نویسنده: مهدی درخشان
بروزرسانی: ۱۹ خرداد ۱۴۰۱
مطالعه پیشینه اشکانیان نشان می‌دهد که این سلسله یکی از مردمانی بوده‌اند که در زمان کوچ آریایی ها به ایران وارد شدند. اقوامی که در آن زمان به ایران وارد شدند به ۳ دسته اصلی تقسیم می‌شوند. اولین آن‌ها مادها بودند که حکومتی قدرتمند در این سرزمین داشتند. در جایگاه بعدی پارس‌ها بودند که در جنوب ایران مستقر شدند و در نهایت پارت‌ها که در مناطق شمالی و شرقی سکونت داشتند.
اشکانیان را می‌توان یکی از اقوام اصیل ایرانی تلقی کرد که پیشینه‌ای طولانی در ایران داشتند. لازم به ذکر است که این خاندان را در جهان غرب با نام پارت‌ها می‌شناسند. در میان حکومت‌هایی که در ایران باستان شکل گرفته بود، فرمانروایی این خاندان را می‌توان یکی از پر ابهت‌ترین آن‌ها دانست که برای مدت طولانی ادامه داشت.
این خاندان مردمانی شجاع و جنگنده داشت که در به تیراندازی و سوارکاری شهرت داشتند. در زمان حمله اسکندر مقدونی به خاک ایران، پارت‌ها از اقوامی بودند که در کنار حکومت مرکزی یعنی هخامنشیان به دفاع از ایران برخاستند. البته که بعد از شکست در این نبرد، قلمرو پارت‌ها نیز به تصرف اسکندر در آمد.
در ادامه این مطلب با ما باشید تا اطلاعات کاملتری در مورد چگونگی به قدرت رسیدن این خاندان و نکات مهم دیگر در اختیار شما قرار دهیم.
حکومت اشکانیان چگونه آغاز شد؟
پس از مرگ اسکندر مقدونی، تصرفاتش به دست فرماندهان و اشراف زادگان افتاد. حکومت سلوکیان در این برهه زمانی توانست بر سرزمین پارسیان حکومت کند. مقبولیت پادشاهان سلوکی در میان مردمان ایران بسیار کم بود و همین موضوع باعث شد تا در مناطق مختلف، شورش‌هایی علیه آن‌ها شکل بگیرد.
حکومت اشکانی در زمانی که همچنان سلوکیان بر ایران حکمرانی می‌کردند، شکل گرفت. در سال ۲۴۷ پیش از میلاد مسیح، این فرمانده توانست اقوام پارت را متحد کرده و حکومت اشکانیان را تاسیس کند.
حکومت مرکزی که بخش بزرگی تمامیت ایران باستان را زیر سلطه خود داشت، سلوکیان بودند. به مرور علاوه بر اعتراضات مردمی در میان درباریان سلوکی نیز اختلافات گسترده‌ای ایجاد شد که در نهایت سبب تضعیف حکومت مرکزی شد.
اشکانیان در زمانی که سلوکیان به جنگ‌های داخلی و خارجی مشغول بودندف استقلال کامل خود را اعلام کرده و شروع به گسترش قلمرو خود کردند. در ابتدا این خاندان با لشکرکشی‌های کوچک و بزرگ توانست سرزمین پارت‌ها را آزاد کند و پس از شروع به تصرف بخش‌های بزرگ‌تری از ایران کردند.
چرا اشکانیان در میان مردم ایران محبوب بودند؟
همان‌طور که اشاره کردیم، حکومت خارجی سلوکیان برای مدتی طولانی برا ایران حکومت کردند. این اقوام سعی بر نابودی فرهنگ ایرانی اصیل و فرهنگ هخامنشی داشتند که تا حدی نیز در میان مردم تاثیرهای بدی داشت. فرهنگ هلنی که به همراه حمله اسکندر مقدونی به ایران وارد شده بود از سمت مردم مورد قبول نبود.
