علائم سرطان خون و راه‌های پیشگیری و درمان آن

ستاره | سرویس سلامت – سرطان خون یا چنگار خون یا لوسمی یا لوکمیا (Leukemia) گروهی از انواع سرطان است که معمولاً از مغز استخوان (مغز استخوان بافتی اسفنجی در وسط استخوان است که وظیفه ساختن سلول‌های خونی را به عهده دارد.) شروع می‌شود و باعث شکل‌گیری تعداد زیادی گلبول سفید غیرطبیعی می‌گردد. مغزاستخوان برای اینکه بتواند سلول‌های طبیعی شامل گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت و… را بسازد، از یک سلول اجدادی به نام «بلاست» آغاز به کار می‌کند. این سلول‌ قدرت زایش و تکثیر بالایی دارد و به سرعت تعداد زیادی سلول نارس می‌سازد. این سلول‌های نارس تحت‌تاثیر مواد رشد، کامل و به سلول‌های تخصص‌یافته خونی تبدیل می‌شوند. اگر در روند تبدیل سلول‌های نارس به رسیده وقفه ایجاد شود، سرطان ‌خون پدید می‌آید. نشانه‌های این بیماری شامل مشکلات خونریزی و کبودشدگی، احساس خستگی شدید، تب و خطر افزایش عفونت می‌شود. هر نوع خون ریزی بدون علت می‌تواند از علایم سرطان خون باشد. این بیماری، میزان پلاکت خون را پایین می‌آورد و مانع از لخته شدن خون می‌شود. این نشانه‌ها به دلیل نبود سلول‌های خونی نرمال ایجاد می‌شوند. تشخیص این بیماری با استفاده از آزمایش خون و بیوپسی مغز استخوان صورت می‌گیرد.

علت بروز سرطان خون چیست؟

عامل اصلی و واقعی بیماری سرطان خون ناشناخته است؛ اما در عین حال دانشمندان و پزشکان بر این باورند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در این بیماری نقش دارند. عوامل خطرناک شامل مواردی همچون سیگار کشیدن، پرتو یونی، برخی مواد شیمیایی (از قبیل بنزن)، سابقهٔ شیمی‌درمانی و نشانگان داون (Down) می‌شود. افرادی که در خانواده خود سابقه بیماری سرطان خون را داشته‌اند نیز از خطر زیادی برخوردارند. استفاده از حشره‌کش‌های خانگی احتمال ابتلای کودکان به سرطان خون را ۴۷ درصد و لنفوم را ۴۳ درصد افزایش می‌دهد. مطالعات محققان مدرسه بهداشت عمومی بوستون آمریکا نشان می‌دهد که تاثیر مخرب آفت کش‌ها بر بدن کودکان بیشتر از بزرگسالان است؛ زیرا سیستم ایمنی کودکان هنوز به طور کامل توسعه نیافته است و نمی‌تواند سم زدایی کند. 

سرطان خون به چهار نوع اصلی تقسیم بندی می‌شود: لوسمی حاد لنفوئیدی (ALL)، لوسمی حاد میلوئیدی (AML)، لوسمی مزمن لنفوئیدی (CLL) و لوسمی مزمن میلوئیدی (CML). همچنین انواع دیگری هم هستند که رواج کمتری دارند. سرطان خون بخشی از یک گروه وسیع‌تر به نام نئوپلاسم است که شامل خون، مغز استخوان و سیستم لنفوئیدی می‌شود که به تومورهای بافت‌های خون‌ساز و لنفوئیدی معروف هستند.

