آشنایی با رشته بهداشت عمومی، گرایش ها و فرصت های شغلی آن

ستاره | سرویس علوم – رشته بهداشت عمومی در تعریف ساده شاخه‌ای از علوم بهداشتی به شمار می‌رود که هدف اصلی از تاسیس آن رسیدگی به افراد جامعه و ارتقا دادن کیفیت سلامتی آنها است. در واقع کسانی که در این رشته به تحصیل می‌پردازند وظیفه دارند که سلامت افراد جامعه را تضمین نمایند و از بروز هر گونه اتفاقی که منجر به تهدید سلامت آنها یا خدشه وارد کردن به بهداشت جمعی می‌شود، پیش‌گیری به عمل آورند.

دانشجویان رشته بهداشت عمومی بیش از هر چیز برای بازسازی سلامت افراد جامعه و افزایش کیفیت آن تعلیم می‌بینند. از همین رو در طول دوران تحصیل مجموعه‌ای از دانش و مهارت‌های کاربردی به آنها آموخته می‌شود که بتوانند از وجود آنها برای حفظ کیفیت سلامت جامعه و توسعه‌ دادن میزان آن بهره بگیرند. به این ترتیب می‌توان هدف نهایی از به وجود آمدن این رشته را آموزش و تربیت آن دسته از نیروهای انسانی توصیف کرد که به مفاهیم، مبانی و راه‌کارهای تامین و حفاظت از سلامت فردی، جمعی و اجتماعی آشنا هستند و در کنار آن روش‌های ارتقا بخشیدن به کیفیت سلامت فرد و جامعه را هم می‌دانند.

ماهیت رشته بهداشت عمومی و پیشینه‌ی آن در ایران

رشته بهداشت عمومی در دانشگاه‌های ایران در قالب گروه بهداشت عمومی تعریف شده است. این گروه آموزشی که تحت نظر دانشکده‌ی بهداشت فعالیت می‌کند برای نخستین بار حدود ۲۲ سال قبل تاسیس شد. یعنی در سال ۱۳۷۵ خورشیدی و درست در زمانی که دانشکده‌ی بهداشت تازه آغاز به کار کرده بود. به این ترتیب می‌توان روند توسعه‌ی این رشته‌ی نسبتا جدید را همگام و هم‌زمان با گسترش فعالیت‌های دانشکده‌ی بهداشت و اعضای حاضر در آن قلمداد کرد.

کار اصلی اعضای فعال در گروه بهداشت عمومی ارائه دادن آموزش‌های نظری و عملی به دانشجویان مختلف در مقاطع کارشناسی پیوسته و ناپیوسته است. فرایندی که مطابق با برنامه‌های مصوب و سرفصل‌های پیش‌بینی شده در رشته‌های مرتبط با این گروه نظیر رشته بهداشت عمومی صورت می‌گیرد.

افرادی که در رشته‌ی نسبتا نوپای بهداشت عمومی درس می‌خوانند باید پس از پایان دوران تحصیل خود بتوانند عوامل خطر آفرین، مداخله‌گر و تغییر دهنده‌ی سطح بهداشت محیط، خانواده و فرد را کاملا بشناسند و قادر به ارزیابی و ارزش‌یابی آنها باشند. همچنین آنها باید بتوانند چگونگی اثر گذاری عوامل انسانی، محیطی، اقتصادی، اجتماعی بر نحوه‌ی تامین، حفظ و ارتقا دادن میزان سلامتی فرد و جامعه در سطوح مختلف را تشخیص دهند. علاوه بر آن اطلاعاتی نظیر چگونگی مداخله از طریق سنجش نیازها، آموزش بهداشت، کنترل اپیدمی‌ها، مراقبت از چگونگی تغذیه و همچنین تغییر در شاخص‌های سلامتی در سطح جامعه نیز جزو دیگر مواردی است که دانش آموختگان رشته بهداشت عمومی باید از آن آگاه باشند. 

چگونگی تحصیل در رشته بهداشت عمومی

رشته بهداشت عمومی در مقطع کارشناسی به دو صورت پیوسته و ناپیوسته ارائه شده است. در مقطع کارشناسی ناپیوسته دانشجویان می‌توانند در دو شاخه‌ی کاردانی بهداشت خانواده و کاردانی مبارزه با بیماری‌ها به تحصیل بپردازند. مدت زمان لازم برای تحصیل در مقطع کارشناسی رشته بهداشت عمومی به طور متوسط حدود چهار سال است. در مقطع کارشناسی این رشته نیز مانند بسیاری از رشته‌های تحصیلی مشابه دانشجویان به طور متوسط در طول دو سال قادر به پایان تحصیلات خود خواهند بود. مدت زمان مورد نیاز برای سپری کردن دوره‌ی تحصیلی دکترای این رشته نیز به طور متوسط حدود پنج سال است.

دانشجویان رشته بهداشت عمومی در مقطع کارشناسی پیوسته باید تعداد ۲۶ واحد درسی عمومی را در طول دوران تحصیل خود با موفقیت پشت سر بگذارند. این تعداد واحد درسی در مقطع کارشناسی ناپیوسته به ۱۳ واحد می‌رسد. تعداد آن دسته از واحد‌های درسی پایه که دانشجویان این رشته در دو مقطع کارشناسی پیوسته و ناپیوسته باید آن‌ها را پشت سر بگذارند نیز به ترتیب برابر با ۲۳ واحد و ۱۱ واحد درسی خواهد بود. پس از آن نوبت به واحد‌های درسی تخصصی می‌رسد که تعداد آن‌ها در مقطع کارشناسی پیوسته این رشته معادل ۱۶ واحد است. این تعداد واحد درسی در مقطع کارشناسی ناپیوسته حداکثر ۱۲ واحد خواهد بود.

گرایش‌ها و درس‌های رشته بهداشت عمومی

دانشجویان رشته‌ی تحصیلی بهداشت عمومی پس از پایان تحصیلات خود در مقطع کارشناسی می‌توانند در مقطع کارشناسی ارشد این رشته ادامه‌ی تحصیل دهند. در مقاطع تخصیلات تکمیلی دانشجویان این رشته امکان حضور در گرایش‌های مختلفی را خواهند داشت. از میان این گرایش‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:

• آموزش بهداشت
• آمار زیستی
• اپیدمیولوژی
• اکولوژی انسانی
• انفورماتیک پزشکی
• ارزیابی فناوری سلامت
• بهداشت و ایمنی مواد غذایی
• تاریخ علوم پزشکی
• حشره‌شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین بیماری
• رفاه اجتماعی
• زیست فن آوری پزشکی و سم شناسی

از دیگر گرایش‌هایی که دانشجویان قادر به انتخاب آنها در مقاطع تحصیلات تکمیلی خواهند بود می‌توان به مواردی نظیر سلامت سالمندی، علوم تغذیه، علوم تغذیه در بحران و حوادث غیر مترقبه، علوم بهداشتی در تغذیه، فیزیولوژی، کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی، فناوری اطلاعات سلامت، مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، مهندسی بهداشت محیط، مدیریت توان‌بخشی، نانوتکنولوژی پزشکی و اقتصاد بهداشت که خود شامل گرایش‌ توسعه بهداشت و درمان و همچنین گرایش سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی بهداشت و درمان می‌شود اشاره کرد.

درس‌های پایه رشته بهداشت عمومی

در مقطع کارشناسی این رشته دانشجویان باید تعدادی درس‌ پایه‌ مانند بیو فیزیک، بیو شیمی، تشریح و فیزیولوژی، اصول و مبانی جامعه شناسی، آمار حیاتی ۱ و ۲، اصول و کلیات اپیدمیولوژی، اکولوژی انسانی و بهداشت بین الملل، توان‌بخشی و رفاه اجتماعی، کلیات پزشکی و بهداشت، اصول تغذیه، فارماکولوژی، مصون‌سازی فعال و انفعالی، میکروب شناسی ۱ که خود شامل قارچ شناسی و انگل شناسی می‌شود، میکروب شناسی ۲ که باکتری شناسی و  ویروس شناسی را شامل می‌شود و اصول و کلیات خدمات بهداشتی را با موفقیت پشت سر بگذارند.

