نویسنده: بهاره قاسم پور
بروزرسانی: ۱۱ شهریور ۱۴۰۰
ستاره | سرویس سلامت – فلج مغزی (CP) به اختلالاتی گفته می‌شود که بر توانایی فرد در حرکت و حفظ تعادل بدن تأثیر می‌گذارد. این عارضه که شایع‌ترین محدودیت حرکتی در دوران کودکی است ناشی از رشد غیر طبیعی مغز یا آسیب به مغز بوده و توانایی فرد در کنترل عضلات را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این مقاله با علت، علائم و راه های درمان فلج مغزی بیشتر آشنا خواهیم شد.
علائم فلج مغزی
علائم فلج مغزی در افراد مختلف متفاوت است. افراد مبتلا به فلج مغزی وخیم ممکن است برای راه رفتن نیاز به تجهیزاتی ویژه داشته یا دیگر اصلاً قادر به راه رفتن نبوده و نیاز به مراقبت مادام العمر داشته باشند. از سوی دیگر، افراد مبتلا به فلج مغزی خفیف ممکن است بتوانند به سختی راه رفته و نیاز به کمک خاصی نداشته باشند. این عارضه به مرور زمان بدتر نمی‌شود، اگرچه علائم آن می‌توانند به مرور تغییر کنند.
همه افراد مبتلا به CP با مشکلات حرکتی و ساختار بدنی مواجه هستند. به علاوه، بسیاری از آن‌ها به عارضه‌های دیگری نیز دچار می‌شوند. مانند:
- معلولیت ذهنی
- تشنج
- مشکلات بینایی، شنوایی یا گفتاری
- تغییر در ستون فقرات (مانند کژپشتی)
- مشکل مفاصل (مانند کوتاه شدگی غیرطبیعی عضله یا زردپی)
علائم اولیه فلج مغزی
علائم فلج مغزی بسیار متفاوت هستند. از اصلی‌ترین علائم فلج مغزی در کودکان می‌توان به تاخیر حرکتی اشاره کرد. مانند تاخیر در غلتیدن، نشستن، ایستادن یا راه رفتن. در ادامه به دیگر علائم اشاره خواهیم کرد.
علائم در کودکان زیر ۶ ماه
- زمانی که نوزاد به پشت خوابیده است و شما او را بلند می‌کنید، سرش عقب می‌ماند
- سفتی بدن
- شل و ول بودن بدن
- زمانی که نوزاد در آغوش است، احساس می‌کنید که کمر و سرش دائماً از شما فاصله می‌گیرند
- زمانی که نوزاد را بلند می‌کنید، پاهایش سفت شده و به صورت ضربدر درمی آید
علائم در کودکان بالای ۶ ماه
- نوزاد غلت نمی‌زند
- نمی‌تواند دست‌هایش را مشت کند
- به سختی دستانش را به دهان می‌برد
- تنها یک دستش را دراز می‌کند و آن یکی را مشت نگه می‌دارد
علائم در کودکان بالای ۱۰ ماه
- او نامتعادل و یک وری، چهار دست و پا می‌رود
- او با باسن یا سر زانو‌های خود به این طرف و آن طرف رفته و نمی‌تواند به طور کامل چهار دست و پا برود
انواع فلج مغزی
فلج مغزی بسته به منطقه آسیب دیده مغز می‌تواند یک یا چند اختلال حرکتی زیر را موجب شود:
- سفت شدن عضلات (حالت تشنج)
- حرکات غیر ارادی (حرکت پریشی)
- ناهماهنگی حرکتی در عضلات
چهار نوع فلج مغزی وجود دارد:
۱. فلج مغزی اسپاستیک
فلج مغزی اسپاستیک شایع‌ترین نوع فلج مغزی بوده که حدود ۸۰ درصد از افراد مبتلا به CP را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این افراد به تونوس ماهیچه‌ای یا کشمندی ماهیچه‌ای دچار هستند. بدین معنا که عضلات بیمار سفت شده و حرکت برای آن‌ها مشکل خواهد بود. فلج مغزی اسپاستیک می‌تواند قسمت‌های مختلفی از بدن را تحت تأثیر قرار دهد که شامل موارد زیر می‌شود:
- دی پلژی اسپاستیک: در این نوع CP، عمدتاً عضلات پا سفت می‌شوند. بازو‌ها کمتر یا اصلاً تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند. در این شرایط بیمار ممکن است در راه رفتن دچار مشکل شود، زیرا ماهیچه‌های ران و پا باعث می‌شوند که پاها به سمت داخل پیچیده و به صورت ضربدری قرار بگیرند.
