تاریخچه سفره هفت سین

در سفره هفت سین(خوان نوروزی) چیزهایی می‌گذارند که نمادی از سلامتی، ‌رزق و روزی، زایش، ‌برکت و … هستند. با تاریخچه سفره هفت سین آشنا شوید.

تاریخچه سفره هفت سین

ستاره | سرویس خانه داری – خوان نوروزی (سفره هفت سین) باید سفید باشد چرا که نشانه پاکی و سفید بختی و روشنایی است و نیز نشانه جهان بی پایان است که بارگاه یزدان در آن است. در سفره و یا همان خوان نوروزی مواد و چیدنی‌هایی گذاشته می‌شود که هرکدام نشانه و نمادی از سلامتی، ‌رزق و روزی، زایش، ‌برکت و … است.

 

سبزه
شاید زیباترین ویژگی سفره هفت سین را می‌توان به وجود سبزه آن دانست، به این دلیل که سبزه با رنگ و طراوت خود دل‌ها را شادمان می‌سازد و با نگریستن به آن طلوع سال جدید را زیباتر می‌کند. در ایران باستان رسم بر این بود که بیست و پنج روز قبل از نوروز در کاخ پادشاهان دوازده ستون از خشت خام برپا می‌ساختند و بر هرکدام یک نوع غله می‌کاشتند و معتقد بودند اگر سبزه‌ها خوب بروید سال پر برکتی است. در ایران باستان دانه‌های گندم، جو، برنج، لوبیا، عدس، ارزن، باقلا، نخود و کنجد را بر این ستون‌های خشتی می‌کاشتند و روز ششم فروردین آنها را برمی‌چیدند و به نشان برکت و باروری در تالارها پخش می‌کردند و معمولا سه قاب از سبزه به نماد اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک بر خوان می‌گذاشتند و اغلب کنار آنها گندم، جو و ارزن که نقش مهمی در خوراک مردم داشتند سبز می‌کردند تا سبب فراوانی این دانه‌ها در سال جدید گردد. امروزه نیز آن چیزی که وجودش بر سر سفره هفت سین ضرورت دارد، سبزه است. زرتشتیان رویش سبزه را در نوروز نشان تازه شدن زندگی و فصل رویش دانه‌ها که خود برکت زندگی محسوب می‌شود، می‌دانند. 

 

آتشدان (مجمر)
بر سر سفره هفت سین زرتشتیان وجود آتشدان، نماد اردی بهشت امشاسپند، اهمیت خاصی دارد. آتش این مجمر از آتش مقدس مایه می‌گیرد معمولا در کنار آتشدان دانه‌های اسفند کندر اشتره و نیز چوب‌های خوشبو چون عود و صندل وجود دارد. روشنایی تجلی اهورا مزدا است و نماد درستی و نیک اندیشی و راستی بنابراین باید بر سر سفره هفت سین باشد. در ایران باستان در دو سوی آتشدان شمعدان‌های گران‌بها یا چراغ می‌نهادند و آنها را می‌افروختند و این نشانی از دنیای پرفروغ بی‌پایان بود که اهریمن بدانجا راه ندارد.

 

امشاسپند چیست؟

امشاسپندان یا اَمِشَه سپَنتَه جمع امشاسپند است که امشاسفند، اموسپند و امهوسپند نیز گفته‌اند. امشاسپندان از صفات پاک اهورامزدا هستند. این واژه به معنی جاودانان پاک یا مقدسان بی‌مرگ یا نامیرایان فزونی‌بخش است که از دو جز اَمِشَه به معنی جاودانی و بی‌مرگ و سپنته به معنی پاک و مقدس و فزونی‌بخش تشکیل شده‌است. در زبان اوستایی نام آنها بصورت امِشَه سپِنتَه آمده است. متون پهلوی نام آنها را امشاسپندان ثبت کرده‌ است.

 

اهورامزدا به چه معناست؟

واژه اهورامزدا اوستایی و یکی از نام‌های خداوند است. این واژه از دو بخش تشکیل شده است.اهورابه معنی هستی بخش و دارنده هستی است. مزداخود از دو واژه “مز” به معنی بزرگ و “دا” به معنی دانا و دانش است پس واژه مزدا نیز به معنی دانش بزرگ است و وظیفه هر انسانی است که این دانش بزرگ را در یابد و به ان برسد. در نتیجه واژه اهورامزدا به معنی دانای بزرگ هستی بخش است. این کلمه در متن‌های پهلوی به اُهرمَزد و هُرمُزد و در فارسی اورمَزد، هُرمزد و هُرمُز مبدل شده است.

