۱۰ تیر؛ روز بزرگداشت صائب

ستاره | سرویس عمومی – میرزا محمدعلی صائب تبریزی، متخلص به صائب را می‌توان از سرمایه‌های شهر اصفهان به حساب آورد. وی در شعر پایه‌گذار سبک اصفهانی‌ است. تأثیرگذاری وی در شعر فارسی چنان است که هنوز نیز در انجمن‌های شعری، که در گوشه و کنار این شهر تاریخی تشکیل می‌شود، سبک وی همچنان صدرنشینِ محفل بسیاری از شاعران است؛ به شیوه‌ وی مضمون‌های نو می‌آفرینند و آرایه‌هایی همچون اسلوب معادله را زیورِ عروسِ شعر خویش می‌سازند.

تاریخچه روز بزرگداشت صائب

شهرت جهانی میرزا محمدعلی صائب تبریزی باعث شده که در حال حاضر کمتر کسی باشد که صائب تبریزی را نشناسد؛ مردی که او را خلاق‌المضامین می‌خوانند و به سبب تعدد شعرها و عمق دانسته‌هایش شهرتی جهانی پیدا کرده‌است؛ او به سبب ارادت و توجه خاص به اشعار حافظ و سعدی زبانزد عام و خاص شده و بارگاه وی در اصفهان، پذیرای خیل عظیم جوانانی شده که همه ساله برای بازدید از علم و هنر اصفهان راهی این خطه می‌شوند.

تعریفی از روز بزرگداشت صائب

«میرزا محمدعلی صائب تبریزی» در حدود سال ۱۰۰۰ هجری قمری در تبریز زاده شد. پدر او تاجر بود و به‌ دستور شاه‌عباس اول از تبریز کوچ کرد و در محله‌ عباس‌آباد اصفهان ساکن شد. محمدعلی در این شهر به آموختن علم پرداخت. او در سال ۱۰۳۴ هجری قمری به هندوستان رفت و در سال ۱۰۴۲ هجری قمری به ایران بازگشت و در اصفهان ماندگار شد. در این دوران شاه‌عباس دوم به او مقام «ملک‌الشعرائی» داد. آثارش به‌ جز سه – چهار هزار بیت قصیده، یک مثنوی کوتاه و ناقص به نام «قندهارنامه» و سه قطعه، همه غزل هستند. او ۱۷ غزل نیز به ترکی سرود و سبکی را به کمال رساند که چند سده پس از آن، «سبک هندی» نامیده شد. صائب را «چامه‌سرای» تک‌بیت‌ها نیز گفته‌اند.

او حدود ۸۰ سال زندگی کرد و حدود سال ۱۰۸۱ هجری قمری در اصفهان دیده از جهان فرو بست. بیش از ۳۴۰ سال پیش،‌ در محله‌ «لنبان» در اصفهان، در باغچه‌ای بزرگ و در خیابانی که امروزه به نام «صائب» آشناست، صائب تبریزی به خاک سپرده شد؛ اما در حال حاضر این آرامگاه چندان وضعیت مناسبی ندشته و رو به تخریب است. سنگ مزار صائب یک قطعه سنگ مرمر یکپارچه‌ یزدی بوده که سنگ مزار قدیمی را در میانش جاسازی کرده‌اند. سنگ اصلی مزار که کتیبه‌ای دارای یک مطلع و یک غزل به خط یک خوشنویس دوره‌ صفوی دارد، به دو نیم شده‌است. شاید سرنوشت صائب تبریزی نیز همین بیتی بوده که روی سنگ مزارش نوشته شده‌است:

محو کی از صفحه دل‌ها شود آثار من

من همان ذوقم که می‌یابند از گفتار من

سبک و شیوهٔ صائب

صائب تبریزی سبکی را به کمال رساند که چند سده پس از او سبک هندی نامیده شد. او اسلوب معادله یا «مدعا مثل» را بیش از دیگر شاعران هم‌عصرش به کار برده‌است. نازکی خیال و لطافت اندیشه و مضمون سازی‌های ظریف و معنی‌های بیگانه و باریک در شعر وی دیده می‌شود. ابیات غزل وی استقلال معنایی داشته و در یک غزل از چندین موضوع سخن گفته‌است. همچنین صائب را شاعر تک‌بیت‌ها نیز گفته‌اند. اشعار زیر از بیت‌های مشهور اوست.

