ستاره | سرویس گیاهان و حیوانات – گل گاو زبان یکی از مهمترین وشناخته شده‌ترین گیاهان دارویی ایران است که در تمام نواحی گیلان، مازندران و ارتفاعات چالوس به طور خودرو می‌روید. این گیاه دارویی ارزشمند را می‌توان در گلدان و در سایر مناطق کشور با فراهم کردن شرایط مورد نیاز گیاه، کشت و پرورش داد و به درآمد خوبی رسید. در این مقاله به طور مختصر گل گاو زبان ایرانی را معرفی می‌کنیم و نحوه کاشت گل گاو زبان، شرایط نگهداری، طریقه برداشت و سود حاصله از کاشت آن را شرح می‌دهیم.
معرفی گیاه گل گاو زبان
گل گاو زبان گیاهی دوساله، پایا، بوته‌ای، پوشیده از کرک‌های نرم و نازک یا بلند و ابریشمی و با ساقه‌ای ایستاده به طول ساقه ۸۰ – ۶۰ سانتی متر است. برگ‌های آن معمولا دارای رگبرگ‌های منفرد، نیزه‌ای شکل و به رنگ سبز و کرکدار هستند. گل‌های گل گاو زبان لاجوردی رنگ به شکل گل انار و از آن کوچک‌ترند، در بهار ظاهر می‌شوند و در تابستان تا اوایل پاییز دوام دارند. برگ و گل‌های این گیاه استفاده دارویی فراوانی در طب سنتی ایران دارد. تقویت اعصاب و روحیه، تقویت کبد، پیشگیری از سرماخوردگی، تقویت حواس پنج گانه، ضد التهاب و خاصیت نشاط‌آور از مهمترین
خواص گل گاو زبان است.
بهترین زمان کاشت گل گاو زبان
بهترین زمان کاشت گل گاو زبان فصل بهار و پاییز است. به طور کلی زمان کاشت بذر گل گاو زبان از اواخر اسفند تا خرداد ماه است، با این وجود چنانچه منطقه‌ای دارای زمستان‌های خیلی سرد نباشد عملیات کاشت را می‌توان در پاییز انجام داد که در این صورت گیاهان سبز شده در اردیبهشت ماه سال بعد به گل می‌نشینند.
توجه داشته باشید؛ گیاهان کاشته شده در بهار هیچ وقت زودتر از تیر ماه گل نمی‌دهند. برای کاشت گل گاوزبان در منزل و داخل گلدان بهترین زمان کاشت نشا در فصل بهار است.
شرایط آب و هوایی مناسب برای کاشت گل گاو زبان
گل گاو زبان ایرانی در ارتفاعات شمال و رشته کوه البرز به صورت خودرو و به صورت کشت شده وجود دارد. همچنین به دلیل گستردگی ریشه‌ها، این گیاه قادر به رشد در مناطق نیمه خشک و در خاک‌های سبک و سنگین نیز هست و به صورت کشت شده محصول خوبی تولید می‌کند. همچنین در شرایط آب و هوایی مناطق کوهستانی سردسیر، نیمه مرطوب که در طول بهار و تابستان به طور نسبی دارای باران‌های متناوب هستند و خاک مرطوب با زهکشی مناسب دارند، کشت این گیاه امکانپذیر است.
مراحل کاشت گل گاو زبان
گام اول: تهیه بذر مرغوب گل گاو زبان
تکثیر و کاشت گل گاوزبان از طریق کاشت بذر انجام می‌شود، بنابراین قبل از هر چیز انتخاب و تهیه بذر مرغوب باید در الویت قرار گیرد. بذر گل گاو زبان در شرایط محیطی مناسب و دمای ۲۰ تا ۲۱ درجه سانتیگراد در مدت ۵ تا ۲۱ روز جوانه خواهد زد.
گام دوم: کاشت بذر و مهیا کردن شرایط محیطی
بذر گل گاو زبان را بهتر است قبل از کاشت در آب خیس کنید، سپس بذر گیاه را در گلدان‌های کوچک یا سینی نشا حاوی خاک کمپوست و ماسه یا خاک قلمه در عمق یک سانتیمتری بکارید. سطح بستر کاشت تا زمان جوانه زدن بذر بایستی همواره مرطوب و نه خیس و غرقابی باشد. برای ایجاد شرایط گلخانه‌ای و فراهم آوردن محیط لازم برای جوانه‌زنی بذر‌ها می‌توانید سطح گلدان یا سینی را با نایلون شفاف بپوشانید و چند سوراخ برای تهویه بهتر در سطح نایلون ایجاد کنید.