 

سفره هفت سین - اهورامزدا - سفره 7 سین - همه چیز درباره هفت سین - هفت سین زرتشتیان - تاریخچه سفره هفت سین

 

کتاب مقدس
یکی دیگر از چیدنی‌های خوان نوروزی وجود کتاب مقدس به عنوان نماد اهورا مزدا است. در دوران ساسانیان کتاب اوستا را برخوان می‌گذاشتند و قبل از فرا رسیدن سال قسمتی از آن را که معمولا “فروردین یشت” است، می‌خواندند و از فروهرهای شاهان، پاکان، ‌پارسایان، دلاوران و شهسواران که در “فروردین یشت” نام آن‌ها آمده، یاد می‌کردند.
امروز بر سر سفره نوروزی ما مسلمانان قرآن و بر سر خوان نوروزی کلیمیان تورات گذاشته می‌شود و هر کس قسمتی از کتاب دینی خود را می‌خواند تا سال نو را با آیه‌های مبارک الهی شروع کرده باشد.

 

کوزه آب
در گذشته کوزه آب که توسط دختران نابالغ از چشمه‌ها پر می‌شد با زینتی از گردنبندها بر سر خوان نوروزی نهاده می‌شد. امروزه کوزه سفالی را پر از آب می‌کنند و به جای جواهرات با سبزه و روبان تزیین می‌کنند و همراه با تاس مسین پر از آب و برگ‌های آویشن در حالی که یک عدد انار سرخ هم در آن نهاده‌اند، بر سفره می‌گذارند.

 

نان
نان که نمادی از برکت است، چه در گذشته و چه در حال بر سر سفره نوروزی می‌گذاشتند و اکنون نیز یا نان سنگک بزرگی می‌پزند و برای برکت سفره بر آن می‌گذارند یا اینکه نان را به صورت کماج شیرین درآورده بر خوان نوروزی می‌نهند. در زمان ساسانیان گرده نان‌هایی به اندازه یک کف دست یا اندکی کوچکتر می‌پختند که به آنها “درون” می‌گفتند و گاهی بر آن نوعی نیایش می‌خواندند و بدین ترتیب نان‌های نوروزی را برکت می‌بخشیدند. امروزه زرتشتیان علاوه بر نان معمولی نان‌های دیگری مانند کماج، نان شیر و چند نوع شیرینی خانگی که بیشتر جنبه تشریفاتی دارد، می‌گذارند. بر سر سفره هفت سین یزدی‌ها شیرینی‌های معروف یزدی هم به چشم می‌خورد که معمولا در دیس‌های بزرگ به طرز زیبایی چیده می‌شود و در اعیاد و جشن‌ها و به ویژه عید نوروز مصرف فراوان دارد.

 

تخم مرغ
تخم مرغ بن مایه خوان نوروزی است و به صورت رنگ کرده می‌بایست بر سر سفره هفت سین جلوه نمایی کند، زیرا که تخم و تخمه نمادی است از نطفه و نژاد و در روز جشن تولد آدمیان که تخمه و نطفه پدیدار می‌گردد. تخم مرغ تمثیلی است از نطفه باروری که به زودی باید جان بگیرد و زندگی یابد و زایش کیهانی انجام پذیرد. پوست آن هم نمادی است از آسمان و طاق کیهان است.

 

آیینه
به اعتقاد زرتشتی‌ها چون آخرین ماه سال زمان تولد آدم ابوالبشر است، بنابراین باید نمادی از آن در خوان نوروزی باشد تا شکل پذیری آسان شود. از این رو آیینه‌ای در بالای خوان نهاده می‌شود و در اطراف آن شمع یا چراغی می‌گذارند. اغلب تعداد شمع‌ها با تعداد فرزندان خانواده ارتباط دارد و نیز آیینه‌ای دیگر در زیر تخم مرغ گذاشته می‌شود تا انعکاس وجود آدمی در آیینه دیده شود و نیز آیینه زیر تخم مرغ هم نمایانگر تحویل سال است. وقتی که گاو آسمانی، کره زمین را از شاخی به شاخ دیگر می‌افکند در آن زمان تخم مرغ بر روی آیینه خواهد جنبید. در جلوی آیینه هم مشتی گندم به نشانه روزی فراخ می‌پاشند.

 

سمنو
سمنو که از جوانه‌های تازه رسیده گندم تهیه می‌شود، نماد فراوانی خوراک و غذاهای خوب و پر نیرو است و نیز نمادی برای زایش گیاهی و بارور شدن گیاهان توسط فروهرهاست.

 

سفره هفت سین - سفره 7 سین - همه چیز درباره هفت سین - هفت سین زرتشتیان - تاریخچه سفره هفت سین

 

سنجد
سنجد که عطر برگ و شکوفه‌های آن محرک عشق و مهر است و از مقدمات اصلی زایندگی به شمار می‌آید، باید بر سر خوان نوروزی نمایان باشد. وجود سنجد در سفره نوروزی انگیزه زایش کیهانی است. گاه زرتشتیان دانه‌های سنجد را با آویشن در هم می‌آمیزند و همراه با نقل و سکه بر سر سفره نوروزی می‌گذارند.

 

سیر
نماد میکروب زدایی و پاکیزگی محیط زیست و سلامت بدن و نیز زدودن چشم زخم است که باید حتما بر سر سفره نهاده شود. به اعتقاد زرتشتیان بوی سیر دیوان را می‌گریزاند. زرتشتیان سیر را با تکه‌های نان که در آن ترید کرده‌اند، در مراسم پرسه با سداب به کار می‌برند و بر سر سفره نیایش می‌گذارند.
پوست سیر را هرگز در جایی نمی‌گذارند زیرا معتقدند از سحر هم بدتر است؛ به همین جهت برای کندن پوست آن ابتدا سیر را در آب می‌خیسانند و بعد پوستش را می‌کنند. هم چنین معتقدند اگر پوست سیر را با پیاز گلپر و اسفند در خانه بسوزانند، به خصوص در صبح روز پنجشنبه، بویش، خانه را پاک می‌کند. با روش های مناسب نیز می توانید نسبت به کم کردن بوی سیر در سفره هفت سین اقدام کنید. 

 

سرکه
همانند سیر نمایانگر پاکی محیط، زدودن آلودگی و باطل کردن سحر و جادو است.

 

سماق
سماق نماد عشق، مهر و پیوند دلها است که بر سر سفره هفت سین نهاده می‌شود.

 

سپند (اسفند)
اسفند نیز نشانه‌ای است از دفع چشم زخم که در زمان‌های کهن مقدس بوده است و در مراسم نیایشی به کار می‌رفته است. امروزه نیز ار آن برای دفع چشم زخم و به نیت درود فرستادن برای عزیزان از دست رفته و همچنین ضد عفونی کردن محیط استفاده می‌شود. زرتشتیان اسفند را در خوانچه مخصوصی می‌نهند چرا که نشانه همه امشاسپندان و مقدسان است. اسفند همراه با کندر و دیگر خوشبوهای مخصوص آتش همیشه در خانه زرتشتیان وجود دارد و روزی ۲ تا ۳ بار آن‌ها را برآتش می‌ریزند به خصوص در مراسم سوگواری و شادی اسفند دود کردن امری رایج است.

 

سکه
پول زرد و سفید در خوان نوروزی نمادی است از شهریور امشاسپند که موکل است بر فلزات و بودن آن بر سر خوان که موجب برکت و سرشاری کیسه است. بر سر خوان نوروزی زرتشتیان و گاه غیر زرتشتیان چیدنی‌های دیگر هم نهاده می‌شود. شیرینی و نقل که نماد شیرین کامی است؛‌ گلابدان پر از گلاب و همچنین سبزی خوردن، ‌پنیر و کاهو که طراوت و نیز زیبایی سفره را دو چندان می‌کند. در برخی از سفره‌ها آرد هم وجود دارد که آن هم نمادی است از برکت نوروزی اما دو چیز مهم دیگر بر سر سفره هفت سین نمادین است؛ یکی انار و دیگری تنگ ماهی.

 

انار
انار از مقدس‌ترین درختان است که تقدسش را همچنان تا به امروز حفظ کرده است. درخت انار به سبب رنگ سبز تند برگ‌هایش و نیز به جهت رنگ و شکل غنچه و گل مانندش، همانند آتشدان است و همیشه مقدس بوده است. پردانگی انار نماینده برکت و باروری و رزق فراوان است و نمادی است از باروری ناهید. زرتشتیان معمولا در تاس مس (ظرفی مسی که دارای شکلی خاص می باشد)؛ پر از آب یک عدد انار هم می‌گذارند با این باور که این میوه پردانه در سال جدید برکت و رزق فراوان برای خانواده به همراه داشته باشد، به ویژه انارهای خوش آب و رنگ و آبدار شهر کویری یزد که اکثرا برای استفاده در سفره‌های هفت سین در پوششی از کاه در گودال‌های زمینی نگه داری می‌شود تا در سال نو به زیبایی سفره هفت سین بیفزاید.

