نویسنده: ساغر شفیعی
بروزرسانی: ۱۰ آذر ۱۴۰۰
ستاره | سرویس هنر – حتما تا به حال کلمه فولکلور یا فولکلوریک را شنیده‌اید. فولکلور به هر موضوعی که مختص فرهنگ یک قوم باشد می‌گویند. اعم از داستان، شعر، موسیقی و … که نشان دهنده‌ی فرهنگ آن قوم است و همیشه در آن جامعه جریان داشته و سینه به سینه به نسل‌های بعد منتقل می‌شود. ایران با توجه به تاریخش و قدمتی که دارد و تنوع در آداب و رسوم، عقاید و فرهنگ نقاط مختلف، دارای فولکلوری غنی است. در این مقاله به تعریف موسیقی فولکلور و اهمیت آن می‌پردازیم.
موسیقی فولکلور چیست؟
اگر به موسیقی سرزمین‌ها و اقوام مختلف گوش فراداده و خوب دقت کنیم، متوجه تفاوت‌های آن‌ها خواهیم شد. این تفاوت‌ها در نوع موسیقی می‌تواند به خاطر تفاوت‌های اقلیمی، تاریخی، آداب و رسوم و… باشد که خود را در موسیقی محلی یا فولکلور آن سرزمین نشان داده است.
موسیقی فولکلوریک نوعی از موسیقی است که در هر جامعه‌ای وجود دارد و در کنار موسیقی سنتی یا موسیقی کلاسیک آن جامعه قرار می‌گیرد. نوازندگان و خوانندگان موسیقی فولک آموزش‌های آکادمیک را ندیده‌اند و ترانه‌ها، ریتم‌ها و ملودی‌هایشان‌ها بر اساس شرایط موجود در فرهنگ جامعه شکل گرفته است.
در ایران موسیقی فولک در استان‌های آذربایجان، گیلان، خراسان و در میان اقوام ترکمن، بختیاری، کردی، شیرازی و بلوچ بسیار رواج دارد و نه تنها در ملودی‌ها بلکه در گویش نیز با یکدیگر متفاوتند.
با ورود اسلام به ایران موسیقی فولکلوریک نقش پررنگ‌تری پیدا کرد. این موسیقی به خصوص خود را در موسیقی‌های مذهبی نشان داد. برخلاف موسیقی‌های مذهبی زرتشت یا موسیقی مذهبی دیگر ملیت‌ها که محتوای آن‌ها اغلب آهنگ‌های ساده و سرود است، موسیقی مذهبی اسلامی از ادبیات، حماسه، نمایش، اسطوره‌ها، غم و درام، زبان و… تاثیر گرفته است.
از شاخص‌ترین نمونه‌های موسیقی فولکلور مذهبی ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- موسیقی عاشورایی است که نوحه، ذکر و مرثیه و روضه در آن وجود دارد.
- موسیقی‌های عبادی و خانقاهی و عرفانی نوع دیگر موسیقی مذهبی ایران است.
- تعزیه هم یکی از پرطرفدارترین شکل موسیقی مذهبی فولکلور است که در هر منطقه آیین و رسم و رسومات خودش را دارد.
محتوا و ویژگی‌های موسیقی فولکلور چیست؟
- فولکلور ریشه در میراث و تمدن‌های کهن دارد.
- فولکلور با هیچ‌گونه روش علمی و استدلال منطقی، همراه نیست و هیچ معلمی آن را تدریس نمی‌کند.
- فلکلور از اعمال و رفتار‌های رایج در گروه‌های جامعه می‌آید.
- موسیقی فولکلوریک شرایط حاکم بر جامعه را توصیف می‌کند.
- می‌تواند دارای محتوای عاشقانه و جشن و شادی و یا عارفانه باشد.
- گاهی محتوای ترانه‌های موسیقی فولکلور به شرایط موجود در جامعه ربط دارد. مثلا در بعضی ترانه‌ها نقش کشاورزی و دامداری به خوبی نشان داده می‌شود که این نشان دهنده‌ی این است که ترانه مربوط به منطقه‌ای است که در آن کار کشاورزی و دامداری رواج دارد.
