معنی شعر دماوندیه به همراه آرایه های ادبی

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – درس ماوندیه که در کتاب فارسی دوازدهم آمده است، شعری از ملک الشعرا بهار در قالب قصیده است، یعنی مصراع نخستین این سروده با همه ی مصرع های زوج هم قافیه می باشد. (بند- دماوند – کمربند – دل بند – مانند و…). در این مطلب معنی شعر دماوندیه به همراه آرایه های ادبی و نکات دستوری بررسی می شود. 

• موضوع شعر: سخن با دماوند
• دماوند: نمادی از روشنفکران جامعه و نماد قدرت و توانایی مردم در صورت بیدار شدن می تواند حکومت دیکتاتوری وقت را سرنگون سازد.
• آتش درون دماوند، نمادی از گرفتاری ها و تیره روزی های مردمِ بدبخت ایران که به شکل آتش در دل دماوند انباشته گردیده است.
• وزن شعر (برای رشته انسانی): وزنِ «مستفعلُ فاعلاتُ فَع لُن» یا «مفعول مفاعلن فعولن» هزج مسدّس اخرب مقبوض محذوف

معنی شعر دماوندیه به همراه آرایه های ادبی

(یه) در دماوندیه ،نشانۀ صفت نسبی است مثلِ مَدحیه، بهاریه، حبسیه،

۱.

ای دیو سپید پای در بند‌
ای گنبد گیتی ‌ای دماوند

۲.

از سیم به سر یکی کله خود
ز آهن به میان یکی کمربند

ای دماوند! تو کلاه جنگی سفیدی از نقره (برف) بر سر نهاده ای و کمربندی آهنین (صخره ها و سنگ ها) به کمر بسته ای.

معنی واژگان: سیم: نقره / میان: کمر، وسط / کله خود:کلاه آهنی.

آرایه های ادبی: شخصیت بخشی: نسبت دادنِ کلاهخود و کمربند به کوه/ سیم: استعاره از برف/ میان: ایهام / کمربند آهن: استعاره از میانه کوه که پر از سنگ‌ها و صخره‌های تیره رنگ است. / شخصیت بخشی: قراردادن سر و کمر برای کوه / تناسب: سیم، آهن؛ سر، کله‌خود، میان؛ کله­خود، کمربند؛ میان، کمربند / تشبیه: دماوند را به یک جنگجو تشبیه کرده است.

دستور زبان:  فعل «داری» به قرینه معنوی حذف شده است.

۳.

تا چشم بشر نبیندت روی
بنهفته به ابر چهر دلبند

برای اینکه مردم چهرهٔ زیبای تو را نبینند با ابر چهرهٔ زیبای خود را پوشانده‌ای.

معنی واژگان: چهر: مخفف چهره / دلبند: دلخواه، زیبا / نهفتن: پنهان کردن

آرایه های ادبی: جان بخشی: نسبت دادن روی و چهره به دماوند و نهفته شدن از مردم / تناسب: روی، چهره، چشم / حُسن تعلیل: سخنور علت پنهان شدنِ قله دماوند را در پشت ابر، بیزاری و دوری کردن از مردم نادان می‌داند.ننه / دلبند: کنایه از گرامی و ارجمند

دستور زبان: تا: حرف ربط بیان علت، به معنای: «به این دلیل که» / «ت» در «نبیندت روی» مضاف الیهِ «روی» = روی تو را (جهش ضمیر ) / دلبند: صفت مفعولی

۴.

تا وارهی از دَم ستوران
وین مردم نحس دیو مانند

۵.

با شیر سپهر بسته پیمان
با اختر سعد کرده پیوند

برای این­که از هم­صحبتی و هم­نشینی مردم نادان و شومِ دیوصفت رهایی یابی، با آفتاب پیمان بسته ای و با ستاره مشتری پیوند و پیوستگی پدید آورده ای. (اشاره به ارتفاع کوه)

معنی واژگان: وارهی: رها شوی/ وین: و این / ستور: چهارپا، جانوران چهارپا به ویژه اسب، استر و خر، استعاره از انسان‌های پست و نادان / نحس: شوم، بدیمن، بداختر، گجسته، ناهمایون / بیت چهارم و پنجم با هم موقوف المعانی هستند.

سپهر: آسمان / سعد: خوشبختی، متضاد نحس / اختر سعد: ستاره مشتری یا هرمز است که به سعد اکبر مشهور است./ پیوند کردن: خویشاوندی کردن

آرایه های ادبی: دَم: نفس، مجاز از سخن، هم صحبتی /  تشبیه: مردم دیو مانند / ستوران: استعاره از مردم نادان

شیر سپهر: استعاره از خورشید (به اعتبار آن که برج اسد خانه اوست) / اختر سعد: کنایه از مشتری / جان بخشی: پیمان بستن دماوند با خورشید؛ پیوند دماوند با مشتری / اختر، سپهر: تناسب/ اغراق /  این بیت حُسن تعلیل نیز دارد: شاعر علت بلندی دماوند را تلاش او برای دوری از مردم زمانه می‌داند./ تناسب: سپهر، اختر؛ پیمان، پیوند

۶.