 

ماهی
یکی دیگر از زینت دهندگان سفره هفت سین، ماهی است. اسفند ماه در برج حوت است و حوت یعنی ماهی. در هنگام نوروز برج حوت به برج حمل تحویل می‌گردد و از این رو نمادی از آخرین ماه سال در خوان نوروزی گذاشته می‌شود. علاوه بر آن ماهی یکی از نمادهای آناهیتا فرشته آب و باروری است که وظیفه اصلی نوروز را که باروری است بر عهده دارد. خوردن سبزی پلو با ماهی نیز در شب عید از این روست و ظرف پر از آب با چند ماهی قرمز نمادیست از روزی حلال.

 

گل بیدمشک
گل بیدمشک نمادی است از اسپندارمذامشاسپند و گل نیز ویژه اسفند ماه است. به خصوص گل بید‌مشک که از عطر خاصی نیز برخوردار است و در معطر ساختن فضای خانه نقش بسزایی دارد.

 

نارنج
نمادی است از گوی زمین و هنگامیکه در ظرف آبی نهاده شده باشد، نمادی است از گوی زمین در کیهان و گردش آن بر روی آب؛ نمودار گذشتن برج‌های دوازده گانه و تحویل سال است. علاوه بر این‌ها بر سر سفره زرتشتیان کاسه‌ای پر از پالوده خانگی و نیز کاسه‌ای از خشکبار ترش مزه مانند برگه شفتالو، ‌برگه زردآلو، ‌آلبالو و آلوچه را که قبلا در آب خیسانده‌اند، نیز می‌گذارند و نیز مقداری پسته، ‌فندق، بادام زمینی و تخمه را که قبلا خندان کرده و بو داده‌اند، داخل کیسه‌ای به نام دولک می‌ریزند و به عنوان آجیل نوروزی بر سر سفره می‌نهند. علاوه بر آن بر سر سفره هفت سین گل‌های زیبا و خوشبویی چون گل نرگس،‌ گل سنبل و گل شب بو که نوید بخش بهار هستند، دیده می‌شود. زمانیکه سفره چیده شد همه اهل خانه حمام رفته و لباس نو پوشیده، گرد سفره هفت سین می‌نشینند و چند دقیقه مانده به تحویل سال همگی با خواندن سرودهایی، خداوند را سپاس و نیایش می‌کنند.
 
سال که تحویل شد جملگی با شادی وصف ناپذیری سال جدید را تبریک گفته، روبوسی می‌کنند. بانوی خانه آینه و گلاب پاش را از سر سفره برداشته و گلاب را در دست هر کدام می ریزد و همزمان آیینه را رو به روی چهره آن‌ها می‌گیرد تا روی خود را ببیند. این کار از سالخورده‌ترین فرد خانواده شروع می‌شود.
آن گاه همگی به وسیله نقل خوشمزه و نیز سایر شیرینی‌ها پذیرایی شده، دهانشان را شیرین می‌کنند. سپس پدر خانواده به همه اعضای خانواده عیدی می‌دهد و بعد از آن مقداری از غذاهای درون سفره با شادی صرف می‌شود.

 

سفره هفت سین - سفره 7 سین - همه چیز درباره هفت سین - هفت سین زرتشتیان - تاریخچه سفره هفت سین

 

آیا هفت سین فقط برای نوروز است؟

هفت‌سین سفره‌ای است که ایرانیان هنگام نوروز می‌آرایند. این سفره ممکن است روی زمین یا روی میز گذاشته شود. اعضای خانواده معمولاً لحظهٔ تحویل سال را در کنار سفرهٔ هفت‌سین می‌گذرانند. بعضی‌ها نیز سفره را تا مدت سیزده روز پس از نوروز نگاه می‌دارند و در پایان این دوره، در روز سیزده نوروز، سبزه را به آب می‌دهند.سفرهٔ هفت‌سین منحصر به نوروز نیست و بعضی این سفره یا مشابهش را برای مراسم ازدواج یا شب چله تهیه می‌کنند.ملت‌های دیگری که با ایرانیان فرهنگ و سنت‌های مشترک دارند (مانند افغانان، تاجیکان، و ارمنیان) این سفره را حاضر نمی‌کنند و این سفره حتی بین کردها و زرتشتیان (که هر دو معمولاً از حافظان سنت‌های باستانی ایرانی بوده‌اند) نیز معمول نبوده است. هر چند اخیراً سفرهٔ هفت‌سین در میان زرتشتیان شهرنشین معمول شده است.