- لالایی یا همان آواز مادران و دایه‌ها برای خواباندن کودک خود نیز نوعی موسیقی فولکلور قلمداد می‌شود.
- در موسیقی فولکلور یا محلی می‌توان نقش ادبیات، احساسات درونی، باورها و به طور کلی زندگی گذشتگان را مشاهده کرد.
- در موسیقی فولک اغلب جلوه‌های طبیعت چون آبشار، دشت‌ها و دره‌های سبز، شکوفه‌های درختان، بهار و خزان و حتی سوز زمستان خودنمایی می‌کند.
ساز‌های مورد استفاده در موسیقی فولک ایران
سازهایی که برای اجرای موسیقی فولکلور در ایران بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از شیپور، دهل، دمام، دف، دایره، کرنا، سرنا، نی، سنج و …. این سازها صرفا توسط نوازندگان حرف‌ای نواخته نمی‌شوند، بلکه عامه مردم و به خصوص جوانان هستند که با این سازها به اجرای موسیقی فولک می‌پردازند.
اهمیت موسیقی فولکلور
ذخایر ارزشمند فرهنگی و هنری یک کشور با موسیقی فولکلور به نسل‌های آینده منتقل می‌شود. در عین حال این موسیقی به ما در جهت شناخت ارزش‌های ملی و مردمی از لحاظ تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کمک می‌کند.
ترانه‌های محلی که در موسیقی فولکلور اجرا می‌شود با ابعاد مختلف فرهنگی جامعه در ارتباط تنگاتنگ است و در متن این ترانه‌ها سنت‌ها، ارزش‌ها و عقاید جامعه تایید شده یا مورد انتقاد قرار می‌گیرد.
در این نوع موسیقی جلوه‌های طبیعت در کنار ادبیات، احساسات و نوع زندگی گذشتگان قرار می‌گیرد. به همین جهت است که موسیقی‌های جوامع مختلف با توجه به موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های روانی مردم آن متفاوت شده و از لحاظ آلات موسیقی و فرم و رنگ نیز هر کدام زیبایی و ویژگی خاص خود را دارند.
موسیقی فولکلور موجب همبستگی و تقویت ارتباطات اجتماعی شده و گروه‌ها و طبقات مختلف جامعه را به هم پیوند می‌دهد و هریک از این گروه‌ها اعمم از خانواده یا گروه کارگران یا حتی طوایف مختلف منتقل کننده سنت‌ها و ارزش‌ها به نسل بعدی خود هستند.
اهمیت دیگر موسیقی یا ترانه فولکلور مردمی بودن یا مردمی شدن آن است. اکثر ترانه‌های فولکلور قدیمی مجموعه‌ای از مسائل تاریخی و اجتماعی را در خود جای داده است که مستقیما با مردم عادی سروکار دارد. ترکیب و هماهنگی این نوع موسیقی با رقص مردم آن جامعه نیز نشان از نفوذ کامل آن در میان مردم و استفاده از ریتم‌ها و مولودی‌هایی دارد که با ضربان احساسات مردم هنگام خواندن و نواختن آن موسیقی یکی می‌شود.
سرمایه اصلی هر کشور و ملت ذخایر فرهنگی آن است و موسیقی یکی از مهمترین گنجینه‌های فرهنگی و هنری یک جامعه به حساب می‌آید. در این میان سرمایه اصلی موسیقی ملیت‌ها نیز موسیقی‌ها و آوازهای محلی آن است؛ جایی که تاریخ، فرهنگ، هنر و احساسات یک قوم در آن جمع شده است. موسیقی فولکلور ایرانی نیز آئینه تمام نمای اندیشه، فرهنگ، تاریخ و آداب و رسوم مردم در سرزمین وسیع ایران است.
در پایان قطعه محلی بلال بلال با صدای مسعود بختیاری را باهم می‌شنویم:
