محاسن و معایب هوازدگی چیست؟

ستاره | سرویس علوم – هوازدگی فرآیندی است که در آن صخره‌ها و خاک شکسته شده و احتمالاً به مکان دیگری انتقال می‌یابند. فرسایش زمانی اتفاق می‌افتد که آب و هوا باعث حرکت صخره‌ها و خاک می‌شوند. جابجایی نیز فرآیند جایگذاری مواد جدید است. در ادامه محاسن و معایب هوازدگی را که در درس علوم پایه هشتم ذکر شده است بررسی می‌کنیم.

---

در این مطلب می‌خوانید:

---

سطوح صخره‌ای روباز منبع خاک و مواد مغذی خاک هستند. هوازدگی موجب پیدایش خاک جدید و معرفی مواد معدنی و عناصر حیاتی به محیط شده و در نتیجه فرآیند‌های شیمیایی و فیزیکی به وجود می‌آیند. هوازدگی شیمیایی صخره‌های روباز و سطوح معدنی را که دستخوش واکنش‌های شیمیایی می‌شوند، درگیر می‌کند. همین امر به نوبه خود منجر به اتلاف مواد می‌شود. هوازدگی فیزیکی همچنین موجب اتلاف مواد روباز می‌شود، اما فرآیند‌های درگیر در این ماجرا ترکیب شیمیایی مواد را تغییر نمی‌دهند.

واکنش‌های شیمیایی و فیزیکی که در سطح شکلگیری صخره و نهشت مواد معدنی رخ می‌دهند، موجب شکسته شدن این ساختار‌ها و تبدیل آن‌ها به قطعات بسیار کوچکتر می‌شوند. شماری از مواد معدنی، مانند آن‌هایی که حاوی کوارتز، آهن یا آلومینیوم هستند، در اثر واکنش شیمیایی با اکسیژن، دی اکسید کربن و اسید‌های جو زمین، دستخوش تغییرات بیشتری می‌شوند. تمام این‌ها منجر به ایجاد ذرات معدنی خاک، نظیر ماسه، لای و خاک رس می‌شوند. خاک لایه زیرین رشد گیاهان است، و گیاهان نیز عامل محرک اکسیژن جو زمین هستند، بنابراین زندگی را روی سیاره زمین ممکن می‌سازند. علاوه بر این، خاک منزل جمعیت‌های فراوان موجودات خرد است و اکثر فرآیند‌های بیوگرافی و شیمیایی کربن، نیتروژن، فسفر و سولفور را تغذیه می‌کند.

عناصر و ترکیباتی که از فرآیند‌های هوازدگی آزاد می‌شوند، به صورت خودکار در دسترس فرآیند ادغام توسط گیاهان و موجودات خرد قرار ندارند. علاوه بر این، دسترس پذیری کلی عناصر برای جذب متفاوت است. امر جذب بر اساس میزان نیرویی انجام می‌شود که آن‌ها در خود و در اجزای خاک دارند. برای مثال، اجزای خاک رس به طور کلی یک بار منفی را می‌تراشند، بنابراین، عناصری دارای بار مثبت، از قبیل منزیم، پتاسیم و آهن در سطوح خاک رس جای می‌گیرند. این عناصر به سادگی به واسطه حرکت آب از مشخصات خاک پاک نمی‌شوند، چون جذب سطوح ذره‌های خاک رس شده اند. برعکس، یون‌های دارای منفی از قبیل نیترات که به سادگی در ذره‌های خاک جای نمی‌گیرند، به راحتی از سیستم بیرون رانده می‌شوند.
یون‌های دارای بار مثبت همچنین قادر به استفاده از میانگیر باران اسیدی خاک هستند. باران اسیدی یون‌های هیدروژنی دارای بار مثبت را به مشخصات خاک معرفی و اضافه می‌کند. این نوع خاک می‌تواند برای گیاهان و حیوانات سمی باشد. در هر صورت، هیدروژن در سطح ذره‌های خاک رس با دیگر یون‌های دارای بار مثبت نظیر آهن و پتاسیم جایگزین شده و غیرفعال می‌شود. این فرآیند را بافر خاک نامگذاری کرده اند، چون همین که هیدروژن برای واکنش‌ها در دسترس نباشد، pH “بافرهای” خاک به معنای واقعی کلمه تغییر می‌کند.

بسیاری از واکنش‌های هوازدگی شیمیایی توسط آب هدایت می‌شوند و یکی از عوامل اصلی تمام آن موادی هستند که از قابلیت حل شدن در آب برخوردار هستند. دی اکسید کربن تأثیرات فراوانی در هوازدگی شیمیایی دارد. همانطور که غلظت دی اکسید کربن جو زمین افزایش می‌یابد، مقدار دی اکسید کربن حل شده در آب باران نیز افزایش خواهد یافت. به این ترتیب نرخ مواد شیمیایی آب و هوا نیز افزایش می‌یابد. علاوه بر آن، هوازدگی یک فرآیند تدریجی است و می‌تواند اتلاف خاک در نتیجه فرسایش را مقدم بر دخالت‌های انسانی نگه دارد. به هر حال، فعالیت هایی، چون کشاورزی و توسعه زندگی شهری حجم فرسایش خاک را افزایش داده و نمی‌توان به کلی هوازدگی را کنار زد. به همین دلیل شاهد کاهش حاصلخیزی خاک، بار‌های رسوبی افزایش یافته به سیستم‌های آبزی و تغییر در چرخه‌های بیوگرافی شیمیایی جهانی بوده ایم.

 

هوازدگی می‌تواند زمین و ساختمان‌ها را نابود کند. همچنین این پدیده بر شواهد پیشاتاریخی از قبیل: فسیل ها و لایه‌های کهن زمین تأثیر می‌گذارد. هوازدگی عامل رانش زمین نیز محسوب می‌شود.

سرانجام تمام سازه‌های ساخت انسان شکسته می‌شوند. این تجزیه تدریجی نیز به علت فرآیند‌های هوازدگی ظاهر می‌شود. یکی از اشکال هوازدگی به نام “جداسازی ریشه” به وسیله بتن و سنگ فرش شکسته می‌شود. در اقلیم‌های سردتر ممکن است هنگامی که آب به یک شکاف می‌رسد و یخ می‌زند، جداسازی یخ‌ها صورت پذیرد. این مسئله در طول زمان به راه‌ها و جاده‌ها (پدیده‌ای به نام “سرمازدگی”)، منازل و ساختمان‌های ساخته شده از سنگ و خشت و نیز بنا‌های تاریخی ساخت انسان آسیب می‌زند. اشکال هوازدگی شیمیایی از قبیل: اکسیداسیون هم می‌تواند در طول زمان به سازه‌های ساخت انسان آسیب برساند.

با شکسته شدن و تبدیل صخره‌ها به قطعات کوچک، هوازدگی شکلی از فرسایش به نام “اتلاف توده ای” را که توسط نیروی گرانش انجام می‌پذیرد، ممکن می‌سازد. متأسفانه، اتلاف توده‌ای می‌تواند سازه‌های ساخت انسان را نابود کرده و حتی موجب مرگ شود. ریزش صخره‌ها یکی از اشکال اتلاف توده‌ای است که در هنگام سقوط صخره‌های هوا زده از بلندی‌ها و شیب‌های تند دامنه کوه‌ها اتفاق می‌افتد. رانش صخره‌ها یکی دیگر از اشکال اتلاف توده‌ای است که می‌تواند به خانه‌ها آسیب زده و زندگی انسان‌ها را به مخاطره اندازد. شاید خطرناکترین و ویرانگرترین شکل اتلاف توده ای، سیل است که به طور معمول تحت عنوان “رانش سیلی” به آن اشاره می‌کنند. رانش سیلی معمولاً خانه‌ها و همچنین هر شخص کم شانسی را که در مسیر آن قرار گیرد، دفن می‌کند.

همین فرآیند‌ها موجب ظهور پدیده‌ای دیگر به نام هوازدگی خاک می‌شوند. هوازدگی خاک هم اجازه رشد گیاهان در زمین را صادر می‌کند و هم فرسایش خاک را ممکن می‌سازد. باد و آب می‌توانند خاکی را که دچار هوازدگی شده و به ذرات کوچک تبدیل شده است، به نقاط دیگری منتقل کنند. این امر نگرانی‌های خاصی را برای کشاورزان به دنبال دارد، چون فرسایش خاک می‌تواند ثمردهی و حاصلخیزی زمین‌های زراعی را کاهش دهد. فعالیت‌های امواج اقیانوسی نیز می‌تواند ماسه را در دریا هوا زده کند. خود این امر نیز موجب نابودی سواحل و سامان‌های ساحلی می‌شود.

 

آیا مطالب گفته شده را مفید می‌دانید؟ به نظر شما محاسن و معایب هوازدگی چیست؟ نظرات خود را در انتهای این صفحه در قسمت “ارسال نظر” با ما به اشتراک بگذارید. شما می‌توانید اصلی‌ترین روش‌ های تشکیل کانی‌ها را نیز در ستاره بخوانید.