 

تاریخچه و واژه‌یابی سفره هفت سین:

تاریخچهٔ این رسم مبهم است. ایدهٔ «هفت شین» توسط بعضی ایرانیان پشتیبانی می‌شود که از جمله می‌گویند شراب به دلیل باورهای اسلامی‌تر، جایش را به سرکه داده است و هفت شین به هفت سین تبدیل شده است. این نظریه به دلیل این که نام اجزاء را به عربی می‌آورد و از اجزای ویژه‌ای چون سمنو نام نمی‌برد رد شده است. در بعضی ریشه‌یابی‌های دیگر، هفت سین را به هفت «سینی» ربط داده‌اند، یا اصلش را «هفت میم» دانسته‌اند، یا آن را از ریشهٔ «هفت‌چین» به معنی هفت چیدنی نامیده‌اند که این ریشه یابی نیز از سوی محققین جدی گرفته نمی‌شود. دیگر این که در آیین نوروزی ساسانیان، عدد «هفت» اهمیت داشته است. سفره هفت سین از جلوه‌های اصیل نوروز خصوصاً در میان خانواده‌های ایرانی است. در گذشته بر حاشیه سفره قلمکار ایرانی با قلم خوانا شعری با مضمون زیر نوشته می‌شد:
ادیم زمین سفره عام اوست         بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست
به این معنی که نعمت‌ها برای دوست و دشمن گسترده است.

 

سین‌های هفت سین:

 

سفره هفت سین - سفره 7 سین - همه چیز درباره هفت سین - هفت سین زرتشتیان - تاریخچه سفره هفت سین

 

در سفره هفت سین معمولا هفت جز یا بیشتر که با حرف سین آغاز می‌شوند قرار می‌گیرد که معمولا از مجموعه زیر انتخاب می‌شوند:
  • سنجد
  • سیب
  • سیر
  • سماق
  • سپستان (نام نوعی میوه مناطق گرمسیری است).
  • سیاه‌دانه
  • سنبل
  • سرکه
  • سمنو
  • سبزه
  • سکه
  • سپند
  • سوهان
  • سوسن
  • سرمه
  • سنگک
  • سبزی
از این سین‌ها و نیز اجزای دیگر این سفره؛ معمولا به نماد مفاهیمی چون نوزایی، باروری، فراوانی، ثروت و مانند آنها یاد می‌شود. بعضی نیز این اجزا را به خدایان ایران باستان، بالاخص آناهیتا و سپندارمذ، ایزدبانوهای آب و خاک، نسبت می‌دهند.ناگفته نماند که برخی از اجزا، که بسیاری از مردم در سفره هفت سین قرار می‌دهند، نادرست است. زیرا همه آن اجزا باید دارای منشا گیاهی و خوردنی باشند.

 

سفره هفت سین از دید زرتشتیان:

 

سفره هفت سین - سفره 7 سین - همه چیز درباره هفت سین - هفت سین زرتشتیان - تاریخچه سفره هفت سین

 

سخن درباره‌ی هفت سین نوروزی که ایرانیان با علاقه بر سر سفره ی نوروز خود می‌گذارند و جزء آداب حتمی خانواده‌ها است بسیار مشکل است‌. زیرا این آداب به مرور زمان دستخوش تغییرات شده‌اند و یافتن اصل حقیقت مشکل است. ایرانیان با اعتقاد به تقدس عدد هفت – که امروز هم باقی است – هفت چیز بر سفره‌ی نوروزی خود می‌گذاشتند. تا یاد هفت امشاسپند مقدس و پاک را گرامی بدارند. خوان نوروزی هفت پايه اصلي دارد كه هفت سين خوانده می‌شود و چيزهايی را شامل می‌شود كه نخستين حرف آنها سين است. هر چند برخي از افراد در هفت سين بودن آن شك كرده‌اند و می‌پندارند كه بعد از حمله اعراب و ايجاد تغييرات ديني در ايران، اين سفره هم دچار دگرگوني شده است. ولي بر اساس اسناد تاريخی اين ادعاها واقعيت ندارند. برای مثال آنها می‌گويند ايرانيان پيش از اسلام، هفت شين داشتند و بر سر خوان نوروزی شراب و شهد می‌گذاشتند. ولی هر دوی اين واژه‌ها عربی هستند و ايرانيان اگر قرار بود شراب بر سر خوان نوروزی بگذارند بايد هفت ميم می‌داشتند. چون معادل فارسی شراب، “می” است.

برخي ديگر گفته اند كه ايرانيان پيش از اسلام به جای هفت سين، هفت چين داشتند و مواد خوان نوروزی را بر روی هفت ظرف چينی می‌گذاشنتد. اما گويا آنها فراموش كرده‌اند، ايرانيان باستان تماس مستقيمی با چين نداشتند و حتی در برخی از كتاب‌های قديمي واژه كينيان را به جای چينيان بكار برده‌اند كه بيشتر منظور اهالی سمرقند بوده است. خوب است بدانید که سفره هفت سين به ياد امشاسپندان برپا می‌شود.