چون گشت زمین ز جور گردون
سرد و سیه و خموش و آوند

هنگامی که زمین از ستمِ آسمان (روزگار) این گونه خفه و ساکت و واژگون گردید…

معنی واژگان:گردون: فلک، آسمان (در این­جا روزگار) / خموش: ساکت / آوند: آونگ، آویزان، آویخته / جور: ستم

آرایه های ادبی: گردون: مَجاز از روزگار / زمین، گردون: تضاد / جور گردون: شخصیت بخشی / گشت: شد، ایهام تناسب در معنای گردیدن و چرخیدن / خموش گشتن زمین: شخصیت بخشی/ حسن تعلیل: آسمان به خاطر ستم گردون خفه و خموش و معلّق است. / این بیت با بیت بعدی موقوف المعانی است.

۷.

بنواخت ز خشم بر فلک مُشت
آن مشت تویی تو ‌ای دماوند

… [زمین] از خشم و ناراحتی مشت محکمی بر چهرهٔ آسمان کوبید، ای دماوند آن مشتی که کوبیده شد، تو هستی.

معنی واژگان: نواختن: کوبیدن

آرایه های ادبی: مشت کوبیدن زمین به فلک: شخصیت بخشی / ای دماوند: تشخیص / تشبیه کوه دماوند به مشت/ واج آرایی: صامت «ت» و «ش» / واژه آرایی: مشت، تو

۸.

تو مُشت درشت روزگاری
از گردش قرن‌ها پس‌افکند

ای دماوند تو مشت سنگین مردم زمانه هستی که بر اثر گذشت روزگاران به جای مانده‌ای. شاعر در این بیت به قدمت کوه دماوند نیز اشاره دارد.

معنی واژگان: پس‌افکند: پس افکنده، میراث، به جا مانده (صفت مفعولی مرکب کوتاه)

آرایه های ادبی: تشبیه: تو (دماوند) مشت روزگار هستی / مشت روزگار: شخصیت بخشی برای روزگار / واج آرایی «ش»، «ر»

۹.

ای مُشت زمین بر آسمان شو
بر وی بنواز ضربتی چند

ای دماوند که مثل مشت زمین هستی به آسمان برو و بر چهرهٔ آسمان چند ضربهٔ محکم بزن.

معنی واژگان: شو: برو/ بنواز: بزن

دستور زبان: چند: صفت مبهم / ضربتی چند: صفت مبهم مقلوب / مرجع ضمیرِ «وی»: آسمان

آرایه های ادبی: مشت زمین: جان بخشی و استعاره از دماوند /  زمین، آسمان: تناسب، تضاد / مرجع ضمیرِ «وی»: آسمان / مصرع دوم: جان بخشی / مشت، ضربت: تناسب

۱۰.

نی نی تو نه مُشت روزگاری
ای کوه نیَم ز گفته خرسند

نه نه، ای دماوند! تو مشت محکم روزگار نیستی. من از گفتهٔ خود راضی نیستم.  (شاعر از تشبیه خود اظهار پشیمانی می‌کند. چون لازمه اعتراض جوش و خروش است حال آن که دماوند ساکت و آرام است.)

معنی واژگان: نی نی: نه (قید نفی) /نیَم: نیستم / خرسند: راضی

آرایه های ادبی: مشت روزگار: اضافه استعاری (شخصیت بخشی)/ ای کوه: تشخیص / گفته: یعنی همان تشبیه در بیت پیشین: تشبیه دماوند به مشت. / واج آرایی: «ن»

۱۱.

تو قلب فسرده‌ی زمینی
از درد ورم نموده یک چند

تو قلب یخ زده و منجمد زمین هستی، که از شدت درد و ناراحتی متورم شده ‌ای

معنی واژگان: فسرده: یخ­زده، منجمد، افسرده و غمگین / یک چند: مدتی، چندی / ورم: بر آمدگی کوه

آرایه های ادبی: فسرده: یخ­زده، افسرده (ایهام) / تشبیه کوه دماوند به قلب فسرده زمین / وَرَم: آماس، استعاره از برآمدگی کوه / قلب زمین: جان بخشی / قلب، درد، ورم: تناسب / واج آرایی: «د» / بیت حسن تعلیل دارد.

دستور زبان: «تو» نهاد (مسندالیه) است/ قلب فسرده ی زمین» مسند/ «ی» پس از زمین، فعل ربطی است.

۱۲.

تا درد و ورم فرو نشیند
کافور بر آن ضماد کردند

به خاطرِ این که این درد و ورم التیام پیدا کند بر روی آن مرهمی از کافور (برف) نهاده اند.