درس‌های اختصاصی رشته بهداشت عمومی

درس‌های اختصاصی این رشته شامل مواردی نظیر روان‌شناسی و بهداشت روان، بهداشت دهان و دندان، اقتصاد بهداشت، بهداشت دانش آموزان و مدارس، کاربرد کامپیوتر در تجزیه و تحلیل داده‌های بهداشتی، نظام‌های سلامتی در ایران و جهان، بهداشت سالمندان، مدیریت و نظارت در مراکز بهداشتی درمانی، تکنولوژی آموزشی، بهداشت روانی و اعتیاد، تغذیه کاربردی، اپیدمیولوژی بیماری‌های شایع در ایران، بهداشت حرفه‌ای، اصول مدیریت در خدمات بهداشتی، حشره‌شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین بیماری، آشنایی با سموم آفت‌کش و کاربرد آنها و برنامه‌های ملی مبارزه با بیماری‌های واگیردار می‌شود.

 از دیگر درس‌های اختصاصی این رشته‌ی تحصیلی در مقطع کارشناسی می‌توان مواردی نظیر بیماری‌های شایع کودکان و شیوه‌های پیش‌گیری از آنها، برنامه ملی مبارزه با بیماری‌های غیر واگیردار و اپیدمیولوژی آنها، بهداشت محیط ۱ با موضوع آب، بهداشت محیط ۲ با موضوع فاضلاب و زباله، بهداشت محیط ۳ با موضوع مواد غذایی، مسکن، هوا و پرتوها، بهداشت مادران و کودکان، بهداشت باروری، اصول برنامه‌ریزی بهداشتی، آموزش بهداشت و ارتباطات، بیماری‌های ارثی و مشاوره ژنتیکی، پاتولوژی جغرافیایی ایران و معرفی بیماری‌های شایع، روش تحقیق در علوم بهداشتی، زبان تخصصی، بهداشت مواد غذایی و اقدامات بهداشتی و کمک های اولیه در شرایط اضطراری را نام برد.

دانشگاه‌های ارائه دهنده‌ی رشته بهداشت عمومی

در حال حاضر این رشته‌ی تحصیلی در بسیاری از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ارائه می‌شود. برای تحصیل در این رشته می‌توان مراکز آموزشی شناخته شده‌ای نظیر دانشگاه علوم پزشکی اراک‌، دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی البرز، دانشگاه علوم پزشکی ایلام، دانشگاه علوم پزشکی بابل، دانشگاه علوم پزشکی بجنورد، دانشگاه علوم پزشکی بندر عباس، دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور، دانشگاه علوم پزشکی جهرم، دانشگاه علوم پزشکی زنجان، دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، دانشگاه علوم پزشکی سمنان، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، دانشگاه علوم پزشکی شاهرود، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی را نام برد.        

از دیگر دانشگاه‌های مطرح ایران که رشته‌ی تحصیلی بهداشت عمومی در آنها تدریس می شود می‌توان به دانشگاه علوم پزشکی فسا، دانشگاه علوم پزشکی قم، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، دانشگاه علوم پزشکی کاشان، دانشگاه علوم پزشکی کردستان، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، دانشگاه علوم پزشکی گلستان، دانشگاه علوم پزشکی گناباد، دانشگاه علوم پزشکی لرستان، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دانشگاه علوم پزشکی همدان، دانشگاه علوم پزشکی یاسوج، دانشگاه علوم پزشکی یزد، دانشگاه علوم پزشکی جیرفت، دانشگاه علوم پزشکی بم، دانشگاه علوم پزشکی خلخال، دانشگاه علوم پزشکی اسفراین و دانشگاه علوم پزشکی آبادان اشاره کرد.

ضمن آن که این رشته در دانشگاه علوم پزشکی ساوه، دانشگاه علوم پزشکی نیشابور، دانشگاه علوم پزشکی جیرفت، دانشگاه علوم پزشکی سراب، دانشگاه علوم پزشکی شوشتر، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان،  دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دانشگاه علوم پزشکی تربت جام، دانشگاه علوم پزشکی سیرجان، دانشگاه علوم پزشکی لارستان، دانشگاه علوم پزشکی مراغه، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دانشگاه علوم پزشکی زابل و دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر نیز تدریس می‌شود.

