فلج اطفال (پولیو)؛ علائم، تشخیص و راه‌ های درمان

ستاره | سرویس مادر و کودک – فلج اطفال یک بیماری مسری ویروسی است که کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ویروس از راه دهان یا آب و غذای آلوده از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. ویروس در روده تکثیر شده و از آنجا به سیستم اعصاب حمله می‌کند و موجب فلج می‌شود. کودکان زیر ۵ سال بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO) از هر ۲۰۰ کودک آلوده به ویروس، یکی از آن‌ها فلج می‌شود. اگرچه بنابر، برنامه جهانی مبارزه با فلج اطفال که از سال ۱۹۸۸ آغاز شده است، هم اکنون امریکا، اروپا، غرب اقیانوس آرام و جنوب شرقی آسیا عاری از این ویروس هستند.

واکسن فلج اطفال در سال ۱۹۵۳ ساخته شد و از سال ۱۹۵۷ در دسترس همگان قرار گرفت که باعث کاهش چشمگیر مبتلایان به این بیماری شد. اما هنوز در کشور‌های افغانستان، پاکستان و نیجریه، این بیماری در بین کودکان شایع است.

علائم ابتلا به بیماری فلج اطفال

• تب
• گلو درد
• استفراغ
• خستگی
• مننژیت 

حدود ۱% موارد آلودگی به ویروس، منجر به فلج اطفال می‌شود. این بیماری به دو گونه فلج نخاعی و فلج شاخه مغز (بولبار) رخ می‌دهد، در مواردی نیز هر دو باهم اتفاق می‌افتد.
نشانه‌های اولیه بسیار شبیه پولیومیلیت غیر فلجی است، اما پس از یک هفته نشانه‌ها شدیدتر شده و علایم زیر پدیدار می‌شود:

• ناتوانی در انجام واکنش
• انقباض و درد عضلانی شدید
• عضلات شل و بی رمق، گاهی در یک سمت از بدن
• فلج لحظه‌ای یا دائمی
• تغییر شکل اندامها، خصوصا باسن، زانو، مچ و پا

در ۵ تا ۱۰% موارد فلجی، ویروس به عضلات تنفسی حمله می‌کند و موجب مرگ می‌شود.

سندرم بازگشت فلج اطفال (Post-polio syndrume)

این بیماری ممکن است پس از بهبودی، دوباره بازگردد. معمولا ۱۵ تا ۴۰ سال بعد از ابتلا، این اتفاق می‌افتد. نشانه‌های سندروم بازگشت فلج اطفال به شرح زیر است:

• ضعف عضلانی مداوم
• درد تشدید شونده عضلات
• خستگی زیاد
• مشکل در بلع و تنفس
• آپنه خواب، ایجاد وقفه تنفسی در خواب
• عدم تحمل دمای سرد
• افسردگی
• احساس ضعف در عضلاتی که قبلا مبتلا به فلج نشده بودند
• مشکل در حافظه و تمرکز

اگر قبلا به این بیماری مبتلا شده‌اید و نشانه‌های بالا را در خود احساس کردید حتما به پزشک مراجعه کنید. حدود ۲۵ تا ۵۰% مبتلایان به فلج اطفال که درمان شده‌اند، به سندروم بازگشت فلج اطفال مبتلا می‌شوند. درمان‌هایی برای بهبود کیفیت زندگی و کاهش درد و خستگی مبتلایان به این سندروم وجود دارد.

