نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: ۷ خرداد ۱۴۰۱
میلیارد‌ها درخت کاشته شده در کشوری که در وسط بیابان واقع شده است. قطار‌های سریع السیر و یک ماه مصنوعی. شهری بدون خودرو و بدون تولید کربن که در امتداد خطی مستقیم به طول بیش از ۱۶۰ کیلومتر در بیابان ساخته شده است. این موارد بخشی از برنامه بلندپروازانه «نئوم» هستند یک اکوسیتی (شهر اکولوژیک قابل زیست برای انسان‌ها و سازگار با محیط زیست) آینده نگر که بخشی از محور سبز عربستان سعودی خواهد بود. با این وجود، آیا همه چیز آن گونه که نشان داده می‌شد خیلی خوب است؟
به گزارش فرارو به نقل از بی‌بی سی، نئوم ادعا می‌کند که «نقشه‌ای برای فردا است که در آن بشریت بدون به خطر انداختن سلامت سیاره پیشرفت می‌کند». این یک پروژه ۵۰۰ میلیارد دلاری (۳۶۶ میلیارد پوندی) است که بخشی از برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی برای کنار گذاشتن صنعت نفت به عنوان منبع اصلی درآمد آن کشور قلمداد می‌شود صنعتی که عربستان سعودی را ثروتمند ساخت.
توسعه دهندگان پروژه نئوم ادعا می‌کنند که آن پروژه با مساحتی بیش از ۲۶۵۰۰ کیلومتر مربع بزرگ‌تر از مساحت کویت یا اسرائیل و کاملا خارج از محدوده سیستم قضایی فعلی عربستان سعودی خواهد بود و توسط یک سیستم حقوقی خودمختار اداره می‌شود که توسط سرمایه گذاران پایه ریزی شده است.
«علی شهابی» یک بانکدار سابق که اکنون عضو هیئت مشاوران نئوم است می‌گوید که این منطقه بزرگ شامل شهری به طول ۱۷۰ کیلومتر به نام خط یا The Line است که در امتداد یک خط مستقیم از میان بیابان عبور می‌کند. اگرچه بعید به نظر می‌رسد، اما شهابی توضیح می‌دهد که The Line به صورت مرحله‌ای و بلوک به بلوک ساخته می‌شود.
او می‌گوید: «مردم می‌گویند این پروژه دیوانه کننده‌ای است که هزینه‌های زیادی به دنبال خواهد داشت، اما واقعیت آن است که مرحله به مرحله ساخته می‌شود به گونه‌ای که تقاضا را برآورده سازد». او توضیح می‌دهد که تقریبا مانند «سوپر بلوک‌های بدون ترافیک» بارسلون، هر بلوک نئوم خودکفا خواهد بود و دارای امکانات رفاهی مانند فروشگاه‌ها و مدارس است به طوری که هر آن چه که ساکنان نئوم نیاز دارند با پنج دقیقه پیاده روی یا دوچرخه سواری قابل دسترسی خواهد بود.
توسعه دهندگان پروژه نئوم ادعا می‌کنند که پس از تکمیل آن سفر در امتداد The Line از طریق قطار‌های سریع السیر صورت می‌گیرد و طولانی‌ترین سفر هرگز «بیش از ۲۰ دقیقه» به طول نخواهد انجامید. علاوه بر این، نئوم خانه اوگزاگون خواهد بود شهری شناور بر روی آب به طول ۷ کیلومتر که آن را به بزرگترین سازه شناور در جهان تبدیل می‌کند.
«نجمی النصر» مدیر اجرایی نئوم می‌گوید که آن شهر بندری در آغاز سال ۲۰۲۲ میلادی از اولین ساکنان خود استقبال خواهد کرد.
نئوم در سواحل دریای سرخ برنامه‌هایی را برای اجرای بزرگترین پروژه احیای صخره‌های مرجانی جهان اعلام کرده است. وب سایت آن پروژه که شبیه یک رمان علمی – تخیلی به نظر می‌رسد ادعا می‌کند که مرحله نخست این ابر قلمرو تا سال ۲۰۲۵ تکمیل خواهد شد.
