نویسنده: زهرا روشنایی
بروزرسانی: ۱۱ شهریور ۱۴۰۰
ستاره | سرویس سلامت – معده درد یکی از مشکلات شایع در کودکان و بزرگسالان است. در قسمت فوقانی معده، اندام‌های حیاتی بدن از جمله بخشی از روده، کیسه صفرا، کبد و لوزالمعده قرار گرفته‌است. علل مختلفی می‌توانند موجب ایجاد درد در این قسمت شوند که گاهی، مانند نفخ یا میکروب معده، موجب نگرانی نیستند، اما در برخی شرایط ممکن است به درمان پزشکی نیاز داشته باشند. در بسیاری از موارد هم یک شرایط می‌تواند به بیماری‌های دیگر منجر شود؛ به عنوان مثال زخم معده ممکن است در نهایت موجب بروز سوءهاضمه شود، یا سنگ کیسه صفرا ممکن است باعث اختلال در عملکرد کبد شود. ما در این مقاله به علل احتمالی معده درد و همچنین گزینه‌های درمان و اینکه چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید می‌پردازیم.
علت معده درد چیست؟
۱. نفخ
به طور طبیعی در روده‌ها و دستگاه گوارش گاز تولید می‌شود. هنگامی که این گاز تجمع می‌کند، می‌تواند باعث احساس فشار یا نفخ گردد. عفونت، ویروس، اسهال یا یبوست نیز می‌توانند باعث شدت درد ناشی از گاز شوند. علت درد معده شما همین گاز است اگر علائم زیر را تجربه کنید:
- درد به صورت دل‌پیچه باشد.
- درد موجب ورم معده می‌شود.
- احساس اینکه چیزی در معده حرکت می‌کند
- احساس آروغ زدن زیاد یا دفع با معده دارید
- به اسهال یا یبوست مبتلا هستید
درد ناشی از نفخ معده معمولا جدی نیست و دارو‌های بدون نیاز به نسخه می‌توانند به شما کمک کنند. همچنین افراد می‌توانند با آهسته‌تر غذا خوردن، از بلع هوا و بروز نفخ معده جلوگیری کنند. گاهی میوه‌ها و غذاهای نفاخ مانند کلم یا لوبیا باعث ایجاد نفخ و درد معده می‌شوند. باد معده معمولا طی چند ساعت بدون نیاز به درمان از بین می‌رود، اما در صورت بروز تب، استفراغ کنترل نشده یا درد شدید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
۲. رودل
رودل یا دیر هضم شدن غذا، موجب احساس سوزش در قسمت فوقانی معده و گاهی اوقات در دهان یا گلو است. این درد همچنین ممکن است به گونه‌ای تجربه شود که فرد حس کند از قفسه‌ی سینه ناشی می‌شود. اصطلاح پزشکی رودل، بدگواری یا بدی گوارش (dyspepsia) است. این اتفاق، معمولا، زمانی می‌افتد که اسید زیادی در اثر خوردن غذاهای بسیار اسیدی در معده وجود دارد. در موارد نادر، سوء هاضمه می‌تواند ناشی از زخم معده، ریفلاکس معده یا حتی سرطان معده باشد. سوء هاضمه یا رودل مزمن که بسیار دردناک است، با کاهش وزن غیر قابل توضیح همراه است و می‌تواند نشانه‌ی نگرانی‌های جد‌ی‌تر باشد.
دارو‌های بدون نسخه در مدیریت سوء هاضمه‌ی موقتی بسیار موثر هستند. شناسایی محرک‌ها مانند غذاهای خاص نیز می‌تواند به فرد در ایجاد تغییر در سبک زندگی سالم‌تر کمک کند. افراد مبتلا به سوءهاضمه مکرر یا شدید بهتر است برای مدیریت علائم درد معده یا تشخیص علت اصلی به پزشک مراجعه کنند.