نحوه ابتلا به ویروس فلج اطفال

این بیماری مسری است و از راه تماس با افراد آلوده منتقل می‌شود. اشیایی مانند اسباب بازی که با صورت و دهان کودکان تماس پیدا می‌کنند، می‌توانند موجب انتقال ویروس شوند. هم چنین سرفه و عطسه کودک بیمار موجب پخش ویروس در فضا می‌شود، زیرا ویروس در گلو و روده‌ها زندگی می‌کند.
افرادی که در مکان‌هایی بدون دسترسی به آب و دستشویی بهداشتی زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. آب آلوده به مدفوع انسانی موجب انتقال ویروس می‌شود. کلینیک مایو اعلام کرده است که فلج اطفال به شدت مسری است و تمام کسانی که با فرد بیمار زندگی می‌کنند، به این بیماری مبتلا می‌شوند. زنان باردار، افراد با نقص سیستم ایمنی بدن (مانند مبتلایان به ایدز) و کودکان بیش‌تر از همه در معرض ابتلا هستند.
اگر نسبت به فلج اطفال واکسینه نشده‌اید، در شرایط زیر احتمال ابتلای شما به این بیماری وجود دارد.

• سفر به مناطقی که این بیماری در آن شایع است.
• مراقبت از فردی که مبتلا به فلج اطفال است.
• کار کردن در آزمایشگاهی که این ویروس مورد بررسی است.
• برداشتن لوزه‌های فرد.

چگونگی تشخیص ابتلای فرد به فلج اطفال

پزشک با بررسی نشانه‌ها و انجام معاینات جسمی شامل واکنش‌های بدنی، سفتی کمر و گردن و دشواری در بلند کردن سر در حالت خوابیده، به احتمال وجود این بیماری پی می‌برد. سپس برای قطعیت تشخیص، نمونه‌ای از مخاط گلو، مدفوع یا مایع نخاعی شما را به آزمایشگاه می‌فرستد.

روش درمان فلج اطفال 

درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و تنها می‌توان شدت علایم را کاهش داد. در حقیقت بهترین درمان، پیشگیری با واکسیناسیون به موقع است.
درمان‌های رایج برای فلج اطفال به شرح زیر است.

• استراحت
• مصرف داروهای مسکن‌
• مصرف دارو‌های شل کننده عضلات
• تهیه دستگاه تنفس مصنوعی پرتابل برای مواقعی که مشکل تنفسی ایجاد می‌شود.
• فیزیوتراپی برای کمک به راه رفتن، بهبود تنفس و کاهش درد عضلات
• کیسه آب گرم برای التیام درد عضلات

در صورت ضعف شدید عضلات پا، ممکن است نیاز به ویلچر باشد.

پیشگیری از ابتلا به فلج اطفال

بهترین راه پیشگیری واکسیناسیون است. کودکان باید طبق جدول زمانبندی، بطور منظم واکسن فلج اطفال را دریافت کنند.
دو نوع واکسن برای پیشگیری از فلج اطفال وجود دارد: واکسن تزریقی و واکسن خوراکی
واکسن تزریقی حاوی ویروس کشته شده و غیرفعال بیماری است.
واکسن خوراکی حاوی ویروس زنده ضعیف شده است. این واکسن OPV نام دارد. واکسن خوراکی به دلایل زیر بر واکسن تزریقی ارجحیت دارد:

• ایجاد ایمنی گوارشی بیشتر
• مصرف آسان‌تر
• هزینه کمتر

زمان بندی واکسیناسیون فلج اطفال خوراکی

بدو تولد: یک دوز
دو ماهگی: یک دوز
چهار ماهگی: یک دوز
شش ماهگی: یک دوز
۶ سالگی: یک دوز (آشنایی با واکسن ۶ سالگی کودکان)

عوارض جانبی واکسن فلج اطفال خوراکی

در موارد نادر، واکسن موجب واکنش‌های آلرژیک در بدن کودک می‌شود که عبارتند از:

• مشکل تنفسی
• تب بالا
• سرگیجه
• تورم گلو
• تپش قلب
• کهیر

در ایران از سال ۱۳۷۳ برنامه واکسیناسیون ضد فلج اطفال در کشور به اجرا درآمد و همه کودکان نسبت به این بیماری با واکسن خوراکی واکسینه شده‌اند. جهت اطمینان از سلامت نوزاد خود، از بدو تولد، واکسیناسیون او را طبق جدول برنامه واکسیناسیون کشوری نوزادان و کودکان انجام دهید.

برگرفته از: WHO و healthline