یک تصویر ماهواره‌ای در حال حاضر نشان می‌دهد که یک میدان واحد در بیابان ساخته شده است. علاوه بر ردیفی از خانه ها، دو استخر و یک زمین فوتبال نیز دیده می‌شود. «علی شهابی» می‌گوید اینجا اردوگاه کارکنان نئوم است، اما ساختن شهری پیشرفته که مطابق با معیار‌های محیط زیستی و سبز در میان یک بیابان باشد تا چه اندازه امکان‌پذیر و عملی خواهد بود؟
«منال شهابی» کارشناس انرژی در دانشگاه آکسفورد می‌گوید که هنگام ارزیابی این که نئوم تا چه میزان می‌تواند پایدار باشد باید موارد زیادی را در نظر گرفت. آیا غذا در سیستمی تولید می‌شود که از منابع بیش از حد استفاده نمی‌کند یا به واردات مواد غذایی از خارج وابسته است؟ وب سایت پروژه نئوم ادعا می‌کند که آن اکوسیتی به «خودکفاترین شهر جهان از نظر غذایی» تبدیل خواهد شد و چشم اندازی را برای کشاورزی و تولیدات گلخانه‌ای ترسیم می‌کند که برای کشوری که در حال حاضر حدود ۸۰ درصد مواد غذایی خود را وارد می‌کند یک انقلاب کشاورزی محسوب می‌شود. پرسش‌هایی در مورد اینکه آیا می‌توان این کار را به طور پایدار انجام داد یا خیر مطرح شده اند.
منتقدان پروژه نئوم «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان سعودی را به این موضوع متهم می‌کنند که با طرح ایده ساخت شهری سازگار با محیط زیست تلاش می‌کند تا توجه افکار عمومی را از واقعیات منحرف سازد. پروژه «گیگا» بخشی از چشم‌انداز ولیعهد عربستان سعودی، سبزتر از پروژه نئوم معرفی شده است.
یک هفته پیش از مذاکرات نشست تغییرات اقلیمی، «محمد بن سلمان» طرح سبز سعودی را راه اندازی کرد و هدف از آن را دستیابی به مرحله انتشار خالص صفر آلاینده‌ها تا سال ۲۰۶۰ میلادی اعلام نمود. دکتر «جوآنا دپلج» کارشناس تغییرات اقلیمی از دانشگاه کمبریج می‌گوید که در ابتدا این پروژه به عنوان یک گام بزرگ رو به جلو در جامعه آب و هوایی قلمداد شده بود، اما مورد بررسی دقیقی قرار نگرفت.
او اشاره می‌کند که برای محدود کردن گرمایش زمین به میزان ۱.۵ درجه سانتی گراد، تولید جهانی نفت باید از هم اکنون تا سال ۲۰۳۰ میلادی تقریبا به میزان ۵ درصد در سال کاهش یابد. با این وجود، عربستان سعودی تنها چند هفته پس از وعده سبز خود در کنفرانس آب و هوایی امسال وعده افزایش تولید نفت را داد. شاهزاده «عبدالعزیز بن سلمان» وزیر انرژی اعلام کرد که عربستان سعودی عرضه نفت را متوقف نخواهد کرد. او گفته بود: «ما هم چنان آخرین فردی هستیم که ایستاده‌ایم و هر مولکول هیدروکربن را استخراج خواهیم کرد».
دپلج می‌گوید: «من فکر می‌کنم واقعا تکان دهنده است که عربستان هم چنان فکر می‌کند می‌تواند به بهره برداری و استخراج نفت در شرایط کنونی ادامه دهد».
انتشار گاز‌های گلخانه‌ای یک کشور از طریق سوختی که می‌سوزاند بیش از انتشار بر اثر سوختی است که تولید می‌کند. بنابراین، ممکن است عربستان سعودی استدلال کند که کشوری است که میلیون‌ها بشکه نفت در سال تولید می‌کند و آن را به کشور‌های دیگر صادر می‌کند و خود لزومی به پاسخگویی در مورد میزان آلاینده‌ها منتشر شده نمی‌بیند.