۳. ورم معده
ورم معده یا گاستریت مجموعه شرایطی است که در آن‌ها روده و پوشش معده متورم و دردناک می‌شوند. گاستریت حاد در کوتاه مدت رخ می‌دهد و سریعا علائم خود را نشان می‌دهد. این بیماری اغلب به دلیل عفونت باکتریایی، مانند باکتری «اچ. پیلوری» ایجاد می‌شود. برخی از شرایط ممکن است باعث تحریک معده و روده و گاستریت مزمن شوند، اما به طور کلی علل ورم معده به عبارت زیر است:
- بیماری کرون
- بیماری‌های خود ایمنی
- سارکوئیدوز
- آلرژی
- ویروس‌ها در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف
معمولا برای درمان درد معده ناشی از ورم معده باکتریایی، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند کمک کننده باشد. اما در صورت ابتلا به گاستریت مزمن، تشخیص و درمان علت اصلی، تعیین کننده است. در بسیاری از افراد، کاهش اسید معده یا اتخاذ رژیم غذایی کمتر اسیدی یا مصرف دارو نیز به بهبود علائم بیماری کمک می‌کنند. مسکن‌ها عموما در تسکین درد مفید هستند، در حالی که دارو‌های محافظت کننده از معده برای جلوگیری از بدتر شدن شرایط تجویز می‌شوند.
۴. ویروس‌های معده
«گاستروانتریت» یک ویروس معده است که علاوه بر معده درد می‌تواند باعث تهوع، استفراغ و اسهال شود. افرادی که ویروس معده دارند همچنین ممکن است دچار سردرد، دردهای عضلانی و کم‌انرژی بودن باشند. برخی گاستروانتریت را آنفولانزای معده می‌نامند، اما در واقع نوعی از آنفولانزا نیست.
برای اکثر افراد، علائم این بیماری به خودی خود طی چند روز از بین می‌روند. اجتناب از خوردن وعده‌های غذایی سنگین و نوشیدن مایعات شفاف می‌تواند به فرد در قطع استفراغ کمک کند. در چنین شرایطی توجه به کم آب نشدن بدن بسیار حیاتی است؛ بنابراین تا زمانی که علائم برطرف شوند، حتما مصرف نوشیدنی‌هایی که الکترولیت‌ها را بازیابی می‌کنند را مدنظر داشته باشید؛ مانند نوشیدنی‌های ورزشی. برخی افراد ممکن است برای جلوگیری از کم آبی بدن به درمان پزشکی نیاز داشته باشند؛ افرادی از جمله نوزدان و کودکان، افرادی که ضعف سیستم ایمنی دارند یا دچار بیماری‌های جدی مانند سرطان هستند.
۵. درد ماهیچه‌ها
بسیاری از ماهیچه‌های بدن تا قسمت فوقانی بدن ادامه می‌یابند و به همین خاطر گاهی این عارضه به سادگی ناشی از آسیب عضلانی یا اسپاسم همین ماهیچه‌هاست. این درد‌ها اغلب با ماساژ ملایم و استراحت بهبود می‌یابند. برخی از افراد همچنین با استفاده از کمپرس‌های سرد و گرم ممکن است تسکین پیدا کنند. اگر درد عضلانی شدید است یا بعد از چند روز کمتر نشد، برای ارزیابی‌های بیشتر به پزشک مراجعه کنید.
۶. آپاندیسیت
آپاندیسیت عفونت آپاندیس است که اگر بدون درمان باقی بماند، می‌تواند باعث پارگی آپاندیس شده و زندگی فرد را تهدید کند. در مراحل اولیه‌ی آپاندیسیت، فرد ممکن است درد شکمی در اطراف ناف خود احساس کند که به مرور به قسمت‌های فوقانی معده انتشار می‌یابد. هرچه عفونت بدتر شود، درد به سمت پایین و راست نیز حرکت می‌کند. در بیشتر موارد، پزشکان با برداشتن آپاندیس این بیماری را درمان می‌کنند.
۷. سنگ صفرا
سنگ صفرا، یک زائده‌ی سختِ تشکیل شده از کلسترول یا بیلی‌روبین است که می‌تواند در کیسه‌ی صفرا تشکیل شود. این سنگ‌ها همیشه ایجاد مشکل نمی‌کنند، اما گاهی اوقات موجب انسداد مجاری صفراوی می‌گردند. این گرفتگی می‌تواند درد معده شدید در قسمت فوقانی – راست شکم و همچنین استفراغ، خستگی و فرسودگی ایجاد کند. سنگ‌های صفراوی درمان نشده، می‌توانند بر عملکرد کبد و لوزالمعده تاثیر منفی بگذارند. زمانی که این اتفاق بیافتد، فرد ممکن است دچار زردی شود؛ شرایطی که باعث زرد شدن پوست و چشم می‌گردد. همچنین احتمال دارد در اثر سنگ صفرا، فرد به عفونت لوزالمعده‌ی جدی مبتلا شود.
در بیشتر موارد، پزشک با برداشتن کیسه صفرا، درصدد رفع سنگ صفرا برمی‌آید و فرد می‌تواند بدون این عضو به زندگی عادی خود ادامه دهد. همچنین گاهی درمان توسط دارو انجام می‌گیرد. اگر سنگ صفرا به خودی خود دفع شود، پزشک ممکن است تغییراتی در شیوه‌ی زندگی، مثل ورزش بیشتر یا رژیم غذایی کم‌چربی، توصیه کند تا خطر عود مجدد سنگ کاهش یابد.
۸. مشکلات کبد یا لوزالمعده
کبد، لوزالمعده و کیسه صفرا هر سه برای پشتیبانی از هضم غذا با یکدیگر کار می‌کنند و هر سه اندام در قسمت فوقانی راست معده قرار دارند. گاهی اوقات سنگ صفرا، با مسدود کردن مجاری صفراوی باعث ایجاد درد در کبد یا لوزالمعده می‌گردد. بیماری‌های کبدی مانند هپاتیت نیز می‌توانند باعث درد کبد شوند. پانکراتیت که التهاب لوزالمعده است نیز می‌تواند یک علت دیگر معده درد باشد. برخی دیگر از دلایل نادر از جمله سرطان کبد یا لوزالمعده نیز باید در نظر گرفته شوند.
علائم این عارضه که به مشکلات کبد یا لوزالمعده مربوط باشد، شامل موارد زیر است:
- زردی چشم یا پوست
- ادرار تیره
- مدفوع بسیار کم‌رنگ یا سفید
- حالت تهوع
- استفراغ
- دردی که به تدریج بدتر می‌شود
درمان صحیح شکم درد ناشی از مشکلات کبد یا لوزالمعده به عامل اصلی بستگی دارد. مبتلایان به پانکراتیت ممکن است جهت دریافت مایعات و تحت نظر بودن نیاز به بستری شدن داشته باشند. بیماری‌های کبدی نیز با دارو یا در موارد پیشرفته با پیوند درمان می‌شوند. سرطان کبد و لوزالمعده ممکن است به شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا جراحی نیاز داشته باشند. صرف نظر از علت درد در کبد یا لوزالمعده، تشخیص سریع می‌تواند به نجات زندگی کمک کند.
۹. انسداد روده
انسداد روده از عبور هرچیزی جلوگیری می‌کند و می‌تواند موجب درد معده شدید، یبوست و مشکل در هضم و جذب مواد غذایی شود. علائم انسداد روده علاوه بر معده درد، شامل موارد زیر است:
- استفراغ صفرا؛ ماده‌ای سبز – زرد رنگ
- ورم معده
- عدم توانایی در دفع گاز یا مدفوع
- دلپیچه‌ی شدید
انسداد روده یک مشکل پزشکی اورژانسی است، چون روده می‌تواند دچار پارگی یا آلودگی جدی شود. داروها، مصرف مایعات و مسکن‌ها می‌توانند اغلب کمک کننده باشند. در برخی موارد، ممکن است پزشک اقدام به جراحی کند.