گام سوم: انتقال نشا به زمین اصلی یا کاشت نشا در گلدان
نشای گل گاو زبان در مرحله ۴ تا ۸ برگی آماده انتقال به گلدان اصلی و بزرگتر یا به فضای بیرون است. در زمان انتقال نشا مراقب ریشه گیاه باشید تا آسیبی به ریشه وارد نشود. پیشنهاد می‌کنیم اگر اولین تجربه خود را در زمینه کاشت گل گاو زبان انجام می‌دهید از نشا‌های آماده این گیاه دارویی استفاده کنید.
گام چهارم: مراقبت از گیاه گل گاو زبان
همانطور که گفته شد تا زمانه جوانه‌زنی بذر‌ها لازم است بستر کاشت گیاه همواره مرطوب باشد. بعد از ظهور جوانه‌ها و بزرگتر شدن گیاه نیاز به آبیاری روزانه نیست و هر زمان خاک سطحی تا عمق ۲ تا ۳ سانتیمتری خشک باشد، آبیاری صورت می‌گیرد.
به یاد داشته باشید آبیاری زیاد و بیش از اندازه باعث پوسیدگی ریشه‌ها و نابودی گیاه خواهد شد بنابراین قبل از آبیاری از خشک بودن خاک اطراف گیاه و زهکش مناسب کف گلدان اطمینان حاصل کنید. در محیط منزل و در صورت کاشت گل گاو زبان در گلدان نیاز به آبیاری منظم است؛ در صورتی که در فضای باز و در صورت بارندگی نیاز به آبیاری در دوره‌های منظم زمانی نخواهد بود.
شرایط پرورش و نگهداری از گیاه گل گاوزبان
خاک مناسب برای کاشت گل گاو زبان
خاک مناسب برای کاشت گل گاو زبان باید دارای زهکشی مناسب و نسبتاً غنی باشد. با این حال گل گاو زبان به نوع خاک چندان حساس نیست و در انواع خاک سبک و سنگین و حتی خاک‌های فقیر و شور نیز می‌تواند رشد کند. برای کاشت گل گاو زبان در گلدان نیز می‌توانید از بستر‌های کشت سبک و آماده همانند کمپوست، یا ترکیب خاکبرگ با خاک باغچه استفاده کنید.
نحوه آبیاری گل گاو زبان
گل گاو زبان، گیاهی مقاوم به خشکی و کم آبی است و زمانی که خاک اطراف گیاه خشک شد بایستی آبیاری صورت گیرد. در شرایط معمول هر شش روز یکبار آبیاری توصیه می‌شود. همچنین توجه داشته باشید، هنگام آبیاری هرگز روی برگ‌های گیاه آب نریزید.
نور مناسب برای پرورش گل گاو زبان
وجود نور کافی در افزایش رشد و عملکرد این گیاه حائز اهمیت است. گل گاو زبان باید در محیطی آفتاب‌گیر یا با سایه‌ای بسیار کم کاشته شود تا به رشد حداکثری خود برسد.
دمای مناسب برای پرورش گل گاو زبان
گل گاو زبان گیاهی مقاوم به سرما است و در مناطق آب و هوایی مختلفی می‌روید و تحمل دمای منفی ۲۵ تا مثبت ۴۰ درجه را دارد.
نحوه کوددهی گل گاو زبان
این گیاه به کود نپوسیده دامی بسیار حساس است، از این رو بهتر است قبل از کاشت گیاه مقداری کود حیوانی کاملا پوسیده به خاک اضافه کنید.
آفات و بیماری‌های گل گاو زبان و مبارزه با آن‌ها
مهمترین آفات گیاه گل گاو زبان کرم برگ خوار، سفیدک پودری و سایر حشرات هستند. از آنجایی که این گیاه ارزش دارویی داشته و برای مصارف درمانی استفاده می‌شود، بنابراین استفاده از سموم شیمیایی برای مبارزه با آفات به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. برای از بین بردن بیماری و آفات گیاه از روش‌های بیولوژیک استفاده کنید.
