دیگر ارکان نماز واجباتی از نماز هستند که کم و زیاد کردنشان چه از روی عمد و چه به صورت سهوی نماز را باطل می‌کند. در حالی که واجبات غیررکنی اگر به سهواً کم و زیاد بشوند نماز باطل نخواهد شد.

 

حکم شرعی کم و زیاد کردن ارکان نماز

اکثر فقها کم و زیاد کردن سهوی یا عمدی ارکان نماز را باعث باطل شدن نماز می‌دانند، ولی تعدادی از علما معتقدند که اضافه کردن سهوی این ارکان، نماز را باطل نمی‌کند.

 

حکم شرعی ترک کردن سهوی ارکان نماز

اگر نمازگزار سهواً رکنی از نماز را ترک کند تا زمانی که وارد رکن دیگری نشده باید آن را ادا کند.

 

ارکان نماز از نظر اهل سنت

ارکان نماز از دیدگاه اهل سنت تفاوت‌هایی با نظر شیعیان وجود دارد. در بین فرقه‌های مختلف اهل سنت هم ارکان نماز متفاوت است.

• از دیدگاه حنبلی‌ها فرایض نماز ۱۴ مورد است: قیام، تکبیرة الاحرام، قرائت سوره حمد، رکوع، بلند شدن از رکوع، اعتدال، سجده، سر بلند کردن از سجده، نشستن بین دو سجده، تشهد آخر، نشستن برای تشهد و سلام، طمأنینه، ترتیب فرایض و دو سلام
• از دیدگاه حنفی‌ها نماز دارای دو نوع رکن است: رکن اصلی و رکن زائد. رکن اصلی رکنی است که هنگام عجز ساقط می‌شود و رکن زائد رکنی است که بعضی از واقع ساقط می‌شود؛ مثل خواندن سوره حمد که از نمازگزاری که امام جماعت اقتدا کرده ساقط می‌شود. از دیدگاه حنفی‌ها نماز کلاً ۴ رکن دارد: قیام، رکوع، سجده، قرائت که فقط قرائت رکن زائد است و کسی که این ۴ رکن را ترک کند نمازگزار به حساب نمی‌آید.
• ارکان نماز در فقه شافعی شامل ۱۳ فریضه است: تکبیرة الاحرام، خواندن سوره حمد، تشهد آخر، صلوات بر پیامبر (ص)، سلام اول، نیت، قیام، رکوع، اعتدال از رکوع، سجده اول و دوم، نشستن میان دو سجده، نشستن آخر، ترتیب. ضمن این که طمأنینه شرط محقق رکوع و اعتدال سجده و جلوس است.
• از دیدگاه مالکی‌ها نماز دارای ۱۵ فریضه است؛ نیت، تکبیرة الاحرام، قیام برای تکبیرة الاحرام، قرائت سوره حمد، قیام برای قرائت، رکوع، بلند شدن از رکوع، سجده، سر بلند کردن از سجده، سلام، جلوس به اندازه سلام، طمأنینه، اعتدال در رکوع و سجده و سر برداشتن از آن‌ها، ترتیب ادا و نیت اقتدای مأموم.

 

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ارکان نماز، واجباتی از نماز هستند که حتی اگر آن ها را سهواً هم کم و زیاد کنید نمازتان باطل خواهد شد، یعنی اگر فراموش کردید که رکوع را بجا بیاورید و به سجده رفتید نماز شما باطل است و باید آن نماز را مجدداً بخوانید. نکته دیگر این که موقع نماز خواندن، قیام‌ها را دست کم نگیرید و حواستان خصوصاً به قیام‌های رکنی (قیام هنگام گفتن تکبیرة الاحرام و قیام قبل از رفتن به رکوع) باشد.