با این وجود، حتی در داخل کشور نیز عربستان سعودی راه درازی در پیش دارد اگرچه آخرین هدف آن کشور تولید ۵۰ درصد برق از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ میلادی است، اما تنها حدود ۰.۱ درصد از برق در سال ۲۰۱۹ میلادی از این طریق تولید شده است.
تفکر خلاقانه
مدافعان نئوم می‌گویند که لازم است از نو شروع کنیم و شهری هوشمند و پایدار با انرژی بادی و خورشیدی و با آب تامین شده توسط کارخانه‌های آب شیرین کن بدون کربن بسازیم. «علی شهابی» از هیئت مشاوران نئوم می‌گوید: «عربستان سعودی به تفکر خلاقانه نیاز دارد، زیرا منابع آبی خاورمیانه رو به اتمام هستند».
عربستان سعودی کشوری خشک است و حدود نیمی از آب آن از طریق کارخانه‌های نمک زدایی یک تاسیسات صنعتی که نمک را از آب می‌گیرد با سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. این یک فرآیند گران است و محصول جانبی، ترکیبی از آب نمک و مواد شیمیایی سمی است که در دریا دفع می‌شود و پیامد‌های زیان باری برای اکوسیستم‌های دریایی دارد.
فرآیند نمک‌زدایی نئوم با انرژی‌های تجدیدپذیر انجام می‌شود و آب شور به جای ریخته شدن دوباره به دریا به‌عنوان ماده خام صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تنها یک مشکل وجود دارد: استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر با نیروگاه‌های آب شیرین کن هرگز موفقیت‌آمیز نبوده است.
شهابی اذعان می‌کند که نئوم «یک پروژه آزمایشی است، اما اگر بتوانیم مشکل آب را در خاورمیانه حل کنیم اگر فقط این پروژه کار کند هر کاری که نئوم انجام داده ارزشمند خواهد بود». با این وجود، کارشناسان آب و هوا نگران این موضوع هستند که تکیه بر فناوری‌های اثبات نشده می‌تواند مانع از انجام اقدامات قابل توجه در برابر اثرات تغییرات آب و هوایی شود و گاهی اوقات از پروژه نئوم به عنوان نوعی «خوش بینی تکنولوژیکی» یاد می‌کنند. پرسش اساسی دیگر آن است که نئوم برای چه کسی ساخته می‌شود؟
زمین متروک بین سواحل دریای سرخ و مرز کوهستانی اردن ممکن است مانند یک فضای خالی عالی برای ساختن یک دولت کوچک به نظر برسد. با این وجود، افرادی از قبل در آنجا زندگی می‌کنند که از جمله آنان می‌توان به اعضای قبیله بادیه‌نشین باستانی و سنتی «حویطات» اشاره کرد. این پروژه نوید ایجاد شغل و تولید ثروت در این منطقه توسعه نیافته را می‌دهد، اما تاکنون مردم محلی هیچ سودی از آن پروژه عایدشان نشده است.
فعالان حقوق بشر می‌گویند که دو شهر پاکسازی شده و ۲۰۰۰۰ نفر از اعضای قبیله حویطات بدون دریافت غرامت کافی برای ساختن این کلان شهر به زور از آنجا اخراج شده اند. «سارا لی ویتسون» مدیر اجرایی پروژه «دموکراسی برای جهان عرب» می‌گوید: «تلاش برای جابجایی اجباری جمعیت بومی، اقدامی است که تمام هنجار‌ها و قوانین حقوق بین الملل و حقوق بشر را نقض می‌کند».
در این میان حتی یک مرد کشته شده است. در آوریل ۲۰۲۰ میلادی «عبدالرحیم» از خروج از خانه خود در تبوک خودداری کرد و شروع به ارسال ویدئو‌های آنلاین نمود. چند روز پس از آن، او توسط نیرو‌های امنیتی عربستان هدف شلیک گلوله قرار گرفت همان طور که خود پیش‌تر پیش بینی کرده بود که این اتفاق بیفتد. «فهد ناظر» سخنگوی سفارت عربستان در واشنگتن ادعا‌های مربوط به جابجایی اجباری اعضای طایفه حویطات را رد می‌کند اگرچه او قتل «عبدالرحیم» را رد نکرد، اما آن را یک «حادثه کوچک» خواند.
