اکوتوریسم چیست؟

ستاره | سرویس گردشگری – امروزه پدیده گردشگری و اکوتوریسم، به لحاظ درآمدزایی فراوان آن، بسیاری از کشورهای جهان را برآن داشته که سرمایه گذاری زیادی را به این بخش اختصاص دهند. به بیان دیگر بوم گردی یا اکوتوریسم به عنوان یکی از ارکان مهم صنعت توریسم و جهانگردی جهانی است که توجه گردشگران و جهانگردان بسیاری را به خود جلب کرده است. به طوریکه از اواسط دهه ۱۹۸۰ میلادی، بوم گردی ستون اصلی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را تشکیل می‌دهد.

تعریف اکوتوریسم

اکوتوریسم سفری است مسؤولانه به مناطق طبیعی، که موجب حفظ محیط زیست و بهبود زندگی مردم محلی گردد. در ۱۹۹۶ میلادی اتحادیه‌ی جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی با بسط تعریف بالا، اکوتوریسم را چنین تعریف کرد:

اکوتوریسم یک سفر و بازدید زیست محیطی مسؤولانه  از مناطق طبیعی بکر است که به منظور لذت بردن از طبیعت و درک مواهب آن و ویژگیهای فرهنگی مرتبط با آن انجام می شود، به طوری که باعث ترویج حفاظت گردد و اثرات منفی بسیار کمی از جانب بازدید کنندگان بر محیط به جای گذارد و شرایطی را برای اشتغال و بهره مندی اقتصادی و اجتماعی مردم محلی(بومی) فراهم کند. 

بسیاری از کارشناسان معادل کلمه فارسی برای اکوتوریسم را بوم گردی دانسته‌اند.

گروهی از اکوتوریست‌های خارجی

تفاوت اکوتوریسم با طبیعت گردی

در اکوتوریسم انگیزه اصلی مشاهده و احترام به طبیعت است.

طبیعت گردی، معادلی که برای واژه «nature-based tourism» قرار داده شده است، نسبت به اکوتوریسم مفهوم فراتری دارد و به تمام بازدیدها و فعالیتهایی که در دامن طبیعت انجام می‌شود، صرف نظر از پایدار بودن یا نبودن آنها اطلاق می‌شود.

تفاوت اكوتوريسم با طبيعت گردي در احساس مسئوليت در برابر طبيعت است كه فرد به دنبال توسعه پايدار طبيعت منطقه است.

معصومه ابتکار- رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست کشور در اقامتگاه بوم گردی

تاریخچه اکوتوریسم

پیرامون واژه اکوتوریسم و سابقه کاربرد آن اظهارنظرهای متفاوتی صورت گرفته است. برخی صاحب نظران سابقه کاربرد چنین واژه ای را در اواخر دهه ۱۹۸۰ ذکر کرده اند. اما در تمام متون مرتبط Ceballos-Lascurain به عنوان نخستین کسی آمده است که این واژه را به کار برده است.

برابر تعریف او، بوم گردشگری مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش و کسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهده گیاهان و جانوران و آشنایی با ویژگی های فرهنگی جوامع محلی در گذشته و حال صورت می گیرد. برخی سابقه اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به Hetzer نسبت می دهند. و معتقدند که او این واژه را در دهه ۱۹۶۰ برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی های فرهنگی، استفاده کرده است. به اعتقاد Hetzer، مفهوم بوم گردشگری در واکنش به رویه های نامناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست محیطی، شکل گرفته است. و سابقه آن به اواخر دهه ۶۰، یعنی زمانی که کارشناسان نسبت به برداشت بی رویه از منابع نگران بودند، باز می گردد.

بوم گردی در جنگل‌های بکر دنیا

جایگاه اکوتوریسم در بازار گردشگری

از مقایسه‌ی ابعاد گردشگری در شاخه‌ی اکوتوریسم با سایر زمینه‌های گردشگری، درمی‌یابیم در حالی که سایر شاخه‌ها به توریسم انبوه، شرکتها، آژانس‌ها و هتل‌های بزرگ می‌اندیشند، فعالان شاخه اکوتوریسم (بوم‌گردی) به ندرت با گروه‌هایی بیش از ۳۰ نفر برای هر برنامه سرو کار دارند و نیز  از طریق شرکتهای کوچک و  استفاده از  راهنمایان محلی و امکانات محدود در محیط‌های طبیعی فعالیت می کند.