۱۰. بیماری دیورتیکولی
ضایعات کوچکی به نام دیورتیکول ممکن است در روده‌ها، به خصوص در روده‌ی بزرگ، ظاهر شوند که وقتی ملتهب یا آلوده می‌شوند، فرد به معده درد شدید مبتلا می‌گردد. محل درد بستگی به محل اتصال دیورتیکول‌ها دارد. درحالیکه بروز دیورتیکول در روده‌ی تحتانی شایع‌تر است، ممکن است در قسمت‌های فوقانی روده نیز ظاهر شده و باعث احساس درد در بخش فوقانی معده گردد. دیورتیکولی همچنین ممکن است بر عملکرد روده تاثیر بگذارد و باعث علائمی مانند یبوست و اسهال شود.
مصرف پروبیوتیک‌ها و رژیم غذایی پرفیبر اغلب به درمان بیماری دیورتیکولی کمک می‌کند. اگر عفونت بدتر شود یا از بین نرود، پزشک ممکن است برای برداشتن دیورتیکول‌ها یا بخشی از روده، جراحی انجام دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بسیاری از موارد، می‌توان صبر کرد و دید که آیا معده در بدون درمان بهبود می‌یابد یا خیر. اما اگر درد همچنان ادامه یافت یا بدتر شد، بهتر است به پزشک مراجعه شود. درصورتی که موارد زیر را تجربه کردید، در عرض ۲۴ ساعت به پزشک مراجعه کنید:
- استفراغ بیش از ۱۲ ساعت طول می‌کشد
- همراه با درد معده، تب مشاهده می‌شود
- درد شکم به دنبال آسیب‌دیدگی مانند ضربه به معده رخ می‌دهد
- فرد بعد از مصرف یک داروی جدید، درد در معده احساس می‌کند
- فرد به علت بیماری HIV، شیمی‌درمانی یا دلایل دیگر، دارای سیستم ایمنی ضعیفی است
همچنین در صورت بروز هریک از شرایط زیر، به اورژانس مراجعه کنید:
- درد شدید در قسمت فوقانی شکم
- درد معده‌ی غیر قابل تحمل
- معده درد همراه با مدفوع سفید یا کم‌رنگ
- یک زن باردار که دچار درد شکمی شدید می‌شود
- فرد علائم کم آبی شدید مانند عدم ادرار، لب‌های ورم‌کرده، پوست بسیار خشک، سردرگمی، سرگیجه یا چشم‌های گود شده را تجربه می‌کند
- نوزاد متولد شده مدام استفراغ می‌کند یا تب بالا دارد
چگونه از معده درد پیشگیری کنیم؟
همانطور که احتمالا می‌دانید، همه اشکال معده درد قابل پیشگیری نیستند. با این وجود، اقداماتی وجود دارند که می‌توانید با رعایت آن‌ها، از این درد پیشگیری کنید یا آن را به حداقل برسانید:
- اتخاذ یک رژیم غذایی سالم
- نوشیدن مکرر آب
- ورزش منظم
- مصرف وعده‌های غذایی متعدد، اما کوچک
- اگر اختلال روده‌ای مانند بیماری کرون دارید، از رژیم غذایی که پزشک به شما داده پیروی کنید تا ناراحتی‌ها را به حداقل برسانید. اگر به «بازگشت اسید به مری» مبتلا هستید، از ۲ ساعت قبل از خواب چیزی نخورید.
- خوابیدن یا دراز کشیدن بلافاصله بعد از غذا ممکن است باعث سوزش سر دل و درد شکم شود. میان دراز کشیدن و غذا خوردن حداقل دو ساعت زمان لازم است.