 

هفت امشاسپندان :Amahraspandan

 Ohrmazd .1(هرمزد) اهورامزدا : به معنی سرور دانا است. از آنجايي كه نزد ايرانيان باستان هر يك از گل‌ها و درختان ويژه يكی از امشاسپندان (به معني پاكان جاويدان) است پس درخت مورد (ياس زرد) كه هميشه سبز و خرم است ويژه هرمزد بوده و يك شاخه از آنرا سر سفره نوروزی می‌گذاشتند.
 
  Wahman .2وهومن : به معنی انديشه نيك است. ياس سفيد گل ويژه بهمن ماه است پس شاخه ای از آن زينت بخش گلدان سفره نوروزی می‌شد.
 
۳. Ardwahisht ارديبهشت : سومين روز فروردين ماه ارديبهشت (اشاوهيشته يا ارئه وهيشته) است كه به (چم) معنی بهترين پاكی و راستی است. از آنجايي كه آتش سوزانندهء تمام پليدی‌ها و روشنی بخش است پس بر سر سفره نوروزی هميشه آتشدانی افروخته گذاشته می‌شد. چون گل مرزنگوش ويژه ارديبهشت ماه که آنرا بر سر خوان نوروزی قرار می‌دادند.
 
۴.  Shhrewarشهريور : چهارمين روز فروردين ماه است. واژه شهريور (خشتره وئيريه) به معنی شهرياری آرزو شده يا كشور جاودانی است. اين امشاسپند نگهبان فلزات و دادگری است.
 
۵.  Spandarmadسپندارمزد : روز پنجم فرودين ماه سپندارمزد (اسفند) است كه به معنی عشق و فروتنی پاك (پارسايي) است. اسپند نشانهء وفا و بردباری است و بيدمشك گل ويژه‌ی اوست.
 
 kHordad .6خرداد : روز ششم فروردين ماه خورداد يا خوردات (هئوره تات)، به معنی كامل، بی كاستی و رساست. گل سوسن ويژه اين امشاسپند است.
 
۷.  Amurdadامرداد : هفتمين امشاسپند امرداد (امرتات) است. امشاسپند امرداد نگهبان گياهان است و هميشه همراه خرداد (نگهبان آب) است. گل ويژه‌ی آن زنبق است.

 

هفت سين زرتشتی:

 

سفره هفت سین - سفره 7 سین - همه چیز درباره هفت سین - هفت سین زرتشتیان - تاریخچه سفره هفت سین

 

سبزه نودميده : سبزه‌ها را به تعداد هفت يا دوازده كه شمار مقدس برج ها است، در قاب‌های گران‌بها سبز می‌كردند. در كاخ پادشاهان ۲۰ روز پيش از نوروز دوازده ستون از خشت خام بر می‌آوردند و بر روی هر يك از انها يكی از غلات را می‌كاشتند، خوب روئيدن هر يك از آنها را به فال نيك می‌گرفتند و می‌گفتند كه آن دانه در آن سال پر بار خواهد بود. در ششم نوروز آن غلات را می‌چيدند و به نشانه بركت و باروری در تالار پخش می‌كردند.
 
خانواده‌ها معمولا سه قاب از سبزه‌ها را به نشانه هومت ، هوخت و هورشت بر خوان می‌نهادند و بر روی آن‌ها گندم، جو و ارزن كه خوراك اصلی مردم بود سبز می‌كردند. رنگ سبز آن‌ها رنگ ملی و مذهبی ايرانيان بود و خوان نوروزی را زينت می‌بخشيد. سبز شدن دانه نماد امشاسپند امرداد است. مردم بر اين باورند كه فروهر نيكان باعث باليدن و سبز شدن دانه‌ها به هنگام بهار می‌شود.
 
سمنو : از جوانه‌های تازه رسيده گندم ساخته می‌شد از آنجايی كه فروهرها باعث روئيدن گياهان و جوانه زدن آن‌ها می‌شوند، خوردن اين جوانه‌های بارور سبب نيرومندی و باروری در تمام سال می‌گردد.
 
سنجد : يكي از ميوه‌هايی است كه در خوان نوروزی گذاشته می‌شود. چون بوی برگ و شكوفه درخت آن محرك عشق و دلباختگی است كه از مقدمات اصلی تولد و زايندگی است. پس وجود آن نشانه‌ای از زايش كيهانی است.
 
سيب : روستائيان سيب را در خم‌های وپژه‌ای نگهداری می‌كردند و پيش از نوروز به يكديگر هديه می‌دادند. سيب با زايش هم نسبت دارد. بدين صورت كه اغلب درويشی سيبی را از وسط نصف می‌كرد و نيمی از آن را به زن و نيمه ديگر را به شوهر می‌داد. بدين ترتيب مرد از عقيم بودن و زن از نازايی‌ رها می‌شد.
 
