نویسنده: حمید قارایی
بروزرسانی: ۱۲ آبان ۱۴۰۰
ستاره | سرویس عمومی – از قانون اساسی جمهوری اسلامی و تاریخ تدوین و تکوین آن چقدر می دانید؟ روز قانون اساسی چه اهمیتی دارد و هدف از گرامیداشت چنین روزی چیست؟ برای آگاهی بیشتر در این رابطه با ما همراه باشید.
| روز قانون اساسی | |
| تاریخ |
۱۲ آذر
|
| علت نامگذاری | تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران |
تاریخچه روز قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۵۷ و تصویب نظام جمهوری اسلامی که در همه پرسی ملت با رای قاطع ۹۸/۲ آری مردم رسمیت یافت، انتخابات تعیین «مجلس خبرگان» قانون اساسی برگزار شد که جمعی از دانشمندان و اسلام شناسان ایران را (۷۵ نماینده از سراسر کشور به مدیریت شهید بهشتی) برای تصویب قانون اساسی از مرداد سال ۵۸ گرد آورد. تصویب این قانون اسلامی در ۱۷۵ اصل و یک مقدمه و مؤخره، اگرچه مصوب نمایندگان خود ملت بود، اما برای تایید بیشتر مردمی بودن، به همه پرسی گذارده شد که در آن بیش از ۷۵ درصد مردم، معادل ۹۵ درصد شرکت‌کنندگان در رفراندوم، به متن پیشنهادی رای مثبت دادند. چنین بود که در ۱۲ آذر ماه ۵۸، ملت ایران به قانون اساسی مصوب نمایندگان خود، مهر تایید زدند. به پاس چنین روز سرنوشت سازی، ۱۲ آذر در تقویم جمهوری اسلامی ایران به عنوان «روز قانون اساسی» به ثبت رسید و هر سال گرامی داشته می‌شود.
تعریفی از قانون اساسی
قانون اساسی عالی‌ترین سند حقوقی یک کشور و راهنمایی برای تنظیم قوانین دیگر است. قانون اساسی تعریف کنندهٔ اصول سیاسی، ساختار، سلسله مراتب، جایگاه و حدود قدرت سیاسی دولت یک کشور و تعیین و تضمین کنندهٔ حقوق شهروندان کشور است. نکته مهم این است که هیچ قانونی نباید با قانون اساسی کشور‌ها مغایرت داشته باشد.
قانون اساسی شامل قواعدی است که حاکم بر اساس حکومت و صلاحیت قوا، حقوق و آزادی‌های فردی و … است و به این علت که ترتیب حکومت و قوای اساسی مملکت را تعیین می‌کند برتر از سایر قواعد حقوقی است. حدود و اختیار هر قوه و رابطه آن‌ها با یکدیگر در این قانون تعیین شده و قانونگذار عادی حق نسخ و تجدید نظر در آن را ندارد. چون احتمال دارد پاره‌ای قواعد فرعی در قانون اساسی درج شود و یا بالعکس از تصریح به پاره‌ای قواعد امتناع شود؛ بنابراین بهترین نشانه تشخیص قانون اساسی تشریفات مخصوص ایجاد و وضع آنست. معمولاً پس از هر انقلاب و تحول، دولت جدید، اساس حکومت واژگون شده را در هم می‌ریزد و مبنای تازه‌ای برای حکومت سیاسی انتخاب می‌کند. در موارد عادی؛ دولت، تجدید نظر در قانون اساسی را به آسانی نمی‌تواند به انجام رساند، زیرا باید مجلس فوق‌العاده و یا مقننه عادی با تشریفات زیادتر این امر را به انجام رساند.
نخستین قانون اساسی در ایران، قانون اساسی مشروطه بود که در ۸ دی ۱۲۸۵ شمسی به امضای مظفرالدین‌شاه رسید. مظفرالدین شاه که مجلس اول را در کاخ گلستان گشود، ۱۰ روز پس از امضای قانون اساسی با ۵۱ اصل، درگذشت. این قانون عموماً مربوط به طرز کار مجلس شورای ملی و مجلس سنا می‌شد، به همین دلیل در آغاز به «نظامنامه» نیز مشهور بود. بعد از مدتی «متمم قانون اساسی» تهیه شد و به تصویب مجلس رسید و محمدعلی‌شاه نیز آن را در ۲۹ شعبان ۱۳۲۵ هجری قمری امضا کرد. از آن پس در چند نوبت با تشکیل «مجلس مؤسسان» برخی از مواد این قانون تغییر کرد. این قانون و متمم آن تا سال ۱۳۵۷ که حکومت پادشاهی در ایران برافتاد، قانون اساسی ایران بود.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، قانون اساسی جمهوری اسلامی که پیش نویس آن به دستور امام نگارش یافته و توسط شورای انقلاب و دولت موقت مورد بحث و بررسی قرار گرفته بود، جهت جلب آرا و انظار مردم و اندیشمندان در تاریخ در روزنامه‌های کثیرالانتشار منتشر شد. پس از تشکیل مجلس خبرگان قانون اساسی و تدوین و بررسی نهایی توسط آنان، این قانون به همه پرسی گذاشته و از سوی مردم تایید شد. این قانون در سال ۱۳۶۸ مورد بازنگری قرار گرفت و در ۶ مرداد در همه پرسی قانون اساسی ایران در ۱۳۶۸ به تایید اکثریت مردم ایران رسید.
ساختار قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پس از بازنگری
- مقدمه
- فصل اول: اصول کلی
- فصل دوم: زبان، خط، تاریخ و پرچم رسمی کشور
- فصل سوم: حقوق ملت
- فصل چهارم: اقتصاد و امور مالی
- فصل پنجم: حق حاکمیت ملت و قوای ناشی از آن
- فصل ششم: قوه مقننه
- فصل هفتم: شوراها
- فصل هشتم: رهبر یا شورای رهبری
- فصل نهم: قوه مجریه
- فصل دهم: سیاست خارجی
- فصل یازدهم: قوه قضائیه
- فصل دوازدهم: صدا و سیما
- فصل سیزدهم: شورای عالی امنیت ملی
- فصل چهاردهم: بازنگری در قانون اساسی
هدف روز قانون اساسی
«قانون اساسی یکی از ثمرات عظیم، بلکه بزرگترین ثمره جمهوری اسلامی است» این جمله ای است که امام خمینی (ره) برای اجرای تنفیذ قانون اساسی در مورد آن گفتند. ۱۲ آذر روز بزرگداشت چنین روزی است. روزی که یکی از بزرگترین ثمرات جمهوری اسلامی به بار نشست. این روز یادآور حضور فعال مردم در صحنه انتخابات و تصمیم در همه امور مملکت از جمله قانون کشور است. روزی که آغاز راه تحقق عینیِ جمهوری اسلامی بود که بر اساس اصل ششم قانون اساسی آن، اداره امور کشور با اتکاء آرای مردمی از راه انتخابات قرار داده شده است.