مواد غذایی مفید برای معده درد
۱. زنجبیل
خواص زنجبیل از زمان‌های قدیم، به عنوان یک درمان طبیعی برای انواع معده درد مشهود بوده که امروزه نیز مطالعات، اثرات مثبت آن برای درمان انواع معده درد را تایید می‌کنند. زنجبیل، به عنوان یک ضد التهاب طبیعی، در اشکال مختلفی در دسترس است که همگی برای تسکین درد شکم مفید هستند. جویدن زنجبیل، مصرف مکمل‌های آن یا حتی مصرف زنجبیل به صورت نوشیدنی همگی کارساز هستند. شما همچنین می‌توانید مقداری زنجبیل تازه به چای خود اضافه کرده و نوش جان کنید.
۲. چای بابونه
یک فنجان چای بابونه با برخورداری از عملکرد ضد التهابی، می‌تواند معده درد شما را کاهش دهد. این خاصیت بابونه به آرامش عضلات معده‌تان کمک می‌کند و بنابراین درد، گرفتگی و اسپاسم را بهبود می‌بخشد.
۳. رژیم BRAT
همه‌ی مادران دارای یک کودک نوپا باید از رژیم موز (bananas)، برنج (rice)، سیب (apple) و نان تست (toast) برای تسکین ناراحتی معده، آگاه باشد که مخفف آن «BRAT» است و می‌تواند به درمان حالت تهوع یا اسهال کمک کند. این رژیم غذایی کم فیبر و پرچرب است و هیچ یک از مواد غذایی آن حاوی نمک یا ادویه جات نیستند؛ موادی که می‌توانند معده درد را تشدید کنند. این رژیم غذایی پرخاصیت است و زمانی که احساس می‌کنید بیمار هستید و به تامین غذا نیاز دارید به کمک شما می‌آید. سعی کنید نان را به خوبی تست کنید؛ تصور می‌شود نان نیم‌سوز شده باعث کاهش حالت تهوع شود.
۴. نعناع فلفلی
انواع نعناع همواره به عنوان یک راه‌حل برای درمان خانگی معده درد و حالت تهوع شناخته شده هستند، زیرا منتول موجود در برگ‌های این گیاه یک ضد درد طبیعی و مسکن است؛ خواص نعناع فلفلی در این زمینه به کمک شما می‌آید و شما نعناع را می‌توانید به روش‌های زیر مصرف کنید:
- نعناع را به صورت دم شده بنوشید
- عصاره‌ی نعناع را با بینی بالا بکشید
- آب‌نبات نعنایی بمکید
- برگ تازه‌ی نعناع را بجوید
۵. سرکه سیب
اگر می‌توانید طعم سرکه سیب را تحمل کنید، سعی کنید یک قاشق غذاخوری از آن را برای خنثی کردن ناراحتی معده میل کنید. طعم آن بیش از حد قوی است؟ یک قاشق غذاخوری سرکه سیب را با یک فنجان آب و یک قاشق چایخوری عسل مخلوط کنید. اسید‌های موجود در سرکه سیب ممکن است منجر به کاهش هضم نشاسته شود و در نتیجه نشاسته با ورود به روده به سلامت باکتری‌ها کمک کند. برخی ممکن است هر روز یک قاشق سرکه سیب را به عنوان یک اقدام پیشگیرانه مصرف کنند.
جمع بندی
معده درد می‌تواند تنها یک ناراحتی جزئی باشد یا به قدری شدت بگیرد که عملکرد فرد را دچار مشکل کند. پیش از تصمیم‌گیری دربار‌ه‌ی ضرورت مراجعه به پزشک، بررسی علائمی که همراه با این درد تجربه می‌شوند بسیار حیاتی است. در بسیاری از موارد، به ویژه در اثر عفونت‌های جزئی یا نفخ، دل درد طی چند ساعت خود به خود رفع می‌شود. تجربه‌ی شما در این خصوص چیست؟ آیا عوامل دیگری برای معده درد می‌شناسید؟
از آنجایی که غالبا دردهای گوارشی ناشی از استرس و مشکلات اعصاب است، پیشنهاد می‌کنیم سری هم به مطلب «علائم معده درد عصبی چیست + راه های پیشگیری و درمان» بزنید.
برگرفته از: medicalnewstoday ،healthline ،medicalnewstoday