علائم سرطان خون چیست؟

علائم سرطان خون موارد زیر می‌باشند: 

• کم‌خونی که با رنگ پریدگی و سستی یا خستگی مشخص می‌شود شایع‌ترین نشانه سرطان خون است.
• لکه‌های بنفش یا جوش‌های ریز و قرمز روی پوست (این جوش و لکه‌ها اغلب به صورت خوشه‌ای ظاهر می‌شوند.)
• حالت تهوع
• لثه‌های متورم و خونین
• تعریق بیش از حد همراه با تب خفیف (۳۸/۵ درجه)
• غده‌های لنفاوی متورم (با اینکه غده‌ها نه دردناک و نه قرمز می‌باشند)
• خونریزی شدید و پی‌درپی و پدیدار شدن خون در ادرار یا مدفوع
• استخوان درد (بسیاری از بیماران به دلیل آنکه مغز استخوان آنها سلول‌های نابالغ در حال تکثیر دارند، مغز استخوانشان تحت فشار قرار گرفته که در نتیجه با دردهای استخوان بر روی جناق سینه و ساق پا مواجه می‌شوند.)
• کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن (سرطان خون شدید یا مزمن، سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند و فرد دچار تب‌های شدید می‌شود؛ زیرا سلول‌های سرطانی خون، سلول‌های سفید خون را به بیرون می‌راند. با کم شدن سلول‌های سفید خون، این سلول ها قادر نیستند از بدن در برابر عفونت محافظت کنند.)
• سرطان‌های خونی حاد با علائم عفونی، همراه با تب بوده و با عفونت‌هایی نظیر عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی و تختانی، دستگاه گوارش و دستگاه ادراری ظاهر می‌شوند.
• نشانه‌هایی همانند علایم لوکمی (یکی از انواع سرطان خون) می‌توانند در کودکانی که از اختلالات گوناگون دیگری رنج می‌برند نیز ظاهر شوند. پزشکان وقتی به لوکمی مشکوک می‌شوند که نشانه‌ها نمادین آن با بزرگی جگر یا طحال همراه باشند. هنگامی شک بیشتر می‌شود که سلول‌های سفید سرطانی در لام خون محیطی دیده شود. در نهایت تشخیص با آزمایش مغز استخوان قطعی می‌شود.

درمان سرطان خون

درمان این بیماری شامل ترکیب‌هایی از روش‌های شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، درمان هدفمند، پیوند مغز استخوان و همچنین مراقبت تسکینی می‌باشد. انواع خاص بیماری سرطان خون با انتظار هوشیارانه درمان می‌شود. خون یا فرآورده پلاکتی نیز ممکن است مورد نیاز باشد. این امکان وجود دارد که مراقبت تسکینی «با» یا «بدون» تلاش برای کنترل بیماری مورد نیاز باشد. موفقیت در درمان به نوع سرطان خون و سن شخص بستگی دارد. نتیجه درمان در کشورهای توسعه‌یافته بهتر شده است. میانگین میزان بقای پنج ساله در ایالات متحده ۵۷ درصد است. در کودکان کمتر از پانزده سال، میزان بقای پنج ساله بیش از ۶۰ تا ۸۵ درصد است که این امر به نوع سرطان خون بستگی دارد. در افرادی که دچار لوسمی حاد هستند و بعد از پنج سال از سرطان رهایی می‌یابند، امکان بازگشت سرطان نامحتمل است. 

در سال ۲۰۱۲ سرطان خون در ۳۵۲ هزار نفر در سراسر دنیا مشاهده شد و از این میان ۲۶۵ هزار نفر جان خود را از دست دادند. این بیماری معمول‌ترین نوع سرطان در میان کودکان است و سه چهارم موارد سرطان خون در کودکان اتفاق می‌افتد که همگی آنان از نوع لوسمی لنفوبلاستی حاد (ALL) است. اما تقریباً ۹۰ درصد انواع سرطان خون در بزرگسالان تشخیص داده می‌شود که انواع لوسمی حاد میلوئیدی (AML) و لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL) معمول‌ترین انواع در بزرگسالان می‌باشند. این بیماری در کشورهای توسعه‌یافته بیشتر اتفاق می‌افتد. 

لوسمی، یکی از انواع سرطان خون

لوسمی (واژه لوسمی به معنی خون سفید است و شامل تولید غیرطبیعی سلول‌های خونی سفید می‌شود.) بر اساس نوع گویچه سفید خون که دچار تراریختگی (ترانس‌ژن) و سرطان شده به دو دسته تقسیم می‌شود:

لنفوئیدی یا لنفوبلاستی: این نوع لوسمی، سلول‌های لنفاوی یا لنفوسیت‌ها (لنفوسیت‌ها (Lymphocytes)، نوعی گلبول سفید هستند که وظیفه مبارزه با عفونت‌ها را برعهده دارند.) را تحت تاثیر قرار می‌دهد که بافت‌های لنفاوی (وظیفه سیستم لنفاوی دفع مایعات زیادی از بدن و همچنین تولید گلبول سفید خون است) را می‌سازند. این بافت جزء اصلی سیستم ایمنی بدن است و در قسمت‌های مختلف بدن از جمله غدد لنفاوی، طحال یا لوزه‌ها یافت می‌شود. افزایش تعداد سلول‌های لنفاوی باعث اختلال در سیستم ایمنی بدن می‌شود. تقریبا نصف انواع سرطان خون سرطان خون لنفومی و یا سایر سرطان‌های وابسته به سیستم لنفاوی می‌باشند. با اینحال دلیل خاص و شناخته شده‌ای برای انواع سرطان خون لنفوم وجود ندارد. اما پژوهشگران عوامل زیر را به عنوان دلیل بروز این سرطان بیان می‌کنند: 

• افزایش سن
• مرد بودن و سفید پوست بودن
• ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی
• ابتلا به اچ ای وی/ ایدز
• رژیم غذایی پر از گوشت و چربی
• قرار گرفتن در برابر سموم خاص و آفت کش‌ها 

میلوئیدی یا مغز استخوانی: این نوع لوسمی سلول‌های مغز استخوانی را تخت تاثیر قرار می‌دهد. سلول‌های مغز استخوان شامل سلول‌هایی است که بعداً به گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و سلول‌های پلاکت ساز تبدیل می‌شوند.

همچنین هر دو دسته لوسمی به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می شوند؛ لذا چهار نوع کلی لوسمی داریم لوسمی مزمن میلوئیدی، لوسمی حاد میلوئیدی، لوسمی مزمن لنفوئیدی و لوسمی حاد لنفوئیدی (ALL، CLL، AML، CML) 

علت بد خیم شدن سرطان لوسمی چیست؟ 

• پزشکان علت دقیق لوسمی را نمی‌دانند. به نظر می‌رسد عوامل ژنتیکی و محیطی در بوجود آمدن این بیماری نقش داشته باشند. مانند هر سرطان دیگری، عامل مستعد و پیشتاز در ایجاد لوسمی به هم خوردن نظم تقسیم سلولی است. پژوهش‌های انجام شده روند بدخیمی بیماری لوسمی را به این عوامل ارتباط می‌دهند:
• ژنتیک: ناهنجاری‌های ژنتیکی نقش بسیار مهمی در رشد لوسمی در بدن دارد. برخی بیماری‌های ژنتیکی مثل سندرم داون، احتمال ابتلا به لوسمی را بالا می‌برد.
• قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزه کننده و برخی مواد شیمیایی خاص: افرادی که در معرض پرتوهای شدید قرار گیرند مانند بازماندگان بعد از حملات اتمی یا رویدادهای رآکتورهای هسته‌ای، احتمال دچار شدن به لوسمی در آنها بیشتر است. قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی خاص مانند بنزن نیز می‌تواند احتمال ابتلا به لوسمی را افزایش دهد.
• نارسایی سیستم ایمنی طبیعی بدن
• سن در میان بزرگسالان: آمادگی ابتلا به لوسمی با افزایش سن ارتباط مستقیم دارد. افراد بالای ۵۵ سال باید بیشتر مراقب علایم هشدار دهنده این بیماری باشند. با این حال لوسمی می‌تواند کودکان را هم در هر سنی گرفتار کند ولی بیشتر در سنین سه تا چهار سال اتفاق می‌افتد.