معنی واژگان: تا: حرف پیوند به معنیِ «برای اینکه» / فرونشیند: فروکش کند / کافور: ماده معطر جامدی که از گیاهانی چون ریحان، بابونه و چند نوع درخت به دست می‌آید. در قدیم به عنوان مرهم و دارو روی زخم می‌مالیدند./ ضماد: مرهم / ضماد کردن: بستن چیزی بر زخم، مرهم نهادن

آرایه های ادبی: ورم: استعاره از برآمدگی کوه / کافور: استعاره از برف­ های قله دماوند / درد، ورم، ضماد: تناسب  / واج آرایی: «د»، «ر» / بیت حُسن تعلیل دارد.

۱۳.

شو منفجر ‌ای دل زمانه
وان آتش خود نهفته مپسند

ای دماوند ،که مانند دلِ زمانه هستی منفجر شو وخاموش بودنِ خود را شایسته ندان

دستور زبان: نهفته: صفت مفعولی در نقش قید

۱۴.

خامُش منشین همی سخن گوی
افسرده مباش، خوش همی خند

ای دماوند، سکوت و خاموشی را کنار بگذار (به ستم و ستمگری اعتراض کن) و دست از افسردگی بردار و شاداب و با نشاط باش.

آرایه های ادبی: خامش نشستن، سخن گفتن: تضاد / سخن گفتن، خندیدن و خاموش نبودن دماوند: شخصیت بخشی / خاموش، افسرده: تناسب / خوش خندیدن: کنایه از افسردگی بدر آمدن / افسرده، خوش: تضاد

دستور زبان: همی گوی: بگو (فعل امر) / خاموش: ساکت، قید حالت / خوش: قید کیفیت / همی خند: بخند، فعل امر

۱۵.

پنهان مکن آتش درون را
زین سوخته جان شنو یکی پند

ای دماوند، خشم درونی ات را پنهان نکن و از این شاعرِ دل سوخته پندی بشنو. (پندِ شاعر بیت بعدی است.)

آرایه های ادبی: آتش: استعاره از خشم و خروش / آتش، سوخته: تناسب /  واج آرایی: صامت «ن» / سوخته جان: کنایه از دردمند و آزرده (مقصود خودِ شاعر)

دستور زبان: پند: مفعول / یکی: صفت مبهم / سوخته جان: صفتِ مرکب، جانشین اسم، منظور «خودِ شاعر» است

۱۶.

گر آتش دل نهفته داری
سوزد جانت، به جانت سوگند

اگر آتش درونت را پنهان کنی، به جانت قسم می‌خورم، که جانت می‌سوزد.

معنی واژگان: سوختن: سوزاندن

آرایه های ادبی: آتش دل: استعاره از خشم و خروش / سوختن جان: کنایه از نابود شدن /  واژه آرایی: جان / تناسب: دل، جان

دستور زبان: بیت سه جمله دارد. /  «ت» در «جانت» در هر دو مورد نقش مضاف الیهی دارد / حذف فعلِ «می خورم» به قرینه معنوی

۱۷.

ای مادر سر سپید بشنو
این پندِ سیاه‌بخت فرزند

ای کوه دماوند، که مانند مادری سفید موی هستی، به پند فرزند سیاه بخت خود گوش کن‌

آرایه های ادبی: سر: مجاز از مو / مادر سر سپید: استعاره از دماوند، نمادی از مردم و فرهنگ ایران / «سر سپید» ایهام دارد: الف) پیری که موهایش سپید شده. ب) قله‌ی کوه که برف بر روی آن نشسته است. / سپید، سیاه: تضاد / سیاه بخت: کنایه از بدبخت، حس آمیزی / تناسب: مادر، فرزند

دستور زبان: سیاه بخت:صفت مرکب. ترکیب وصفی مقلوب. منظور خود شاعر است.

۱۸.

از سر بکش آن سپید معجر
بنشین به یکی کبود اورند

روسری سفید خود را از سر باز کن؛ یعنی سازش با حکومت را رها کن و قیام کن و با شکوه و جلال بر تختی شاهانه بنشین.

معنی واژگان: معجر: روسری، سرپوش / اورند: تخت

آرایه های ادبی: اورند: مجازا از فرّ و شکوه، شأن و شوکت / سپید معجر: استعاره از برف روی کوه / از سر برکشیدن معجر سپید: کنایه از دوری از گوشه نشینی، ضعف و خاموشی /  بر اورند نشستن: کنایه از قدرت­نمایی کردن، فرمانروایی کردن / سپید، کبود: تضاد و تناسب

دستور زبان: سپید معجر و کبود اورند: ترکیب وصفی وارونه یا مقلوب (معجرِ سپید، اورندِ کبود)

۲۰.

بفکن ز پی این اساس تزویر
بگسل ز پی این نژاد و پیوند

۲۱.

برکن ز بن این بنا که باید
از ریشه بنای ظلم برکند

۲۲.

زین بی خردان سفله بستان
داد دل مردم خردمند

تاریخ ادبیات درباره شاعر