سكه زرد و سفيد : نمادی از امشاسپند شهريور كه نگهبان فلزات است و بودن آن بر سر خوان موجب بركت و سرشاری درآمد انسان می‌گردد.

 

اجزای ديگر خوان نوروزی:

۱. آتشدان: آتشدان كه از آتش خاندان مايه می‌گرفت در همه آيين‌های مذهبی بكار می‌رفت و بايد در ميان خوان نهاده می‌شد و دانه‌های مقدس اسپند به همراه چوب‌های خوشبو در كنار آن جای داشت.
 
۲. ماهروی و برسمBarsom : ماهروی همان برسمدان است. به علت اينكه تيغه‌های نگهدارنده برسم‌ها شكل هلال ماه است. از اين رو آن را ماهروی می‌نامند. شاخه هايي كوتاه از انار ، بيد ، انجير و زيتون را به دارازاي سه بند مي برديدند و آنها را به تعداد سه ، هفت ، دوازده يا بيست و يك بر سر خوان در ماهروي جاي مي دادند. برسم را معمولا بر سر خوان غذا هم قرار مي دادند و نماد بركت گياهي بود. دسته اي از آنرا پيش از خوردن غذا بدست مي گرفتند و آفرين مي خواندند. در دوره ساسانيان براي اينكه خوان شاهان شكوه بيشتري داشته باشد اين تركه را از زر (طلا) مي ساختند و به آنها زرين تره مي گفتند. كم كم برسم هاي فلزي به آيين هاي ديني هم راه يافت.

 

برسم چیست؟

بَرسَم یا بَرِسمَن عبارت از شاخه‌های بریده درختی که هر یک از آن‌ها را در زبان پهلوی تاک و به پارسی تای گویند. از اوستا برمی‌آید که برسم باید از جنس رستنی‌ها باشد، مانند انار و گز و هوم. شاخه‌ها معمولاً با  کاردی به نام بَرسَمچین بریده می‌شود.

 

سفره هفت سین - سفره 7 سین - همه چیز درباره هفت سین - هفت سین زرتشتیان - تاریخچه سفره هفت سین

 

۳. كتاب مقدس: چون جشن نوروز يك جشن ملي بود هر خانواده‌ای می‌توانست مذهبی ويژه خود را بر روی خوان نوروزی بگذارد. در دوران ساسانيان كتاب اوستا را بر سر سفره می‌گذاشتند و پيش از فرا رسيدن سال نو قسمت فروردين يشت آن را كه مربوط به فروهرهای شاهان، پاكان، پارسايان، دلاوران و شهسواران است، می‌خواندند. امروزه نيز مسمانان و كليميان قران و تورات بر سر خوان نوروزی مي‌گذارند.
 
۴. كوزه آب: كوزه آب كه توسط دختران نو رسيده از زير آسياب‌ها پر می‌شود با زيتنی از گردن بند بر سر خوان نوروزی قرار می‌دادند. امروزه به جای كوزه از تنگ‌های كوچكی استفاده می‌شود كه سبزی بر روی آن‌ها سبز كرده‌اند و تنگ را با روبان‌هايی می‌آرايند.
 
۵. نان: نان نمادی از بركت است. در دوران ساسانيان نان‌هايی را به اندازه كف دست بود، می‌پختند و آن‌ها را كه درون Dron می‌ناميد بر سر خوان نوروزی می‌گذاشتند. گاهی بر آن‌ها آ‏فرين می‌خواندند و آن‌ها را بركت می‌بخشيدند. امروزه ظرفی از نان يا نان سنگك بزرگی بر روی سفره قرار می‌دهند كه در آيين زناشويی هم اين كار انجام می‌شود. گاهی بر روی نان با دانه‌های كنجد « مبارك باد » می‌نويسند. در دوران ساسانيان بر گوشه‌های خوان نوروزی می‌نوشتند «افزون باد» يا «افزا باد» كه موجب بركت خوان در همه سال می‌شد. اين واژه‌ها را بر روی سكه‌های ساسانی نيز ضرب می‌كردند تا بركت پول را افزايند.
 
۶. شمعدان: در دو سوی آتشدان شمعدان‌های گران‌بها يا چراغ‌هايی می‌نهادند و آن‌ها را می‌افروختند و اين نشانی از دنيای فروغ بی‌پايان بود كه جايگاه فروهران است. نور و روشنايی در مراسم مذهبی از جايگاه ويژه‌ای برخوردار بود. زيرا دنيای روشنايی قلمرو اورمزد و هر جا كه نور و آتش باشد، اهريمن را بدان جا راهی نيست.
 