 روند تشخیص لوسمی 

• بیماری می‌تواند با شتاب یا به کندی پیشرفت کند. نزدیک ۲۵ درصد گونه‌های لوسمی در جریان یک معاینه بالینی معمولی و پیش از اینکه نشانه‌ها بیماری ظاهر شوند تشخیص داده می‌شوند. پزشکان معمولاً لوسمی مزمن را با آزمایش خون ساده قبل از شروع علائم تشخیص می‌دهند. روند تشخیص می‌تواند دربرگیرنده موارد زیر باشد:
• آزمایش جسمی: شناسایی نشانه‌های فیزیکی و جسمی لوسمی مثل رنگپریدگی ناشی از کم خونی و ورم غده‌های لنفاوی، کبد یا طحال
• آزمایش خون: شمارش تعداد گلوبول‌های سفید یا پلاکت‌های خون
• آزمایش سیتوژنتیک: این آزمایش تغییرات ایجاد شده در کروموزوم‌ها ازجمله وجود کروموزوم فیلادلفیا را بررسی می‌کند.
• آزمایش نمونه مغزاستخوان: برای تایید تشخیص لوسمی و تعیین نوع و میزان پیشرفت آن در بدن، نیاز به آزمایش‌های بیشتر است.

پیشگیری از سرطان لوسمی

از آنجا که دلیل اصلی سرطان خون مشخص نیست پس نمی توان راه قطعی برای پیشگیری از ابتلا به این سرطان پیشنهاد نمود. با اینحال می شود از بعضی از انواع سرطان خون لوسمی با اجتناب از قرار گرفتن تشعشع، اجتناب از قرار گرفتن در برابر مواد شیمیایی و ترک سیگار و تنباکو پیشگیری نمود. 

درمان لوسمی: درمان لوسمی بستگی به نوع لوسمی، وضعیت بیماری در شروع درمان، سن، سلامت عمومی و چگونگی واکنش بیمار به نوع درمان دارد که گاهی منجر به سلامت کامل این بیماران می‌شود. از مهمترین عوامل در بهبود بیماری برخوردار بودن بیمار از روحیه بالا جهت مقابله با این بیماری است. 

شیوه درمان این بیماری می‌تواند شامل موارد زیر نیز باشد: 

• شیمی درمانی
• پرتو درمانی
• پیوند مغز استخوان و پیوند سلول‌های بنیادی: در این روش مغز استخوان فرد بیمار با مغز استخوان سالم جایگزین می‌شود تا بیمار بتواند مقادیر بالای داروهای شیمی درمانی و یا پرتودرمانی را دریافت کند.

میلوما (Myeloma)، سرطان خون سلول‌های پلاسما

میلوما سرطان سلول‌های پلاسمای خون می‌باشد. سلول‌های پلاسما، سلول‌های سفیدی هستند که آنتی‌بادی‌های ضد بیماری و عفونت ترشح می‌کنند. سلول‌های میلوما جلوی تولید آنتی‌بادی توسط سلول‌های سالم را می‌گیرند. بالا رفتن میزان آنتی بادی‌های غیرطبیعی در بدن می‌تواند باعث آسیب دیدن کلیه‌ها شود. همچنین افزایش سلول‌های میلوما باعث مشکل در تولید سلول‌های سفید و قرمز نیز می‌شود. بعلاوه سلول‌های میلوما باعث آسیب دیدن استخوان‌ها و ضعف آنها می‌شوند. 

علایم و نشانه های ابتلا به سرطان میلوما شامل موارد زیر است: 

• هیپرکلسمی (کلسیم زیاد در خون)
• کم خونی (کمبود سلول قرمز و یا کاهش عملکردشان)
• نارسایی کلیه
• آسیب پذیری در برابر عفونت
• پوکی استخوان، درد استخوان، ورم و یا شکستگی استخوان
• پروتئین زیاد در خون و یا ادرار
• کاهش وزن

چه عواملی خطر ابتلا به سرطان خون میلوما را افزایش می‌دهند؟

دلیل خاص و شناخته شده‌ای برای انواع سرطان خون لنفوم وجود ندارد، با این حال بنظر می‌رسد عواملی خطر ابتلا به این سرطان را افزایش می‌دهند، این عوامل شامل: 

• آفریقایی – آمریکایی بودن
• سن بالای ۵۰ سال
• مرد بودن
• چاقی
• قرار گرفتن در برابر رادیو اکتیو
• کار در صنایع مرتبط با پتروشیمی

چند توصیه مفید