ارگ بم؛ بزرگترین بنای خشتی جهان

ارگ بم بزرگترین سازه خشتی جهان بود که در زلزله شدید و مخرب سال ۱۳۸۲ به طور کامل از بین رفت ولی امروزه ارگ بم دوباره بازسازی و مرمت شده است.

ستاره | سرویس گردشگری – ارگ تاریخی بم، از جمله بزرگترین مجموعه بناهای خشتی است که بیش از بیست قرن مورد سکونت اهالی شهر بم قرار گرفته است. ارگ بم در شمال شرقی شهر بم واقع است. از طرف شمال به رودخانه بم یا رودخانه پشترود، از شرق به یخچال قدیمی و بقایای مسجد حضرت رسول (ص) و باغهای محله باغ دروازه، از جنوب به پارک تازه احداث ارگ و محله حافظ آباد و از غرب به محله مزار خواجه مراد محدود است. مجموعه ارگ بم، شامل شهر قدیم و قلعه قریب به ۲۰ هکتار وسعت دارد و مساحت ارگ و قلعه قریب به ۶ هکتار است. بخش علیا یا همان و ارگ حکومت نشین و مرکز فرماندهی سیاسی و نظامی شهر بوده و مساکن و بناهای آن رو به جانب قلعه یا بخش علیا داشتند مشرف است.

 

ارگ بم- ارگ بم بعد از زلزله- عکس ارگ بم- ارگ بم جدید- پلان ارگ بم- ارگ بم قبل و بعد از زلزله

نمایی از داخل مجموعه ارگ بم

 

تاریخچه ارگ بم

در مورد قدمت واقعی این پدیده‌ی شگفت‌انگیز تاریخی، مدارک و مستندات قابل توجهی در دست نیست و باستان‌شناسان نیز سالیان سال آن را در برنامه‌ی کاری خود قرار نداده‌اند، بنابراین با توجه به متون تاریخی و نقل‌قول‌های پیشینیان، به نظر می‌رسد شروع ساخت و احداث این مجموعه‌ی عظیم به دوران بهمن بن اسفندیار که به اردشیر دراز دست از شاهان دوران هخامنشی معروف است، باز می‌گردد.

البته روی دیوارها و قسمت‌هایی از ارگ، لایه‌های ساختمانی بسیاری دیده می‌شود که نمایشگر ساخت و سازهایی است که به دفعات در ارگ صورت گرفته و می‌توان این امر را سندی بر درستی قدمت بیان شده توسط متون تاریخی و نقل قول‌های پیشینیان دانست. به نظر می‌رسد حدود ۱۵۰ سال پیش ساکنان مجموعه‌ی ارگ بم، این بنای عظیم را ترک کرده و برای زندگی، باروی شارستان (در حوزه‌ی شمالی و با فاصله‌ی کمی از باروی ارگ جای گرفته است)، باغ‌ها و نخلستان‌های بیرون از شهر را انتخاب کرد‌ه‌اند. کارشناسان، وسعت ارگ بم را دو هکتار برآورد کرده‌ و مساحت ارگ و قلعه را تقریبا ۶ هکتار تخمین زده‌اند.

 

ارگ بم- ارگ بم بعد از زلزله- عکس ارگ بم- ارگ بم جدید- پلان ارگ بم- ارگ بم قبل و بعد از زلزله

تصویر هوایی از پلان ارگ بم

 

معماری سازه ارگ بم

ارگ بم و شهر آن از جمله قلعه‌های نظامی بسیار مهم و تاریخی به شمار می روند. در میان قلعه عمارت حاکم نشین روی صخره‌ای طبیعی بنا شده بود که دارای ۵ طبقه بود و همگی از جنس خشت و گل. ستون‌ها و قوس‌ها باقی مانده در قلعه بم، مغازه‌های نانوایی، روغنگیری و قفسه‌های خشتی در بازار قلعه نشان از رونق گذشته آن داشت. ارگ بم نمونه کاملی از شیوه‌های معماری ایران است.
این ارگ تاریخی از گونه های معماری متعددی از جمله بخش‌های زیر تشکیل شده است:

 

  • دیوار حصار
  • برج و بارو و دروازه های متعدد
  • مسجد
  • بازار
  • تکیه
  • کاروانسرا
  • مدرسه
  • حمام
  • زورخانه
  • محله های مسکونی با خانه های اعیان نشین یا عامه نشین
  • بخش حاکم نشین شامل سربازخانه، اصطبل، آسیاب، خانه فرمانده قشون و بخش اقامت حاکم شامل خانه حاکم
  • عمارت چهارفصل 
  • برج دیدبانی

