تفاوت تالاب، برکه، باتلاق، مرداب، هور و خور چیست؟

تالاب یک مفهوم کلی است و به محیطی گفته می‌شود که حالتی میان خشکی و آب دارد. مرداب، باتلاق، خلاش و پوداب گونه‌های مختلف تالاب هستند که هر کدام تفاوت‌هایی دارند.

تفاوت تالاب، برکه، باتلاق، مرداب، هور و ...

 

ستاره | سرویس علوم – همیشه و همه جا، در همه فرهنگ ها و زبان ها، واژه هایی پیدا می‌شوند که معنای نزدیکی داشته باشند و با برخورد به آن‌ها، خواننده را درگیر معنا و مفهوم خود کنند. اما راه چاره چیست؟ وجود لغت نامه‌های زیادی در این باره می‌توانند گره گشا باشند و در صورت لزوم می‌توان با مراجعه به دیگر زبان‌ها و فرهنگ‌ها، معادل این لغات را یافت و برای همیشه به این قائله پایان داد. به عنوان مثال شاید شما هم برایتان سوال باشد که تفاوت تالاب، برکه، باتلاق، مرداب، هور و… چیست؟ در ادامه قصد داریم تا تعاریف مجزایی از هر کدام این مفاهیم واگو کنیم تا شما را از سرگردانی نجات دهیم.

 

تالاب؛ یک مفهوم کلی

تالاب‌ (wetland) به طور کلی به محیطی گفته می‌شود که ویژگی‌هایش حالتی میان خشکی و آب است. تالاب‌ها ممکن است همواره دارای آب باشند یا اینکه گاهی خشک و گاهی آب‌دار باشند؛ اما ویژگی اصلی تالاب‌ها ماندگاری نسبی آب در آن‌هاست که بسته به نوع تالاب این آب ممکن است شور باشد یا شیرین.
بر اساس شاخص‌های پیمان بین المللی حفاظت از تالاب‌ها، یعنی کنوانسیون رامسر (Ramsar)، تالاب این چنین تعریف می‌شود: تالاب‌ها مناطقی باتلاقی، پودابی، منجلابی یا آبی هستند که طبیعی یا مصنوعی، دائم یا موقت بوده و بسته به نوع آن، دارای آب ایستا یا روان هستند. از تقسیمات دیگر آن می‌توان به آب شیرین یا نمکی بودن آن اشاره کرد. تالاب‌ها دارای عمقی در حدود ۶ متر هستند. از بزرگترین تالاب‌ها می‌توان به باتلاق جنگلی آمازون و تالاب توربی سیبری اشاره کرد.
 

باتلاق جنگلی آمازون

نمایی از باتلاق جنگلی آمازون

 

تالاب توربی سیبری

نمایی از تالاب توربی سیبری با مقادیر زیادی کربن ارگانیک

 

تالاب‌ها به چهار دسته اصلی زیر تقسیم می‌شوند:

  • مرداب یا هور (Marsh)
  • باتلاق یا تالاب جنگلی (Swamp)
  • خلاش، خاک باتلاقی یا تالاب متشکل از تورب (bog)؛ تورب نوعی زغال طبیعی به رنگ قهوه‌ای تیره، دارای ۵۰% تا ۶۰% کربن است که به هنگام سوختن بوی آمونیاک می‌دهد و از رسوب تدریجی گیاهان آبی، مانند جلبک ‌ها و خزه‌ ها تولید می‌‌شود.
  • پوداب یا لشاب (Fen) 

 

تورب یا همان زغال سنگ نارس

نمایی از تورب یا همان زغال سنگ نارس

 

اما پیمان رامسر یک طبقه بندی دیگر نیز برای تالاب‌ها تعریف کرده است که به عنوان ابزاری برای شناسايی سريع انواع تالاب‌ها در نظر گرفته شده است. بر این اساس تالاب ها به سه دسته اصلی طبقه بندی می شوند:

  • تالاب‌های دریایی / ساحلی
  • تالاب‌های داخله
  • تالاب‌های ساخته شده به دست انسان

 

جدول مقایسه‌ای انواع تالاب

  نوع  منشا پیدایش اسامی دیگر ویژگی بارز
تالاب مرداب پیش روی دریا در خشکی یا تجمع آب در یک ناحیه مانداب، هور (Marsh) آب گرم و مرطوب (ساکن)
باتلاق تشکیل شده در امتداد رودخانه تالاب جنگلی (Swamp) دارای پوشش گیاهی 
پوداب در کنار دریاچه ها و رودخانه های بزرگ رخ می‌دهند لشاب (Fen) تحت سلطه چمنزارها و دارای آب فصلی
خلاش از رسوب تدریجی گیاهان آبی، مانند جلبک ‌ها خاک باتلاقی، تالاب‌های متشکل از تورب، (bog) تشکیل شده از نوعی زغال سنگ به نام تورب

بیشتر بدانید: ۱۳ بهمن مصادف با ۲ فوریه؛ روز جهانی تالاب‌ها


در ادامه تعریفی درباره هر یک از این محیط های زیستی ارائه می‌شود تا به طور دقیق با آن‌ها آشنا شده و تفاوت‌هایشان را بسنجید.

۱. مرداب (مانداب / هور) چیست؟

به برکه (یا آبگیر) عمیق، عریض و طویلی اطلاق می‌شود که زیست‌گاه گیاهی و جانوری متنوعی را در دل خود جای داده است. این مناطق از پیش روی آب دریا در خشکی و یا به طور کلی از تجمع آب در یک ناحیه حاصل می‌­شوند و ویژگی بارز آن‌ها ساکن بودن آب در این نواحی است. مرداب‌ها عموما گرم و مرطوب و میزبان همیشگی برای گل مرداب یا گل نیلوفر آبی هستند. «مانداب» یا «هور» نام‌های دیگری برای مرداب هستند.

 

مرداب دیوک

نمایی از مرداب دیوک واقع در جنگل کلاردشت در مازندران

 

مرداب سراوان رشت
نمایی از مرداب سراوان رشت

 

گل مرداب موسوم به گل نیلوفر صورتی
گل مرداب موسوم به گل نیلوفر صورتی

 

۲. باتلاق (تالاب جنگلی) چگونه محیطی است؟

باتلاق در واقع تالابی است جنگلی. بسیاری از آن‌ها در امتداد رودخانه‌های بزرگ به‌وجود می‌آیند زیرا به شدت وابسته به نوسانات سطح آب طبیعی هستند. باتلاق‌های دیگر در سواحل دریاچه‌های بزرگ رخ می‌دهند. برخی دیگر از باتلاق‌ها دارای پوشش خاصی از درختان (hammock: پوششی که بیشتر در جنوب شرقی ایالات متحده یافت می‌­شود) یا پوشش گیاهان آبزی هستند. باتلاق ها به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:

  • ثابت، یا باتلاق‌های جنگلی
  • گذرا، یا باتلاق‌های درختچه‌ای

نکته: همانطور که گفته شد باتلاق‌ها حتما دارای یک پوشش گیاهی هستند و برخلاف مرداب‌ها  که از آب پوشیده اند، باتلاق‌ها این گونه نیستند.

باتلاق گاوخونی
نمایی از باتلاق گاوخونی واقع در اصفهان

 

۳. پوداب (لشاب) چیست؟

پوداب‌ها، تالاب‌هایی متشکل از پوده یا تورب هستند. به پوداب «لَشاب» هم گفته می‌شود. پوداب‌ها دارای پوشش گیاهی هستند و با مشخصه‌های زیر از خَلاش‌ها یا تالاب‌های متشکل از تورب یا همان bog ها و دیگر تالاب‌ها تمییز داده می‌شوند:

  • اسیدیته آن‌ها دارای pH خنثی یا قلیایی هستند.
  • تحت سلطه چمنزارها و چمن‌ها هستند و معمولاً خزه های قهوه ای و زنبق‌های زرد دارند.
  • پوداب‌ها غالباً تنوع بالاتری در سایر گونه‌های گیاهی خاص دارند که از جمله این گیاهان، گیاهان گوشتخوار (Pinguicula) است.
  • در کنار دریاچه‌ها و رودخانه‌های بزرگ رخ می‌دهند و به تغییرات فصلی وابسته اند.
 