گردشگران و ثروتمندان اقدامات روابط عمومی نئوم بخشی از تلاش برای جذب گردشگران به منظور تنوع بخشیدن به اقتصاد عربستان سعودی بوده، اما انتقاد‌هایی را نیز برانگیخته است. ویدئو‌های تبلیغاتی پر زرق و برق یک شهر جهانی با قوانین و نیرو‌های امنیتی خاص خود را نشان می‌دهند سرزمینی مستقل از نگهبانان قدیمی حاکم بر عربستان سعودی. با این وجود، منتقدان می‌گویند که این پروژه بیشتر به افراد بسیار ثروتمند کمک می‌کند.
بنا بر گزارش‌ها، کاخ‌هایی برای خاندان سلطنتی آن کشور در نئوم ساخته شده‌اند. تصاویر ماهواره‌ای یک سکوی هلیکوپتر و یک زمین گلف را در میان اولین پروژه‌های ساختمانی نشان می‌دهند. علی شهابی مدعی است که شهر همه را «از کارگر گرفته تا میلیاردر» در خود جای خواهد داد اگرچه او اذعان می‌کند که چنین برداشتی وجود ندارد.
او می‌گوید: «من فکر می‌کنم مشکل نئوم این است که در استراتژی ارتباطی خود شکست خورده است. مردم فکر می‌کنند که این فقط اسباب بازی یک مرد ثروتمند است».
انتخاب سخت
محمد بن سلمان گفته بود: «شروع این سفر به سوی آینده‌ای سبزتر آسان نبوده است، اما ما از انتخاب‌های سخت اجتناب نمی‌کنیم. ما انتخاب نادرست بین حفظ اقتصاد و یا حفاظت از محیط زیست را رد می‌کنیم».
نئوم به وضوح بخشی از این چشم‌انداز است. اما تاکنون سعودی‌ها از سخت‌ترین انتخاب یعنی دور شدن از تولید سوخت‌های فسیلی اجتناب ورزیده اند.
«منال شهابی» کارشناس انرژی دانشگاه آکسفورد می‌گوید که بستن شیر نفت کار سختی خواهد بود. او می‌گوید: «من فکر می‌کنم از منظر اقتصادی بسیار دشوار است که از کشوری که تا این حد به نفت و گاز وابسته است انتظار داشته باشیم که ناگهان از آن استفاده نکند و بهره برداری از منابعی را که در اختیار دارد متوقف سازد».
سعودی‌ها می‌گویند که به نیاز‌های انرژی جهان پاسخ می‌دهند. «فهد ناظر» سخنگوی سفارت عربستان سعودی می‌گوید: «واقعیت آن است که تقاضا برای هیدروکربن در سراسر جهان هنوز وجود دارد». دکتر دپلج می‌گوید: «در پشت صحنه، سعودی‌ها و سایر کشور‌های وابسته به سوخت‌های فسیلی به طور مداوم تلاش کرده‌اند تا سخنان خود را در مورد تعهدات آب و هوایی بین‌المللی کمرنگ سازند و به آن عمل نکنند. این رویه در نشست اقلیمی اخیر نیز رخ داد».
دپلج که روند مذاکرات را در گلاسکو از نزدیک دنبال کرده می‌گوید: «عربستان سعودی به شدت مداخله می‌کرد و سعی داشت به‌عدم قطعیت، هزینه‌ها و تاثیرات طبیعی اشاره کند تا فوریت مشکل تغییر آب و هوایی را کم اهمیت جلوه دهد». با این وجود «فهد ناظر» اتهامات مربوط به تظاهر بودن حمایت عربستان سعودی از انرژی پاک را رد می‌کند و تاکید دارد که عربستان سعودی واقعا به این ایده باور دارد و به سمت آینده‌ای سبز پیش می‌رود.
اگرچه پرسش‌هایی در مورد این که آیا نئوم به وعده‌هایش عمل خواهد کرد یا خیر هم چنان باقی است. با این وجود، علی شهابی از ما دعوت می‌کند تا پیش از خرید آپارتمان در The Line توسط دیگران ما این کار را انجام داده و یک آپارتمان را پیش خرید نماییم.
منبع: فرارو
