مسجد گوهرشاد، شاهکار معماری ایرانی اسلامی

مسجد گوهرشاد یکی از اولین مساجد شیعیان در ایران است که از دوره تیموریان تا به امروز قامت افراشته و در حال حاضر جزئی از حرم رضوی محسوب می‌شود.

ستاره | سرویس گردشگری – مسجد گوهرشاد در مشهد در جنوب حرم علی بن موسی الرضا به دستور گوهرشادبیگم همسر شاهرخ ساخته شد. به دلیل ظرافت و زیبایی کاشی‌کاری و خط و اسلوب معماری مسجد گوهرشاد، این مسجد از شاهکارهای معماری ایرانی در دوره تیموری؛ و به دلیل موقوفات بسیار و مجاورت با آرامگاه علی بن موسی الرضا از مهم‌ترین و شلوغ‌ترین مسجدهای ایران به شمار می‌رود، به طوری که برخی آن را پربازدیدترین مسجد در ایران می‌دانند.

 

مسجد گوهرشاد- عکس مسجد گوهرشاد- مسجد گوهرشاد مشهد

یکی از ورودیهای مسجد گوهرشاد

 

تاریخچه مسجد گوهرشاد

احداث این مسجد در سال ۷۹۴ ش با همت گوهرشاد خانم، دختر امیر غیاث الدین ترخان، همسر شاهرخ بن تیمور گورکانی و در دوران استانداری پسرش بایسنقر میرزا، در ضلع جنوبی حرم رضوی آغاز شد و در سال ۷۹۷ ش به اتمام رسید. 

از نظر استحکام بنا و ویژگی‌های معماری اسلامی و زیبایی در طراحی، اسلوب، خط، کاشی‌کاری‌های معرق و غیرمعرق، مرقم و غیرمرقم، مقرنس، گچ‌کاری و دیگر تزئینات هنری و مشخصه‌های معماری سنتی بی‌نظیر و ممتاز دارد.

بنای مسجد با گذشت ۶۰۰ سال همچنان مستحکم و ماندگار، چون آیینه‌ای است که عظمت و قدمت و زیبایی معماری و هنر اسلامی در عهد تیموری را به نمایش می‌گذارد.

 

مسجد گوهرشاد- عکس مسجد گوهرشاد- مسجد گوهرشاد مشهد

یکی از صحن‌های مسجد گوهرشاد

 

جایگاه مسجد گوهرشاد

این مسجد در جنوب آرامگاه رضوی جای دارد و به رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظِ آن پیوسته است. یک صحن به گستردگی ۲۸۰۰ متر مربع دارد و زیربنای آن ۹۴۰۰ متر مربع است. بنای مسجد دربرگیرندهٔ ۴ ایوان بزرگ و ۷ شبستان است. گنبدخانه پشت ایوان مقصوره، با شبستان‌های یک طبقه، بخش‌های مختلف مسجد را به هم پیوند می‌دهد. ایوان جنوبی، ایوان مقصوره نام دارد و ایوان شمالی، معروف به ایوان دارالسیاده است. ایوان شرقی، ایوان اعتکاف نامیده می‌شود و ایوان غربی، ایوان شیخ بهاء الدین نامگذاری شده است.

 

مسجد گوهرشاد- عکس مسجد گوهرشاد- مسجد گوهرشاد مشهد

آیینه کاری داخل مسجد گوهرشاد

 

معماری مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد مسجدی کلاسیک و به سبک مساجد چهار ایوانی ساخته شده‌است. صحن مسجد تقریباً به شکل مربع و در اطراف آن چهار ایوان بزرگ تاریخی و در فواصل ایوان‌ها هفت شبستان وسیع و شش در ورودی و خروجی است.

طول صحن مسجد حدود ۵۶.۱۳ متر و عرض ۵۱.۱۸ متر و مجموعاً حدود ۲۸۷۳ مترمربع مساحت دارد. ایوان‌های مجلل و مرتفع در اضلاع مسجد به قرینه یکدیگر ساخته شده است.

