نویسنده: الهام زمانی
بروزرسانی: ۱۱ شهریور ۱۴۰۰
ستاره | سرویس سلامت – فشار چشم که به آن فشار داخل چشم (IOP) هم گفته می‌شود، به میزان فشار مایع داخل چشم اشاره دارد. چشم دارای یک ماده ژله مانند به نام زجاجیه است که بخش زیادی از محوطه پشت عدسی چشم را پر می‌کند؛ علاوه بر این، یک مایع شفاف هم در داخل چشم مشاهده می‌شود که به آن زلالیه می‌گویند. بیشتر زلالیه در قسمت جلویی چشم، پشت قرنیه و فضای جلوی عنبیه قرار دارد. در چشم سالم، همیشه مقدار کمی مایع زلالیه تولید شده و به همان میزان مایع از چشم خارج می‌شود. این موضوع باعث می‌شود که فشار داخل چشم ثابت باقی بماند.
فشار نرمال چشم چقدر است؟
فشار چشم بر حسب میلی‌متر جیوه (mmHg) بیان می‌شود. معمولا فشار نرمال چشم حدود ۲۰-۱۰ میلی‌متر جیوه در نظر گرفته می‌شود. چنانچه فشار داخل چشم بیش از حد کاهش یا افزایش یابد، به بینایی شما آسیب وارد می‌شود.
اگر مایع زلالیه از چشم خارج نشود یا به مقدار زیاد تولید شود، فشار چشم بالا می‌رود. به این وضعیت که همانند بیماری چشم صورتی و ناخنک چشم یک بیماری چشمی است، پرفشاری چشم (فشار بالای چشم) گفته می‌شود. در بعضی از افراد، این پدیده به مشکلی به نام گلوکوم (آب سیاه) منجر می‌شود. گلوکوم، وضعیتی است که در آن عصب بینایی آسیب می‌بیند. با گذشت زمان، این آسیب پیشرفت کرده و باعث نابینایی می‌شود. علت دقیق بروز گلوکوم مشخص نیست؛ اما درمان‌هایی که فشار چشم را کاهش می‌دهند، می‌توانند از پیشرفت این بیماری جلوگیری کنند.
فشار پایین چشم در مقایسه با فشار زیاد چشم، کمتر نگران کننده است. بعضی از افراد علیرغم پایین بودن فشار داخل چشم می‌توانند به خوبی ببینند؛ اما گاهی اوقات این موضوع باعث تاری دید یا بروز مشکلات دیگر می‌شود. به فشار چشم کمتر از ۵ میلی‌متر جیوه «هیپوتونی چشم» گفته می‌شود. هیپوتونی باعث تورم قرنیه، کاتاراکت (آب مروارید) و آسیب ماکولا (قسمت حساس به نور شبکیه) می‌شود.
چگونه فشار چشم اندازه‌گیری می‌شود؟
میزان فشار داخل چشم، یکی از مواردی است که همیشه چشم پزشکان آن را بررسی می‌کنند. فشار چشم، یک تصویر کلی از وضعیت سلامت چشمان شما را در اختیار پزشک قرار می‌دهد. ۲ روش برای اندازه‌گیری فشار چشم وجود دارد:
- تونومتری: در این روش، ابتدا داخل چشمهای شما قطره بی‌حسی موضعی ریخته می‌شود؛ سپس پزشک قطعه فلزی تونومتر را به صورت عمودی روی چشم قرار می‌دهد. عقربه دستگاه میزان سفتی قرنیه را نشان می‌دهد. هر چقدر عقربه به سمت صفر نزدیک‌تر باشد، قرنیه سفت‌تر و فشار داخل چشم بالاتر است.
- دمش هوا: دمش هوا، یک روش غیر تماسی است که بدون نیاز به قطره بی‌حسی انجام می‌شود. در این روش، هیچ ابزاری با سطح چشم تماس پیدا نمی‌کند.
علائم افزایش فشار چشم چیست؟
معمولا پرفشاری چشم بدون علامت است؛ به همین دلیل، ممکن است سال‌ها فشار چشم شما بالا باشد، اما از وجود آن آگاهی نداشته باشید. این امر اهمیت معاینه منظم چشم را نشان می‌دهد. مراجعه منظم به چشم پزشک و بررسی فشار داخل چشم به تشخیص زود هنگام بیماری کمک می‌کند.