یک پوداب واقع در هلند 
نمایی از یک پوداب واقع در هلند 

 

۴. خلاش یا خاک باتلاقی چیست؟

خلاش تالابی اسیدی با خاکی بسیار مرطوب است که در کناره‌های آب‌های راکد و کم عمق به‌وجود می‌آيد. (بر خلاف پوداب‌ها که در کنار دریاچه‌ها و رودخانه‌های بزرگ  به وجود می‌آیند.) سطح خلاش یا ‌bog ها را خزه‌ها و درختچه‌هایی از خلنگیان می‌پوشانند که که در پوده (تورب) و خزه‌های پوده‌زار ریشه دوانده‌اند. آب این نوع تالاب‌ها به دلیل زغال سنگ نارس حل شده درون آب، قهره ای رنگ است.

یک خلاش یا تالاب‌ متشکل از تورب در استونی

نمایی از یک خلاش یا تالاب‌ متشکل از تورب در استونی

 

در ادامه چند اصطلاح مشابه دیگر یعنی دشت سیلابی، برکه یا آبگیر و خور را بررسی می‌کنیم.

دشت سیلابی چگونه منطقه ای است؟

دشت سیلابی (Floodplain) یا سیلاب دشت همانطور که از نام آن پیداست به منطقه پست و همواری اطلاق می شود که در مجاورت یک رود قرار گرفته و به مجرد طغیان رود، سیل آن دشت را می‌پوشاند.
یک دشت سیلابی واقع در ایسلند
نمایی از یک دشت سیلابی واقع در ایسلند
 

برکه یا آبگیر به چه محیطی گفته می‌شود؟

حوضچه ای است پر از آب، (طبیعی یا مصنوعی) که کوچکتر از دریاچه است. برکه‌ها یا آبگیرها (pond) ممکن است به طور طبیعی در دشت‌های سیلابی به عنوان بخشی از سیستم یک رودخانه ایجاد شده باشند، یا به صورت جداگانه وجود داشته باشند؛ مانند یک استخر داخلی یا حفره های بایر. آبگیرها معمولا کم‌عمق و مامن و زیستگاه باتلاق‌ها، آبزیان و حیوانات هستند.
 
برکه ای واقع در لندن
نمایی از یک برکه واقع در لندن
 

خور چگونه محیطی است؟

واژه مشابه دیگری با هور وجود دارد به نام خور (firth). خور زیر مجموعه ای از دریاست و به منطقه ای اطلاق می شود که به خشکی داخل شده باشد. به‌نحوی خور به مصداق یک خلیج کوچک است.
 
خور
نمای فوق العاده از یک خور
 

سخن آخر

همانطور که در بالا مطالعه فرمودید، تالاب یک واژه عمومی و کلی است که برای نامیدن زیست بوم هایی اعم از باتلاق، مرداب یا هور و پوداب و خلاش استفاده می‌شود. اما حالا با مرور مطالب این مقاله می‌توانید به راحتی به تفاوت‌های هر کدام پی ببرید و اگر مثل من در انتخاب کلمات وسواس دارید، دیگر دچار دردسر نخواهید شد. 
همچنین می‌توانید با دریاچه هامون و تالاب چغاخور از تالاب‌های ایران بیشتر آشنا گردید.
 
یادتون نره این مقاله رو به اشتراک بگذارید.
وب گردی:
مطالب مرتبط

نظر خود را بنویسید