کتیبه‌ ممتاز و تاریخی بایسنقر، فرزند گوهرشاد که از بهترین ثلث‌نویسان عهد تیموری بوده، با زیباترین خطوط ثلث بر پیشانی ایوان مقصوره خودنمایی می‌کند و تاریخ بنای مسجد بر کاشی معرق، در این کتیبه به چشم می‌خورد. محراب، یکپارچه از سنگ مرمر با تزئینات و کنده‌کاری و کتیبه‌ای در میان مقرنس‌کاری‌های آن و نمایان‌گر هنر آن دوران است.

منبر صاحب الزمان (عج) واقع در کنار محراب ایوان مقصوره، از لحاظ قدمت حائز اهمیت است. این منبر نفیس، از چوب گردو و گلابی با شیوه‌ منبت‌کاری و قلم‌زنی بدون به‌کاررفتن میخ در آن، به دست پرتوان استاد محمد نجار خراسانی، منبت‌کار معروف عصر فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شده و دارای ۵.۷ مترارتفاع و چهارده پله است. 

گنبد رفیع مسجد بر فراز ایوان مقصوره، بر عظمت این بنا افزوده است. ارتفاع گنبد حدود ۴۱ متر و فضای خالی بین دو پوشش گنبد، ۱۰ متر است. سطح خارجی آن با آجر لعاب‌دار و یک کتیبه با خط کوفی تزئین شده است. در دو طرف این ایوان، دو مناره هر کدام به ارتفاع ۴۳ متر از کف مسجد ساخته شده و دارای کتیبه‌هایی چند است. مسجد گوهرشاد صحنی به وسعت ۲۸۰۰ مترمربع دارد و زیربنای آن ۹۴۱۰ متر مربع است.
نام بانو گوهرشاد، بانی مسجد، در ایوان شمالی مسجد یعنی ایوان دارالسیاده بر کاشی معرق به رنگ زرد و خط ثلث نوشته شده است. این ایوان با معرق‌کاری زیبایی تزئین شده و بر سردَر ورودی آن به رواق دارالسیاده، پنجره‌ای از نقره از آثار عهد قاجاریه نصب شده است.دو ایوان شرقی و غربی مسجد گوهرشاد، با معرق‌کاری ممتاز و کتیبه‌هایی به خط ثلث، مسجد را به رواق امام خمینی(ره) و بست شیخ بهاءالدین مرتبط می‌کند.

 

مسجد گوهرشاد- عکس مسجد گوهرشاد- مسجد گوهرشاد مشهد

کاشیکاری مسجد گوهرشاد

 

موقوفات مسجد گوهرشاد

مسجد جامع گوهرشاد مشهد از محل موقوفات، دارای درآمد است که صرف تعمیرات و هزینه‌های جاری مسجد می‌گردد. علاوه بر موقوفات خاص که توسط گوهرشادبیگم و در هنگام تأسیس  مسجد وقف گردیده، چندین فقره املاک مزروعی و باغات و اراضی و مستغلات شهری نیز بعدا توسط افراد نیکوکار وقف شده است که عبارت‌اند از: که شامل چندین پارچه روستا، زمین، باغ مثمر و مشجر، قنات، دکان، منزل و… در روستاها و شهرهای مختلف است. این موقوفات شامل روشنایی، ترمیم و مرمت مسجد، تلاوت قرآن، روضه خوانی، فرش و… برای مجموعه مسجد بوده است.

 

مسجد گوهرشاد- عکس مسجد گوهرشاد- مسجد گوهرشاد مشهد

نمایی از گنبد مسجد گوهرشاد

 

پیشنهاد ستاره

اسم گوهرشاد در دو جا با کاشی معرق نگاشته شده‌است: یکی در قسمت بالای در نقره‌ای که به دارالسیاده می‌رود و دیگری بر کتیبه ایوان مقصوره که به خط زیبای شاهزاده بایسنقر می‌باشد. سعی کنید در دیدار خود از این مسجد این کاشی‌ها را پیدا کنید.
یادتون نره این مقاله رو به اشتراک بگذارید.
وب گردی:
مطالب مرتبط

نظر خود را بنویسید