چرا فشار داخل چشم بالا می‌رود؟
در قسمت جلوی چشم مایعی به نام زلالیه وجود دارد. زلالیه هم در تغذیه بافت‌های این ناحیه نقش دارد و هم فرم کروی چشم را حفظ می‌کند. چشم دائما در حال تولید زلالیه است؛ به همین دلیل، باید راهی برای تخلیه این مایع وجود داشته باشد. این اتفاق در ناحیه‌ای از چشم که زاویه تخلیه نامیده می‌شود، رخ می‌دهد. سیستم تخلیه چشم با جلوگیری از تجمع زلالیه، به حفظ فشار چشم در محدوده نرمال کمک می‌کند. اگر مایع زلالیه به درستی تخلیه نشود، در داخل چشم انباشته شده و فشار داخل چشم بالا می‌رود.
پرفشاری چشم می‌تواند هر فردی را مبتلا کند؛ اما اگر دارای ویژگی‌های زیر باشید، بیش از دیگران در معرض ابتلا به این مشکل قرار دارید:
- به فشارخون بالا یا دبابت مبتلا هستید.
- دارای سابقه خانوادگی پرفشاری چشم یا گلوکوم هستید.
- سن شما بالای ۴۰ سال است.
- سابقه جراحی چشم دارید یا در گذشته چشمهای شما دچار آسیب شده‌اند.
- برای طولانی مدت از داروهای استروئیدی استفاده کرده‌اید.
- به بعضی بیماری‌های چشمی مثل نزدیک بینی، سندرم پراکندگی رنگدانه (PDS) و سندرم سودواکسفولیشن مبتلا هستید.
فشار چشم چگونه درمان می‌شود؟
این مشکل با استفاده از قطره‌های چشمی که به خروج مایع زلالیه از چشم کمک می‌کنند یا میزان تولید آن را کاهش می‌دهند، درمان می‌شود. رایج‌ترین این قطره‌ها عبارتند از:
- پروستاگلاندین‌ها (تراوپروست و لاتانوپروست)
- مهارکننده‌های Rho کیناز (نتارسودیل)
- نیتریک اکسید (لاتانوپروستن بونود)
- بتا بلوکرها (تیمولول)
- مهارکننده‌های کربنیک انیدراز (دورزولامید و برینزولامید)
احتمالا چشم پزشک بعد از تجویز دارو از شما می‌خواهد که چند هفته بعد مجددا مراجعه کنید تا اثربخشی قطره چشمی بررسی شود. با توجه به اینکه پرفشاری چشم خطر ابتلا به گلوکوم را افزایش می‌دهد، مهم است که هر ۲-۱ سال یکبار برای معاینه به چشم پزشک مراجعه کنید.
اگر فشار داخل چشم فقط اندکی افزایش یافته باشد، ممکن است چشم پزشک قطره تجویز نکرده و فقط شما را تحت نظر قرار دهد. چنانچه فشار چشم بالا باقی بماند یا بیشتر شود، پزشک استفاده از قطره را توصیه می‌کند.
پرفشاری چشم در بعضی از افراد با مصرف قطره‌های چشمی بهبود پیدا نمی‌کند. در این موارد، ممکن است از جراحی کمک گرفته شود. در طی جراحی، سوراخ کوچکی در چشم ایجاد می‌شود تا مایع زلالیه اضافی تخلیه شود. جراحی را می‌توان با استفاده از لیزر یا روش‌های قدیمی انجام داد.
کلام پایانی
به افزایش فشار چشم اصطلاحا پرفشاری چشم گفته می‌شود. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که مایع زلالیه تولید شده توسط چشم به درستی تخلیه نشود. پرفشاری چشم می‌تواند به آسیب عصب بینایی منجر شود؛ به همین دلیل، در افراد مبتلا به پرفشاری چشم احتمال بروز گلوکوم افزایش پیدا می‌کند. معمولا پرفشاری چشم علامتی ندارد؛ بنابراین، معاینه منظم چشم می‌تواند به تشخیص و درمان زود هنگام آن کمک کند.