- همی پلژی اسپاستیک: این نوع فلج مغزی تنها یک طرف بدن بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. معمولاً بازو بیشتر از پا تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
- کوادری پلژی اسپاستیک: این وضعیت شدیدترین نوع فلج مغزی اسپاستیک بوده که دست ها، پاها، بالاتنه و صورت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. افراد مبتلا به این عارضه معمولاً نمی‌توانند راه بروند و غالباً به عارضه‌های دیگری مانند معلولیت ذهنی، تشنج و مشکلات بینایی، شنوایی یا گفتاری نیز دچار می‌شوند.
۲. فلج مغزی دیسکینتیک یا آتتوئید
افراد مبتلا به دیسکینتیک در کنترل حرکات دست، بازو و پا‌های خود مشکل داشته که این موضوع می‌تواند نشستن و راه رفتن را برای آن‌ها دشوار کند. این حرکات غیر ارادی هستند. گاهی اوقات این نوع فلج ممکن است صورت و زبان بیمار را نیز تحت تأثیر قرار دهد که در نتیجه فرد در بلعیدن، مکیدن و صحبت کردن دچار مشکل خواهد شد. این نوع بیماران دچار تونوس ماهیچه‌ای یا کشمندی ماهیچه‌ای هستند که می‌تواند روزانه یا در طول روز تغییر کند.
۳. فلج مغزی آتاکسیک
افراد مبتلا به آتاکسیک در تعادل و هماهنگی مشکل دارند. آن‌ها ممکن است به هنگام راه رفتن ثبات نداشته باشند. ممکن است در انجام حرکاتی که نیاز به هماهنگی عضلات دارد، مانند نوشتن، دچار مشکل شوند. یا بر روی دست و بازو‌های خود در زمان برداشتن اجسام کنترلی نداشته باشند.
۴. فلج مغزی ترکیبی
برخی افراد ممکن است علائمِ بیش از یک نوع فلج مغزی را از خود نشان دهند. ترکیب اسپاستیک با آتتوئید، متداول‌ترین نوع فلج مغزی ترکیبی است.
علل و عوامل خطرزا در بروز فلج مغزی
فلج مغزی، ناشی از رشد غیر طبیعی یا آسیب به مغز در حال رشد است که بر توانایی کودک در کنترل عضلاتش تأثیر می‌گذارد. عوامل متعددی می‌توانند سبب آسیب یا رشد غیر طبیعی مغز شوند. بسیاری افراد این تصور را دارند که CP عمدتا به دلیل کمبود اکسیژن در زمان بارداری روی می‌دهد. با این حال، دانشمندان عوامل متعددی را مسبب بروز آن می‌دانند.
فلج مغزی مادرزادی
به آسیب مغزی که قبل از تولد یا در زمان زایمان روی دهد، فلج مغزی مادرزادی گفته می‌شود. ۸۵ الی ۹۰ درصد فلج‌های مغزی از نوع مادرزادی هستند. در بسیاری از موارد، علت خاصی را نمی‌توان برای این عارضه در نظر گرفت.
