نویسنده: ابوالفضل ناظمی
بروزرسانی: ۹ اسفند ۱۴۰۰
یکی از اهداف پیامبران و یا به تعبیر دیگر یکی از علل بعثت آنان، همان موضوع تعلیم بشر و تکمیل عقل و دانش ناقص اواست و این حقیقت به عبارت های مختلف در قرآن و احادیث وارد شده است.
مبعث در قرآن از دیدگاه آیت الله خامنه ای
پيام مبعث را می شود در قرآن، در بخش های برجسته ای جستجو كرد. من دو قسمت از اين پيام عظيم را اشاره می كنم كه ببينيد چقدر برای ما مسلمان ها مهم است و چطور در مقابل ما برنامه و راه قرار می دهد:
يكی اين پيام است كه در آياتی از قرآن، به آن اشاره شده است؛ از جمله اين آيه كه می فرمايد:
«بسم اللَّه الرحمن الرحيم كتابٌ انزلناه اليك لتخرج الناس من الظلمات الی النور»
پيام خروج از ظلمت و ورود به نور…
در آيات متعددی از قرآن، اين مضمون تكرار شده است؛ يعنی يك تحول در زندگی انسان، از لحاظ اجتماعی، از لحاظ هدف گيری و از لحاظ فردی، از همه جهت.
يك نقطه برجسته ديگر، مسأله اخلاقيات و تزكيه نفوس است؛ كه آن هم در آياتی از قرآن مورد تأكيد قرار گرفته است، و در حديث نبوی معروف بين همهی فِرَق اسلامی هم هست كه «بُعِثتُ لِاُتَممّ مكارم الاخلاق». ببينيد، در آن جامعه ای كه خلقيات (اخلاق حسنه و مكارم اخلاقی) رايج باشد، انسانها از اخلاق نيكو (از گذشت، برادری، احسان، عدل. علم و حقطلبی) برخوردار باشند، انصاف بين آنها باشد، صفات رذيله در ميان آنها حاكم و رايج نباشد، در چه بهشتی زندگی خواهند كرد!
اهداف پایه ای مبعث در قرآن
با بررسی آیات قرآن و روایات پیامبر (ص) و امامان (ع) به دست میآید كه انگیزه بعثت و اهداف آن در دو پایه خلاصه می شود:
۱. نفی معبودهای باطل و عوامل سقوط.
۲. پیمودن راه‌های تكامل در ابعاد گوناگون كه اساس آن اعتقاد به یكتایی و بی همتایی خداست.
انگیزه های مبعث در قرآن
در پرتو تجزیه و تحلیل آیات و روایات، میتوان به ده انگیزه و هدف از اهداف و انگیزههای بعثت اشاره كرد كه عبارتند از:
۱- اتمام حجّت
چنان كه در آیه ۱۶۵ سوره نساء میخوانیم: «رُسُلاً مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ لِئَلاّ یَكُونَ لِلنّاسِ عَلَی اللّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ»؛ «پیامبرانی كه بشارت دهنده و بیم دهنده بودند، تا بعد از این پیامبران، حجّتی برای مردم بر خدا باقی نماند و بر همه اتمام حجّت شود.»
۲ ـ رفع اختلاف
چنان كه در آیه ۲۱۳ سوره بقره میخوانیم: «كانَ النّاسُ اُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرینَ وَ اَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْكُمَ بَیْنَ النّاسِ فیَما اخْتَلَفُوا فِیهِ»؛ «مردم در آغاز یك دسته بودند و تضادی در میان شان وجود نداشت، به تدریج جوامع و طبقات پدید آمد و اختلافات و تضادهایی در میان آنها رخ داد در این حال خداوند پیامبران را برانگیخت، تا مردم را بشارت و بیم دهند و كتاب آسمانی كه به سوی خود دعوت میكرد، با آنها نازل نمود، تا در میان مردم در آنچه اختلاف داشتند، داوری كند.»
