غزل شماره ۲۰۰ حافظ: دانی که چنگ و عود چه تقریر می‌کنند

معنی و تفسیر غزل شماره ۲۰۰ حافظ

دانی که چنگ و عود چه تقریر می‌کنند
پنهان خورید باده که تعزیر می‌کنند

آیا می‌دانی و در‌یافته‌ای که چنگ و عود یعنی آلات موسیقی و نوازندگی چه نکته‌ای را گوشزد می‌کنند؟ آن‌ها به ما می‌گویند که در خفا شراب بنوشید، زیرا باده‌خواران را مجازات می‌کنند. این شعر در زمان تغییر مواضع حکومت سروده شده که شاه شجاع قوانین دشوار برای مقابله با شراب‌خواران وضع کرده، آن‌ها را به محکمه می‌برده و مجازات می‌کردند.

ناموس عشق و رونق عشاق می‌برند
عیب جوان و سرزنش پیر می‌کنند

این افراد احتمالاً منظور عُمال حکومت جدید است، آبرو و احترام عاشقان را از میان می‌برند و مدام به عیب‌جویی از جوانان عاشق و سرزنش کردن پیران باده‌نوش می‌پردازند.

جز قلب تیره هیچ نشد حاصل و هنوز
باطل در این خیال که اکسیر می‌کنند

این‌ها بجز یک سکه تقلبی سیاه هیچ‌چیزی به دست نیاوردند، اما هنوز در اوهام و خیالات باطل هستند که مشغول کیمیاگری و ساختن طلا هستند. قلب تیره دو معنی دارد یکی دل سیاه انسان و دیگری سکه تقلبی که رنگش برخلاف سکه طلا سیاه است.

گویند رمز عشق مگویید و مشنوید
مشکل حکایتیست که تقریر می‌کنند

توصیه می‌کنند که از اسرار عشقبازی صحبت نکنید، آنچه می‌گویند داستانی سخت است و انجام دادن آن ممکن نیست. نمی‌شود از عشق سخن نگفت.

ما از برون در شده مغرور صد فریب
تا خود درون پرده چه تدبیر می‌کنند

ما همگی در بیرون حریم کبریا قرار داریم و مغرور صد‌ها برداشت اشتباه و ناقص‌مان شده‌ایم. غافل از اینکه هیچ‌کدام نمی‌دانیم که آنجا چه خبر است و چگونه کار جهان را تدبیر می‌کنند.

تشویش وقت پیر مغان می‌دهند باز
این سالکان نگر که چه با پیر می‌کنند

این تازه به حکومت رسیده‌ها، با کار‌های ناشایست پیر مغان را دچار اضطراب و تشویش می‌کنند. ببین این رهروان با پیر و راهنما چه رفتار نامناسبی دارند و چطور او را آزار می‌دهند.

صد ملک دل به نیم نظر می‌توان خرید
خوبان در این معامله تقصیر می‌کنند

با نیم‌نگاه از سرِ لطف و مهربانی، می‌توان صد کشور دل را خرید و بر صد دل فرمانروایی کرد، اما زیبارویان توجهی به این کار ندارند و در انجام دادن این معامله کوتاهی می‌کنند. یعنی خوبان مغرورند و به عاشقان خود نگاه نمی‌کنند و دلشان را بدست نمی‌آورند.

قومی به جد و جهد نهادند وصل دوست
قومی دگر حواله به تقدیر می‌کنند

گروهی برای رسیدن به محبوب، تلاش و کوشش می‌کنند و گروه دیگر امور را به دست تقدیر و سرنوشت سپرده‌اند.

فی الجمله اعتماد مکن بر ثبات دهر
کاین کارخانه‌ایست که تغییر می‌کنند

به هر صورت به پابرجا بودن زمانه تکیه نکن، زیرا این دنیا مثل یک کارگاه است که پیوسته دستخوش تغییر و تبدیل قرار می‌گیرد.

می‌ خور که شیخ و حافظ و مفتی و محتسب
چون نیک بنگری همه تزویر می‌کنند

شراب بنوش، زیرا اگر دقت کنی همه انسان‌ها ازجمله زاهد، حافظ، فقیه دینی و مأمور اجرای احکام شرع دروغگویی و نیرنگ‌بازی می‌کنند