برداشت گل گاو زبان
همانطور که گفته شد گلها و برگ‌های این گیاه ارزش دارویی دارند و در برداشت باید به نحوه جمع آوری آن‌ها توجه ویژه داشته باشید.
برای شروع برداشت:
۱- از چیدن غنچه‌ها پرهیز کنید. (گل‌هایی از گیاه را برای برداشت انتخاب کنید که کاملا باز و شکوفا شده‌اند. گل مرغوب گلی است که دارای دم سفید و گلبرگ‌های بنفش باشد.)
۲- بهترین زمان برداشت گل‌های گل گاو زبان صبح زود و یا عصر قبل از غروب آفتاب است.
۳- از آنجا که گل گاو زبان گیاهی پوشیده از کرک و تیغ‌های بسیار ریز است؛ هنگام مواجهه با بوته باید مواظب بود و از دستکش استفاده کرد.
۴- از جمع شدن گلها روی همدیگر خودداری کنید.
۵- بلافاصله بعد از برداشت گلها حداکثر تا نیم ساعت، گل‌های برداشت شده را روی پارچه نخی تمیز و در محلی سایه دور از تابش مستقیم نور خورشید پهن کنید.
۶- تا زمان خشک شدن گلها، به طور مرتب آن‌ها را زیر و رو کنید. تقریبا یک تا دو روز بعد از پهن کردن گل‌های تازه، گل‌های گل گاو زبان خشک و آماده بسته‌بندی می‌شوند.
۷- بهترین ظرف برای بسته‌بندی کردن گل‌های خشک گل گاو زبان پاکت‌های کاغذی یا کیسه‌های پارچه‌ای و گونی است. به یاد داشته باشید برای حفظ ارزش دارویی گیاه و جلوگیری از فاسد شدن و کپک زدن گلها، از بسته‌بندی آن‌ها در کیسه‌های پلاستیکی یا ظروف شیشه‌ای خودداری کنید.
سود حاصل از کاشت گل گاو زبان
از هر هکتار زمین زراعی زیر کاشت گل گاو زبان، معمولاً ۳۰۰۰ تا ۶۰۰۰ کیلوگرم گل تازه به دست می‌آید، به عبارتی هر بوته گل گاو زبان در شرایط مناسب و ایده‌ال، یک کیلو گل تر می‌دهد که از هر ۱۰۰۰ گرم گل تر، ۲۰۰ گرم گیاه خشک و آماده فروش حاصل می‌شود. قیمت هر ۱۰۰ عدد بذر این گیاه ۳ هزار تومان است. در حالی که یک کیلو گل گاو زبان خشک در بازار قیمتی بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان دارد که درآمد بسیار خوبی برای فعالان در این حوزه خواهد بود. بوته گل گاو زبان ایرانی می‌تواند ۷ تا ۸ سال نمو داشته باشد. عملکرد گیاه در سال اول کم است و در سال‌های بعد بیشتر شده، بیشترین بازدهی در سال‌های سوم و چهارم خواهد بود و از سال پنجم به بعد مجددا عملکرد گیاه کاهش خواهد یافت. همچنین از این گیاه می‌توان عسل مرغوبی به دست آورد، چون گل‌های این گیاه شـهد زیادی تولید می‌کنند و شما می‌توانید در کنـار تولید گل گاو زبان به زنبورداری نیز مشغول شوید.
سخن پایانی
پرورش و کاشت گل گاو زبان ساده بوده؛ می‌توان آن را در گلدان و باغچه به راحتی پرورش داد و یکی از درآمدزاترین گیاهان دارویی است. از آنجایی که گل گاو زبان درای شیره است، بسیار مستعد حشره زدن و فاسد شدن است، از این‌رو یکی از مهمترین نکات در کاشت گل گاو زبان خشک کردن و بسته‌بندی صحیح گیاه تا زمان مصرف و ارسال برای فروش است. پیشنهاد می‌کنیم برای شروع به کاشت گل گاو زبان به تحقیقات اینترنتی اکتفا نکرده و از تجربه افراد مشغول به این کار کمک بگیرید.
برگرفته از: کتاب دائره المعارف گیاهان دارویی، دستور العمل کاشت و برداشت گل گاو زبان وزرات جهاد کشاورزی، بسته کارآفرینی تولید گل گاو زبان
نویسنده: مهناز پیرزاده
بروزرسانی: ۱۷ مرداد ۱۴۰۱