حکومتی که توسط ارشک شکل گرفت به دلیل داشتن ماهیتی ایرانی، توانست بسیاری از اقوام را با خود همراه کند. این خاندان از اقوام اولیه ایرانی بودند که به فرهنگ و آیین‌هایی ایران باستان احترام زیادی می‌گذاشتند.
ظهور این حکومت باعث شد تا برای اقوام ایرانی در سراسر سرزمین پارسی، روزنه امیدی نمایان شود. اشکانیان در ابتدای حکومت خود با اثراتی که از فرهنگ هلنی و حکومت سلوکی باقی مانده بود، مشکلاتی زیادی داشتند اما به مرور زمان فرهنگ ایرانی و اصیل این مردمان توانست این فرهنگ بیگانه را کم رنگ و نابود کند.
قدرت نظامی اشکانیان
حکومت اشکانیان علاوه بر جنبه‌های فرهنگی و مبارزه برای ریشه کردن فرهنگ یونانی در زمینه نظامی هم ابداعات و البته قدرت بالایی داشتند. سپاهیان اشکانی برای اولین بار در تاریخ باستانی، توانستند جنگ‌ها چریکی را ابداع کنند.
سپاهیان اشکانی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شدند که سواره نظام و پیاده‌نظام نام داشتند. در نبرد‌هایی که در ارتفاعات و بلندی‌ها رخ می‌داد، عموماً پیاده‌نظام به دفاع می‌پرداخت و در باقی موارد سواره‌نظام بود که ایفای نقش می‌کرد. سربازان اشکانی از تبهر و جنگاوری بالایی برخوردار بودند که آن‌ها را در زمان خود بی رقیب می‌کرد.
برای محافظت از سواره نظام اشکانی، زره‌‌های مخصوصی طراحی شده بود که تمام سطح بدن و نقاط حساس آن را می‌پوشاند. به سربازان سواره نظام سلاح‌های سنگین زرهی داده می‌شد و اسب‌های این سربازان نیز از زرهی کامل برای حفاظت برخوردار بودند. سواره نظام اشکانیان به خوبی تجهیز شده بودند و در جنگ‌ها می‌توانستند به راحتی صفوف اولیه سپاهیان دشمن را در هم بشکنند.
پادشاهان اشکانیان
در تمام امپراطوری‌ها و حکومت‌ها پادشاهانی وجود دارند که سبب گسترش و شکوه آن حکومت می‌شوند یا برخی دیگر در نظقه مقابل، سبب ضعثف شدن و نابودی یک حکومت می‌شوند. خاندان اشکانیان برای مدت طولانی بر ایران حکومت کرد. تقریباً ۵۰۰ سال حکمرانی اشکانی بر سر قدرت بود که در این بازه پادشاهان زیادی به تخت نشستند.
مهمترین آن‌ها را می‌توان ارشک اول دانست که با متحد کردن اقوام و لشکر کشی علیه سلوکیان، حکومت را پایه‌گذاری کرد. پس از ارشک اول پادشاهان زیادی به تخت نشستند که در ادامه این مطلب معروف‌ترین آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.
مهرداد اول
او فرزند فریاپت و برادر کوچک‌تر فرهاد اول بود که پس از او به تخت نشست. فرهاد اول به دلیل توانایی‌هایی بالای مهرداد اول، او را برای جانشینی انتخاب کرد. کشورگشایی و گسترش قلمرو اشکانیان در زمان این پادشاه بسیار چشم‌گیر است و می‌توان او را قدرتمند‌ترین پادشاه اشکانی دانست.
او با شکست دادن شاه باکتریا توانست وارد منطقه باختر شود و آن را به قلمرو اشکانی بیفزاید. تصرفات مهرداد اول پس از آن بسیار بود و می‌توان به فتح همدان، بابل، بین‌النهرین،عیلام و پارس اشاره کرد. به علاوه او شهرهای مهمی را بنا کرد که سبب آبادانی ایران باستان شدند. از جمله این شهرها می‌توان به صددروازه، هگمتانه، تیسفون و مهردادکرت اشاره کرد.