پاکان ستم ز جور فلک بیشتر کشند
گندم چو پاک گشت خورَد زخم آسیا

همچو کاغذباد گردون هر سبک‌مغزی که یافت
در تماشاگاه دوران می‌پراند بیشتر

اظهار عجز نزد ستم پیشه ابلهی‌ست
اشک کباب موجب طغیان آتش است

به فکر معنی نازک چو مو شدم باریک
چه غم ز موی‌شکافان خرده‌بین دارم

پر در مقام تجربت دوستان مباش
صائب غریب و بی‌کس و بی‌یار می‌شوی

کلید قفل اجابت زبان خاموش است
قبول نیست دعا، تا دعا توانی کرد

با گلچینی از زیباترین اشعار صائب تبریزی همراه همیشگی ستاره باشید.

اشاره به زادگاه

صائب تبریزی در غزلیات خود به زادگاهش تبریز اشاره کرده‌است. در ادامه چند بیت از این اشعار آورده شده‌است.

ز خاک پاک تبریزست صائب مولد پاکم
از آن با عشقباز شمس تبریزی سخن دارم

صائب از خاک پاک تبریزست
هست سعدی گر از گل شیراز

☘♧☘♧☘♧☘

نمونه غزل پارسی

در زیر اشعاری در سبک غزل از این شاعر پرآواره گردآوری شده‌است.

دل آزاده از طول امل بسیار می‌پیچد
که مصحف بر خود از شیرازه زنار می‌پیچد

کدامین بی ادب زد حلقه بر این در گلستان را
که هر شاخ گلی بر خویشتن چون مار می‌پیچد

حجاب آب و گل گردیده سنگ راه یکتایی
و گرنه رشته تسبیح بر زنار می‌پیچد

به این بی‌ناخنی چون می‌خراشم سینه خود را
صدای تیشه فرهاد در کوهسار می‌پیجد

نمی‌دانم چه می‌ریزد ز کلک نامه پردازم
که هر سطری به خود از درد چون طومار می‌پیچد

از این بوستان سرا با دست خالی می‌رود بیرون
سبک‌دستی که بر هر دامنی چون خار می‌پیچد

به دور چشم او انگشت زنهاری است هر مژگان
که از بیمار بد خو روز شب غمخوار می‌پیچد

مخور صائب فریب فضل از عمامه زاهد
که در گنبد ز بی مغزی صدا بسیار می‌پیچد

☘♧☘♧☘♧☘

☘♧☘♧☘♧☘

آب خضر و می شبانه یکی‌ست
مستی و عمر جاودانه یکی‌ست

بر دل ماست چشم، خوبان را
صد کمان‌دار را نشانه یکی‌ست

پیش آن چشم‌های خواب‌آلود
نالهٔ عاشق و فسانه یکی‌ست

پلهٔ دین و کفر چون میزان
دو نماید، ولی زبانه یکی‌ست

گر هزار است بلبل این باغ
همه را نغمه و ترانه یکی‌ست

پیش مرغ شکسته‌پر صائب
قفس و باغ و آشیانه یکی‌ست

نمونه غزل ترکی

همان‌طور که اشاره شد صائب به زبان ترکی نیز ابیاتی را سروده است که در ادامه چند مورد از آن آورده شده‌است.

مین دل محزونیله بیر تازه قربانیز هله
زخم تیر غمزه مستینله بیجانیز هله

اولمادان غم چکمه ریز دور زمانیندان سنین
ناله و آه ائتمه ده دل ایندی حیرانیز هله

لطف ائدرسن، گر چه سن اغیاره هر دم دوستیم
روز و شب بیز فرقتینله زار و نالانیز هله

عید وصلینه مشرف اولمادان اغیار دون
دستینی بوس ائیله دیک بیز اونلا شادانیز هله

دام دوزخ ایچره اغیار اولماسین اصلاً خلاص
صائبا بیز جنت دلداره مهمانیز هله

هدف از برگزاری روز بزرگداشت صائب

با برگزاری مراسم بزرگداشت شاعران، یاد و ارزش این سرمایه‌های ادب و هنر در میان مکاتب ادبی زنده خواهد شد. همچنین بزرگداشت شاعران و نویسندگان، سبب زنده نگه‌داشتن فرهنگ و ادبیات فارسی می‌شود.