عوامل خطرزا در بروز فلج مغزی مادرزادی
برخی عوامل می‌توانند احتمال ابتلا به CP مادرزادی را افزایش دهند. عواملی مانند:
- کم وزنی در زمان تولد: وزن کمتر از ۲۵۰۰ گرم، به ویژه کمتر از ۱۵۰۰ گرم، می‌تواند احتمال ابتلا را افزایش دهد.
- زایمان زودرس: کودکانی که قبل از هفته ۳۷ بارداری، به ویژه قبل از هفته ۳۲ بارداری، به دنیا بیایند، احتمال ابتلا به فلج مغزی در آن‌ها بیشتر است.
- چندقلوزایی
- روش‌های کمک باروری: استفاده از برخی درمان‌های ناباروری می‌توانند باعث زایمان زودرس یا چندقلوزایی شوند که در نتیجه احتمال ابتلا به CP افزایش پیدا می‌کند.
- عفونت در دوران بارداری: عفونت‌ها می‌توانند منجر به افزایش پروتئینی به نام سیتوکین شوند که در مغز و خون جنین در دوران بارداری پخش می‌شود. سیتوکین‌ها می‌توانند باعث التهاب شده که در نتیجه منجر به آسیب مغزی در کودک می‌شود. تب کردن مادر در دوران بارداری یا زمان زایمان نیز می‌تواند باعث بروز این مشکل شود. برخی از انواع عفونت‌ها که با بروز فلج مغزی در ارتباط هستند عبارتند از: ویروس‌هایی مانند آبله مرغان، سرخچه و سیتومگالوویروس؛ و عفونت‌های باکتریایی مانند عفونت‌های جفت یا غشای جنین و عفونت‌های لگن.
- زردی و کرنیکتروس: بیماری زردی عارضه‌ای است که در بسیاری از نوزادان دیده می‌شود. این عارضه به علت تجمع ماده‌ای به نام بیلی روبین در خون ایجاد می‌شود. تجمع بیش از حد این ماده باعث بروز زردی در پوست و سفیدی چشم نوزاد می‌شود. اگر بیماری زردی به مدت طولانی درمان نشود، منجر به بروز عارضه‌ای به نام کرنیکتروس خواهد شد. کرنیکتروس می‌تواند باعث فلج مغزی و دیگر بیماری‌ها شود.
- شرایط پزشکی مادر: مشکلات تیروئید، ناتوانی ذهنی یا تشنج در مادران می‌تواند احتمال ابتلا به فلج مغزی را در کودکان افزایش دهد.
- عوارض زایمان: جدا شدن جفت، پارگی رحم یا مشکلات مرتبط با بند ناف در زمان زایمان می‌توانند باعث اختلال در اکسیژن رسانی به نوزاد شده و در نتیجه منجر به بروز فلج مغزی شوند.
فلج مغزی اکتسابی
درصد کمی از فلج مغزی، ناشی از آسیب مغز در طی ۲۸ روز پس از تولد است که به آن فلج مغزی اکتسابی می‌گویند و معمولاً با عفونت (مانند مننژیت) یا آسیب دیدگی سر در ارتباط است.
علل
برخی از عوامل بروز فلج مغزی اکتسابی عبارتند از:
- عفونت: عفونت‌های مغز مانند مننژیت یا بیماری آنسفالیت (التهاب و ورم مغز)
- مصدومیت و آسیب به سر
- مشکلات مرتبط با جریان خون به مغز: صدمات مغزی عروقی مانند سکته مغزی یا خونریزی مغزی به علت لخته شدن خون، عدم شکل گیری کامل رگ‌های خونی، نقص مادرزادی قلب یا بیماری سلول داسی.
عوامل خطرزا
برخی از عوامل خطرزا در بروز CP اکتسابی عبارتند از:
- نوپایی و نوباوگی: نوزادان در مقایسه با کودکان بزرگتر، بیشتر در معرض آسیب‌های مغزی قرار می‌گیرند.