بنابراین یکی از مهمترین اصول برای اکوتوریسم و اکو توریست‌ها این است که: «رد پا» باید تنها اثری باشد که از اکوتوریست‌ها در طبیعت به جا گذاشته می شود و عکس‌ها و خاطرات سفر نیز تنها یادگاری‌هایی باشند که از طبیعت نزد اکوتوریست‌ها (بوم‌گردان) باقی می‌ماند.

بیابان گردی توسط اکوتوریست‌های داخلی 

قوانین اخلاقی در زمینه اکوتوریسم

بازدید گروهی اکوتوریست از بناهای تاریخی کشور

انواع مختلف اکوتوریسم

امروزه بوم گردی  در میان گونه های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجهی برخوردار است و در بیست ساله اخیر شاهد گسترش سریع فعالیت های بوم گردی در سراسر جهان بوده ایم و انتظار می رود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود.به لحاظ تأثیر بالقوه زیادی که اکوتوریسم در زمینه محافظت از محیط طبیعی و در اقتصاد بسیاری از کشورها دارد.

سازمان ملل متحد تصمیم گرفت که سال ۲۰۰۲ میلادی را به عنوان سال بین المللی اکوتوریسم اعلام کند و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیت هایی در این سال ساخت. هدف از این کار، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینه بوم گردشگری، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آن ها از اکوسیستمهای در معرض خطر حفاظت می شود.

تقسیم فوائد حاصل از فعالیت ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ های بومی استطبق برآورد سازمان جهانی کشاورزی نیز، رشد بوم گردشگری در دهه حاضر ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود. در وضع موجود شمار بوم گردان ۷ درصد کل مسافران جهان است که پیش بینی می شود در دهه آینده به ۲۰ درصد برسد. بنابراین اکوتوریسم از آینده ای پررونق و درخشان برخوردار است که موجب مزایایی فراوانی برای جهانیان خواهد شد.

گروهی اکوتوریست در جنگل‌های بکر کشور

اکوتوریسم در ایران

ایران یکی از پنج کشور بهره‎مند از تنوع زیستی کامل (داشتن چهارفصل و زیست‎گونه‎های اصلی گیاهی و جانوری) و جاذبه های اکوتوریسم  به شمار می‎آید. افزون بر این وجود بزرگترین دریاچه جهان در شمال کشور، خط ساحلی ۱۲۰۰ کیلومتری با خلیج فارس، وجود ۵۰ دریاچه در داخل کشور که از میان آنها ۱۸ دریاچه در شمار دریاچه‎های کنوانسیون بین المللی رامسر قرار دارند و نیز دریاچه ارومیه به عنوان یکی از ۵۹ ذخایر زیستی کره زمین شناخته شده است.

وجود بازمانده‎های جنگل‎های هیرکانی در شمال غرب مازندران که مربوط به  ۱۰۰۰۰ سال پیش است، بیابانها و کویرهای ایران با مناظر بدیع، وهم‎انگیز و بی‎همتا مانند کلوتها در حاشیه غربی بیابان لوت که به بزرگترین شهر کلوخی جهان مشهور است، تالاب‎های بین المللی (مانند شبه جزیره میانکاله و خلیج گرگان، دریاچه پریشان در فارس و …) غارها، آبشارها، چشمه‎های آب معدنی، روستاهایی با جاذبه‎های بوم گردی ویژه مانند کندوان، ماسوله و روستای سرآقا سید (در چهارمحال بختیاری) و بالاخره مردم‎شناسی ایران، اقوام گوناگون با فرهنگ‎های خاص شعر و موسیقی، آداب و سنن و … کوچ نشینان و جوامع ایلی همه و همه از جاذبه‎ها و ظرفیت های بی نظیر اکوتوریسم ایران و برخی از آنها از قطب‎های بین‎المللی اکوتوریسم در جهان، به شمار می‎روند.