۷. شير: شير تازه دوشيده شده نمادی از غذای نوزاد كيهانی است. بنابراين در جشن زايش، آدميان نيز به شير نياز دارند. شير در مراسم مذهبی مقدس شمرده می‌شود و گاهی آن را با عصار گياه هوم در می‌آميختند. پنير تازه هم كه از فرآورده‌های شير است و دارای انديشه باروری است بر سر سفره نوروزی قرار دارد. پادشاهان ساسانی در بامداد نوروز از خرمايی كه درون كاسه شير ريخته می‌شد به همراه پنير تازه می‌خورند كه بركت افزا بود.
 
۸. تخم مرغ: انواع سفيد و رنگين آن بايد زينت بخش خوان نوروزی باشد. چون تخم و تخمه نمادی از نطفه و نژاد است و در روز جشن تولد آدميان تخم مرغ تمثيلی از نطفه باروری است كه بزودی بايد جان بگيرد تا زايش كيهانی انجام پذيرد. پوست تخم مرغ خود نمادی از آسمان و طاق كيهان است. ميترا نيز بنابر اسطوره از تخم كيهانی بوجود آمد. در روستا‌ها رسم بر اين است كه يكي از تخم مرغ‌ها را بر روی آيينه می‌گذارند و اعتقاد دارند كه در هنگام تحويل سال وقتی كه گاو آسمانی كره زمين را از شاخی به شاخ ديگر خود می‌افكند، تخم مرغ بر روی آيينه خواهد جنبيد.
 
۹. آيينه: از نظر واژه شناسی از ريشه ادونك  Advenakبه معنی شكل و ديدار آمده است. در نخستين روز نوروز كه انسان كيهانی بر اثر آميختن فروهر مينوی با نيروهای ديگر شكل می‌گيرد، بايد نماد آن در خوان نوروزی باشد تا شكل پذيری آسان گردد. از اين رو يك آيينه را در بالای خوان نوروزی و آيينه را در بالای خوان نوروزی و آيينه ديگر را زير تخم مرغ می‌گذارند.
 
۱۰. ماهي: اسفند ماه در برج حوت (ماهی) است و به هنگام نوروز برج حوت به حمل (شتر) تحويل می‌شود، از اين رو نمادی از آخرين ماه سال در خوان نوروزی گذاشته می‌شود. علاوه بر آن ماهی يكی از نمادهای آناهيتا فرشته آب و باروری است و وجود آن در سفره نوروزی باعث بركت و باروری در سال نو می‌گردد. خوردن غذای ماهی در شب عيد هم به همين دليل است.
 
۱۱. انار: از مقدس‌ترين درختان است. مردم به تك درخت انار نزديك زيارتگاه‌ها و بالای تپه‌ها و كوه‌ها دخيل می‌بندند و تركه‌های انار را به عنوان برسم مقدس در آيين بدست می‌گرفتند. شكل غنچه و گل انار مثل آتشدان است و هميشه مقدس شمرده می‌شد. پر دانگی انار هم نماد بركت و باروری است.
 
۱۲. گل بيدمشك: نمادی از امشاسپند سپندارمزد و گل ويژه اسفند ماه است.
 
۱۳. نارنج: نمادی از گوی زمين است و هنگامی كه در ظرف آبی نهاده شود نمادی از زمين در كيهان است. گردش آن هم بر روی آب نمودار گذشتن برج‌های دوازده گانه و تحويل سال است.
 
۱۴. دانه‌های اسپند: اسفند از واژه اوستايی Spanta به معنی مقدس گرفته شده است. امروزه در خانواده‌ها برای دفع چشم زخم بر روی آتش پاشيده می‌شود. دانه‌های اسپند به رشته كشيده زينت بخش خانه‌های روستايی است. بر سر خوان نوروزی چيزهای ديگری مثل شيرينی و نقل كه نماد شيرين كامی است و آرد كه نمادی از بركت است نیز گذاشته می‌شود.
 
یادتون نره این مقاله رو به اشتراک بگذارید.
وب گردی:
مطالب مرتبط

  • سین حرف اول واژه های سامان به معنای نظم و سیما به معنای چهره بوده است و اولی اشاره به سامان ها یا نظم های کلی و هفتگانه کیهانی و دومی اشاره به چهره های زندگانی ها و عشق های هفتگانه انسانی داشته است و سفره نماد پهنه گیتی بوده و سفر سامان های هفتگانه محتوای کیهان بهمراه آسمان ها و زمین های هفتگانه با هدف بازگشت به حالت فردوس در پایان سفر. آسمان های هفتگانه ارسطو و هیئت یا نجوم بطلمیوسی و سماوات سبع و الارض قرآنی جملگی ریشه در آن جهان بینی کهن در سرزمین ایران دارند.

نظر خود را بنویسید