فرصت‌های شغلی رشته بهداشت عمومی

دانش آموختگان رشته بهداشت عمومی پس از پایان دوران تحصیل خود می‌‌توانند نقش‌های مختلفی را به عنوان شغل بر عهده بگیرند و در حوزه‌های گوناگونی به ایفای نقش بپردازند. از میان مهم‌ترین حوزه‌هایی که این افراد می‌توانند در آن مشغول به کار شوند می‌توان حوزه‌های آموزشی، پژوهشی، مراقبتی و اجرایی را نام برد.

۱. حوزه آموزش  

در این حوزه از بهداشت عمومی فعالیت‌هایی همچون آموزش به افراد تحت پوشش در دستور کار فعالان قرار دارد. به این معنی که دانش آموختگان رشته‌ی تحصیلی بهداشت عمومی از این امکان برخوردارند تا به عنوان فعالیت‌های آموزشی، مشاوره‌های قبل از ازدواج را به زوج‌های جوان ارائه دهند و آموزش مادران جوان یا بی‌تجربه در زمینه‌ی مراقبت و نگهداری از کودکان را بر عهده بگیرند. علاوه بر آن آموزش کاردان‌ها و به‌ورزهایی که در مراکز بهداشتی مختلف مشغول به کار هستند یا قرار است که مشغل به کار شوند نیز جزو وظایف و فعالیت‌های مهمی به شمار می‌رود که فعالان حوزه‌ آموزش بهداشت عمومی قادر به بر عهده گرفتن آن خواهند بود. 

۲. حوزه پژوهش

آن دسته از فعالان عرصه‌ی بهداشت عمومی که در حوزه پژوهش به انجام وظیفه می‌پردازند می‌توانند فعالیت‌هایی مانند آموزش پرسش‌گران بخش سلامت، همکاری در انجام مصاحبه‌های پژوهشی، جمع آوری و دسته‌بندی اطلاعات مربوط به سلامت، تدوین طرح‌های پژوهشی در زمینه‌ی اچ اس و موارد مشابهی مانند آن را بر عهده بگیرند. در کنار موارد یاد شده کمک به پیش بردن روند پژوهش‌های کاربردی اچ اس آر در عرصه‌های بهداشتی کشور نیز یکی دیگر از وظایف فعالان حوزه پژوهش بهداشت عمومی است.

۳. حوزه مراقبت

در این حوزه از عرصه‌ی بهداشت عمومی تمرکز اصلی بر اموری نظیر مراقبت‌های پیش و پس از زایمان مادران و مراقبت از سلامت کودکان قرار دارد و فعالان این عرصه وظایفی نظیر موارد یاد شده را به انجام می‌رسانند. به طور کل شرکت در برنامه‌های مصوب وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی که در سطح جامعه انجام می‌گیرد یکی از کارهایی است که معمولا فعالان حوزه مراقبت بهداشت عمومی آن را انجام می‌دهند.

 ۴. حوزه اجرایی

اگر دانشجویان رشته‌ی تحصیلی بهداشت عمومی پس از پایان تحصیلات خود در این رشته وارد حوزه اجرایی شوند باید اموری نظیر نظارت بر تکمیل پرونده‌های خانوارهای تحت پوشش را بر عهده بگیرند. در کنار آن ارائه دادن خدمات تنظیم خانواده به خانوارهای تحت پوشش و حضور در برنامه‌های بهداشت مدارس نیز از دیگر وظایفی است که فعالان این حوزه انجام آن را بر عهده خواهند داشت.

در مجموع دانشجویان فارغ‌التحصیل این رشته پس از پایان دوران تحصیل خود می‌توانند در بخش‌های دولتی، مراکز بهداشتی و درمانی شهری و روستایی و در پایگاه‌های سلامت شهری به فعالیت بپردازند. به این ترتیب می‌توان ادعا کرد که دانش آموختگان این رشته به جز موارد یاد شده از فرصت‌های شغلی دیگری برخوردار نیستند.

به هر حال در مطلب پیش رو تا حد امکان به رشته بهداشت عمومی و جزییات مهم مربوط به آن پرداخته شد تا آن دسته از کسانی که آشنایی چندانی با این رشته‌ی تحصیلی ندارند بتوانند با زیر و بم آن آشنایی بیشتری بیابند.