۳- قیام به عدالت
چنان كه در آیه ۲۵ حدید میخوانیم: «لَقَدْ اَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ اَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَالْمِیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ»؛ «ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها كتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل كردیم، تا مردم قیام به عدالت كنند.»
۴- آزادی و آزادگی و رهایی از امور بیهوده و خرافات
چنانكه در آیه ۱۵۷ سوره اعراف میخوانیم: «اَلَّذِین یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ… وَ یَضَعُ عَنْهُمْ اِصْرَهُمْ وَ الاَغْلالَ الَّتی كانَتْ عَلَیْهِمْ»؛ «كسانی كه از فرستاده خدا پیامبر صلی الله علیه و آله پیروی میكنند… پیامبری كه بارهای سنگین و زنجیرهایی را كه بر آنها بود از دوش و گردنشان، برمیدارد.»
۵ـ هدایت، امر به معروف و نهی از منكر و رهایی از ظلمتها و كشیدن انسانها به سوی نور
چنانكه در آیه ۱ و ۵ ابراهیم، و ۱۶ مائده و ۱۷۵ اعراف آمده، از جمله در آیه یك سوره ابراهیم میخوانیم: «الـر * كِتابٌ اَنْزَلْناهُ اِلَیْكَ لِتُخْرجَ النّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النُّورِ»؛ «این كتابی است كه بر تو ای پیامبر نازل كردیم، تا مردم را از تاریكیهای (شرك و ظلم و جهل) به سوی روشنایی (ایمان، عدل و آگاهی) به فرمان پروردگارشان درآوری.»
۶ـ آموزش كتاب و حكمت
چنان كه در آیه ۲ سوره جمعه میخوانیم: «هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الاُمِیّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَكّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَالْحِكْمَةَ»؛ «خداوند كسی است كه در میان جمعیّت درس نخوانده، رسولی از خودشان برانگیخت كه آیاتش را بر آنها میخواند، و آنها را تزكیه میكند، و به آنان كتاب (قرآن) و حكمت می آموزد.»
۷ـ تهذیب و پاكسازی
چنان كه در آیه ۲ جمعه (آیه قبل) همین مطلب ذكر شده است.
۸ـ آزادی انسانها از زیر یوغ طاغوتها و استكبار
چنانكه در آیه ۳۶ نحل میخوانیم: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِی كُلِّ اُمَّةٍ رَسُولاً اَنِ اعْبُدُو اللّهَ وَاجْتَنِبُوا الطّاغُوتَ»؛ «ما در هر امّتی رسولی برانگیختیم كه خدای یكتا را بپرستید و از طاغوت اجتناب كنید.»
۹ـ تقویت و ارتقاء تفكّر و اندیشه صحیح و والا
چنان كه امام كاظم علیه السلام فرمود: «مابَعَثَ اللّهُ اَنْبِیائَهُ وَ رُسُلَهُ اِلی عِبادِهِ اِلاّ لِیَعْقِلُوا عَنِ اللّهِ… وَاَكْمَلُهُمْ عَقْلاً اَرْفَعُهُمْ دَرَجَةً فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ»؛ «خداوند پیامبران و رسولان را به سوی بندگانش مبعوث نكرد، مگر این كه از جانب خدا تعقل كنند و بیندیشند و از این سو، بر معلومات و ارتقاء فكری خود بیفزایند.»
۱۰. تكمیل و ارتقاء ارزشهای اخلاقی
چنان كه رسول اكرم (ص) فرمود: «اِنَّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ مَكارِمَ الاَخْلاقِ»؛ «همانا به پیامبری برانگیخته شدهام تا ارزشهای اخلاقی را به كمال برسانم.»
در سخن دیگر فرمود: «اِنَّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ حُسْنَ الاَخْلاقِ»؛ «همانا مبعوث شدهام تا نیكی اخلاق را به درجه عالی و كمال برسانم.»