 

ارگ بم- ارگ بم بعد از زلزله- عکس ارگ بم- ارگ بم جدید- پلان ارگ بم- ارگ بم قبل و بعد از زلزله

ارگ بم قبل و بعد از زلزله و بعد از مرحله بازسازی شده

 

زلزله سال ۱۳۸۲

زلزله سال ۲۰۰۳ در بم بیشتر از ۸۰ درصد ارگ را ویران کرد. به عنوان یک میراث فرهنگ جهانی خیلی از کشورها در جریان باز سازی آن شرکت کردند. ژاپن، ایتالیا و فرانسه جز کشورهایی بودند که از ابتدا همکاری کردند. ژاپن حدود ۱.۳ میلیون دلار به ایران برای بازسازی کمک کرد، و با ارسال تجهیزات و ایجاد طرح سه‌بعدی از ارگ بم برای افزایش دقت نوسازی، این پروژه را پشتیبانی کرد.
وزارت میراث و فعالیت‌های فرهنگی ایتالیا نیز با اجرای پروژه‌ای با بودجه‌ای در حدود ۵۰۰۰۰۰ یورو جهت مرمت و استحکام بخشی برج شماره یک (در گوشه جنوب غربی دیوار پیرامونی شهر تاریخی) در مرمت ارگ تاریخی مشارکت کرد.
این پروژه که با همکاری گروهی از کارشناسان ایتالیایی و ایرانی انجام شد در تابستان ۱۳۹۰ به پایان رسید. فرانسه با تهیه نقشه ارگ بم به ایران کمک کردند. بانک جهانی هم مبلغ زیادی پول به این پروژه کمک کرد. ارگ بم ایران پس از زلزله یک دهه پیش در بم به شدت تخریب شد و از آن زمان در فهرست آثار در خطر قرار گرفت، اما با توجه به مرمت‌های انجام شده در طول سالهای گذشته سازمان یونسکو در تیر ۱۳۹۲ ارگ بم را از فهرست آثار در خطر خارج شد.

 

ارگ بم- ارگ بم بعد از زلزله- عکس ارگ بم- ارگ بم جدید- پلان ارگ بم- ارگ بم قبل و بعد از زلزله

تصویری از اثر تاریخی ارگ بم

 

نکات جالب درباره ارگ بم

  1. بعضی از تاریخ دانان ارگ بم را به بهمن پسر گشتاسپ نسبت می‌دهند که تا حدود ۲ قرن پیش مردم در ارگ زندگی می‌کردند. در طول تاریخ این اثر تاریخی بارها مورد یورش قرار گرفته و بازسازی شده است.
  2. در بعضی خانه‌ها حمام اختصاصی به چشم می‌خورد و در کنار تعدادی از آنها اصطبل را جدا از محل زندگی ساخته‌اند. تعدادی از خانه‌های ارگ بدون در نظر گرفتن مقاومت و باربری ستو‌ن‌ها ۲ طبقه ساخته شده‌اند.
  3. مردم ارگ بم با کشاورزی و قالی بافی امرار معاش می‌کردند. از دروازه دوم می‌توان بخش حاکم نشین ارگ را دید که بر فراز کوهی قرار دارد.
  4. در کنار اصطبل حیوانات مخزن آب و چاهی در بخش جنوب شرقی قرار دارد. در واقع آب آشامیدنی ساکنان ارگ از چاه‌هایی در حیاط خانه‌ها تامین می‌شده است.
  5. ارگ بم تنها یک ورودی دارد که طاق ورودی آن قابل مقایسه با قوس‌های دوره ساسانی است و ۲ برج طرفین و هشتی.
  6. زلزله سال ۱۳۸۲ باعث آشکار شدن لایه های زیرین ساخت و سازهای خشتی شد که مورد توجه ویژه ی باستان شناسان قرار گرفت. به طور مثال با رانش زمین تعدادی کفن نوزاد پیدا شده که نشان می دهد در یک دوره نوعی بیماری کودکان در شهر شایع بوده و باعث مرگ آنان شده است.
یادتون نره این مقاله رو به اشتراک بگذارید.
وب گردی:
مطالب مرتبط

نظر خود را بنویسید