مسجد آرد خرما اردکان؛ کوچکترین مسجد ایران

ستاره | سرویس گردشگری – یکی از ساده‌‏‏ترین و در عین حال کوچک‏‏ترین مساجد تاریخی ایران در کوچه دروازه میرمحمدصالح در ابتدای خیابان امام خمینی‏‏(ره) شهر اردکان در استان یزد قرار دارد که با وجود سادگی و بی‏‏‌آلایشی خود، تاریخچه‎‎ای عجیب در پس آن پنهان است. هرچند همه مردم اردکان با نام این مسجد که “آرد و خرما” نام دارد، آشنایی دارند ولی تنها وجه تسمیه و علت نام‎‎گذاری آن نیز در هاله‎‎ای از ابهام است. این مسجد که نه معماری منحصر به فردی و نه سبک روشن و واضحی در ساخت دارد، تنها دارای یک مشخصه است که آن را از منحصر به فردترین مساجد ایران قرار داده و آن هم ارتباط تنگاتنگش با مردم در طول بیش از یک قرن گذشته است. اگر به استان یزد سفر کرده و از جاذبه‌های گردشگری اردکان دیدن کرده‌اید بازدید از مسجد آرد خرما، کوچکترین مسجد ایران را نیز در لیست خود قرار دهید.

اما اهالی محله دروازه میرصالح به نقل قول دیگری نیز معتقد هستند؛ آنها شنیده‏‌اند که در گذشته، پشت مسجد کنونی، آسیابی وجود داشته که اکنون اثری از آن نیست. به گفته آنها، در زمان قحطی که وضعیت اقتصادی مردم بد بود، مردم اردکان برای تهیه آرد، هسته خرما را به این آسیاب می‌آوردند و تبدیل به آرد می‏‏‌کردند و به همین دلیل به مسجد مذکور نام “آرد خرما” نهاده‏‏‌اند.

سبک معماری مسجد آردخرما شبیه به سبک بناهای دوره صفویه است اما کارشناسان میراث فرهنگی چندان مطمئن نیستند که قدمت این بنا به دوران صفویه برسد. دلیل آنها زیلوی قاجاری شبستان مسجد که چند سال پیش به سرقت رفت و البته وقف نامه هایی که از دوران قاجاریه در مسجد باقی مانده و هر دو در قرن سیزدهم هجری قمری ثبت شده اند. یکی از این وقف نامه ها مربوط به قرائت قرآن است و دیگری روغن چراغ.  

سبک معماری بنای مسجد آرد و خرما، نزدیک به سبک بناهای دوره صفویه است اما تنها یک احتمال وجود دارد که قدمت آن به دوره صفوی برسد چرا که آثار باقی‎‎مانده از جمله وقف‎‎نامه‎‎های مسجد مربوط به دوره قاجاریه بوده و زیلوی قاجاری آن چند سال پیش به دست یغماگران میراث کهن، ربوده شده است. به گفته خادم این مسجد، دو وقف‏‏نامه برای این مسجد وجود دارد که یکی مربوط به قرائت قرآن و دیگری روغن چراغ است که هر دو در قرن سیزده هجری قمری یعنی در سال‏‏های ۱۲۶۷ و ۱۲۷۸ ه.ق نوشته شده است.معماری مسجد آرد و خرما مانند سایر مساجد کوچک محلی دیگر، فاقد گچ‏‏بری و تزئینات خاص است. سقف بنا را به روش طاق و تعویزه پوشیده‎‎اند و یک چهارم کل مجموعه را با یک نشیمن‎‎گاه در بخش سر در ورودی ساخته‎‎اند. بخش ورودی در عرض ۲.۵ متر و عرض ۱.۶ تر و با یک قاب‎‎بندی ساده، از نشیمن‏‏گاه و در ورودی فضای بنا، تفکیک شده است.مسجد به صورت غربی – شرقی و در عرض سه متر و طول ۵.۵ متر بنا شده و به همین علت نیز در سمت شمالی یا سمت راست بنا، سه طاقچه جهت قراردادن قرآن‏‏ها تعبیه شده است.

بنا بر شواهد و نقل قول‎‎ها این مسجد را کوچکترین مسجد ایران می‏‏‌نامند ولی سندیتی در این رابطه وجود ندارد. اما باید اعلام کنیم اگر به دنبال دیدن «ترین» ها در ایران هستید باید به دیدن این مسجد بروید!

منابع: ایسنا، بیتوته و گردشگری ارزش محور