- زایمان زودرس یا کم وزنی نوزاد
- عفونت‌های مغزی: عدم دریافت برخی واکسیناسیون‌ها می‌تواند احتمال ابتلا به عفونت‌های مغزی که منجر به CP می‌شوند را افزایش دهد.
- مصدومیت و آسیب به مغز
تشخیص فلج مغزی
برای تشخیص این عارضه، پزشک ابتدا رشد و پیشرفت نوزاد را تحت نظر قرار می‌دهد. در صورت مشاهده مشکل، ممکن است آزمایش‌هایی را تجویز کند. از جمله نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی، ام آر آی، سی‌تی‌اسکن، سونوگرافی جمجمه‌ای و در برخی موارد آزمایش خون.
درمان فلج مغزی
هیچ درمانی برای فلج مغزی وجود ندارد، اما برخی درمان‌ها می‌توانند زندگی این بیماران را بهبود ببخشند. مهم است که بلافاصله پس از تشخیص، برنامه درمانی آغاز شود. برنامه درمانی معمولا شامل موارد زیر است:
- مصرف دارو‌ها
- عمل جراحی
- استفاده از آتل‌ها
- فیزیوتراپی
- کاردرمانی
- گفتاردرمانی
پیشگیری از بروز فلج مغزی
در بسیاری از موارد، علت ابتلا به فلج مغزی مادرزادی کاملاً مشخص نیست. از این رو نمی‌توان اقدام خاصی برای پیشگیری از آن به عمل آورد. فلج مغزی ناشی از ژنتیک قابل پیشگیری نیست. با این حال، می‌توان اقداماتی برای کاهش احتمال ابتلا به فلج مغزی را در دوران پیش از بارداری، حین بارداری و پس از تولد در نظر گرفت.
قبل از بارداری
- قبل از بارداری، شرایط جسمانی و پزشکی خود را کاملا چک کنید.
- واکسن برخی از بیماری‌ها مانند آبله مرغان و سرخچه را بزنید.
- اگر از روش‌های درمان ناباروری استفاده کرده اید، بهتر است روش‌های کاهش چندقلوزایی را در نظر داشته باشید.
در دوران بارداری
- مراقبت‌های دوران بارداری را جدی بگیرید.
- دستان خود را با آب و صابون بشویید تا احتمال ابتلا به عفونت کاهش پیدا کند.
- اگر در دوران بارداری، بیمار شدید، تب کردید یا دچار دیگر علائم عفونت شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
- برای حفاظت از خود و جنین بهتر است واکسن آنفلوآنزا بزنید.
- اگر در معرض خطر زایمان زودرس هستید، با پزشک خود درباره راه‌های پیشگیری مشورت کنید. برخی تحقیقات نشان داده اند که مصرف سولفات منیزیم قبل از زایمان زودرس می‌تواند احتمال ابتلا به فلج مغزی را در نوزادان کاهش دهد.
پس از تولد
- اگر نوزاد دچار زردی است، حتما اقدامات لازم برای درمان را انجام دهید.
- واکسن‌های مورد نیاز کودک را حتما بزنید. برای مثال واکسن هموفیلوس آنفلوآنزا نوع B (واکسن HiB) و واکسن پنوموکوک یا واکسن سینه پهلو
- اقدامات لازم برای پیشگیری از آسیب دیدگی به مغز را انجام دهید. مانند:
-
- از صندلی کودک در ماشین استفاده کنید.
- فضای درون خانه را برای نوزاد ایمن کنید.
- در زمان حمام یا شنا کردن مراقب کودک خود باشید.
- اطمینان حاصل کنید که کودک در زمان دوچرخه سواری حتما از کلاه ایمنی استفاده کند.
کلام آخر
پیشنهاد می‌کنیم مطلب بیماری آتاکسی را نیز در سایت ستاره بخوانید. لطفا نظرات و پرسش‌های خود را درباره این مقاله با ما و دیگر مخاطبان ستاره به اشتراک بگذارید.
برگرفته از: www.cdc.gov