مهرداد دوم
هشتمین پادشاه اشکانی، مهرداد دوم نام داشت که حکومت اشکانی را بیش از پیش قدرتمند و گسترده ساخت. او در زمانی حکومت را به دست گرفت که کشور در حال جنگ به اقوام مختلف بود و با این حال توانست تمامیت مرزی حکومت اشکانیان را حفظ کند.
قلمرو اشکانی در دوره حکومت او گسترش زیادی داشت و از شرق تا هیمالیا و از غرب تا میان‌رودان را شامل می‌شد. در این دوره ایران و روم هم‌مرز شدند و حکومت اشکانیان به یکی از بزرگ‌ترین قدرت‌های زمان خود تبدیل شده بود.
بلاش یکم
بیست و دومین پادشاه از سلسله اشکانیان، بلاش یکم نام داشت. او در دوران حکومت خود درگیر‌های و مشکلات بسیاری را پشت سر گذاشت. تجاوز اقوام بیگانه به مرز‌ها، شیوع بیماری‌های واگیر و بلایای طبیعی باعث شدند که حکومت اشکانی در این دوره به شدت ضعیف شود.
بلاش یکم از سال ۵۱ میلادی تا ۷۸ میلادی بر ایران حکومت کرد و در این زمان سعی بر باز پس گیری ارمنستان از روم داشت که به موفقیت نرسید.
اردوان پنجم
بازه سال‌های ۲۱۶ تا ۲۲۴ میلادی، دوره حکومت این پادشاه بود. او که با قیام علیه بلاش ششم به حکومت رسیده بود، مدت زیادی بر تخت سلطنت ننشست و بعد از کشته شدن او حکومت ۴۷۱ ساله اشکانیان به پایان راه خود رسید. اردوان پنجم در جنگ هرمزدگان تسلیم اردشیر بابکان شد.
آثار به جای مانده از اشکانیان
از این دوره آثار زیادی به جای مانده که برخی از آن‌ها حتی خارج از مرز‌های ایران امروزی قرار دارند. این آثار تاریخی شامل شهرها، کاخ‌ها، معابد، آرمگاه‌ها، کتیبه‌ها و نقش برجسته‌ها می‌شوند که در ادامه می‌توانید چند مورد از معروف‌ترین آن‌ها را مشاهده کنید.
- آرمگاه‌های اشکانی
- نقش برجسته ( نقش برجسته مهرداد دوم، گودرز دوم، موبد اشکانی و بسیاری موارد دیگر)
- میل اژدها
- کاخ اشکانی واقع در کوه خواجه سیستان
- معبد خورهه
- معبد کنگاور
- آثار به جای مانده از شهر نسا
اشکانیان، حکومتی مقتدر و ایرانی تبار
به طور کلی این خاندان برای تقریباً پنج قرن بر ایران و سرزمین‌های اطرافش حکومت می‌کرد. سلسله اشکانیان دارای ۲۶ پادشاه بود. مهرداد اول و دوم مهمترین آن‌ها بودند، چرا که شکوه و عظمت این حکومت در زمان فرمانروایی آن‌ها چند برابر شد.
نکته مهمی که در زمان حکومت اشکانیان به چشم می‌خورد، آزادی دینی برای اقوام مختلف است. فرهنگ این دوره نیز ترکیبی از فرهنگ هخامنشی و بخشی از آثار به جای مانده از فرهنگ یونانی بود. یکی از اعجابات دوره اشکانی را می‌توان اختراع کردن باتری دانست. قدمت این باتری‌ها به ۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد و کشف آن‌ها سبب شگفتی تاریخ‌دانان و مردم جهان شد.
