غزل شماره ۵۷ حافظ: آن سیه چرده که شیرینی عالم با اوست

معنی و تفسیر غزل شماره ۵۷ حافظ

آن سیه چرده که شیرینی عالَم با اوست
چشمِ میگون لبِ خندان دلِ خرم با اوست

آن سبزه‌رو که ذوق و لذت عالَم با او است. چشم می‌رنگ (مایل به قرمز) و لب متبسم و دل شاد با او است. یعنی آن سبزه خندان رو، متبسم لب و خرم دل است. نه کریه‌رو و غمگین دل. [سیه چرده = صورت سبزه رو / چشم میگون = چشمی که سفیدی آن مایل به قرمز باشد / خندان = در حالی که می‌خندد / دل خرم = دلشاد]

گر چه شیرین دهنان پادشهانند، ولی
او سلیمانِ زمان است که خاتم با اوست

اگر چه پادشاهان، شیرن دهنان هستند، امّا آن جانان، سلیمان زمان است که خاتم، مالِ او است. یعنی هر محبوبی برای خودش پادشاه است، امّا جانان ما از همه سَر است. زیرا که خاتمِ حُسنِ جمال با او است. حاصل کلام: جانان ما، خاتمِ محابیب است، زیرا حُسنِ لطافت در او ختم شده است. [شعرا دهان محبوب‌ها را به نگین انگشتری و یا به خودِ انگشتری تشبیه می‌کنند، زیرا که کوچکی و مدور بودن آن معتبر است]

روی خوب است و کمال هنر و دامن پاک
لاجرم همّتِ پاکانِ دو عالَم با اوست

آن دلبر عزم سفر کرده، زیبا رو و پاکدامن و کامل هنر است. پس البته همّتِ پاکان دو عالم با او است. یعنی این همه محسّناتی که در او وجود دارد. لازم است تمام انبیاء و ملائک یار و کمک او باشند. [روی خوب = خوب رو / دامن پاک = پاکدامن / کمال هنر = کامل هنر / لاجرم = لابد و لامحاله، محقق و مقرر است]

خالِ مشکین که بدان عارضِ گندمگون است
سرّ آن دانه که شد رهزنِ آدم با اوست

آن خال سیاه که در صورت گندمی جانان است. سِرّ دانه‌ای که آدم را گمراه کرد در آن خال است. یعنی سِرّ دانۀ گندمی که سبب خروج حضرتِ آدم از بهشت شد. با آن خالی است که در رُخِ گندمی جانان است. هر کسی که آن خال را ببیند و دل بدان ببندد. حضور و صفا و آسایش را وداع گوید. [گندم گون = گندمی، عارض گندمی]

دلبرم عزمِ سفر کرد خدا را یاران
چه کنم با دلِ مجروح که مَرهم با اوست

دلبرم نیت سفر بسته، محضِ رضای خدا،‌ای یاران درمانم کنید. چه کنم و دلِ مجروح خود را چگونه درمان کنم که مَرهَم در نزد آن جانان است. یعنی دل تحملِ فراق آن جانان را ندارد و مضطرب است پس چاره‌ای کنید تا اندکی قرار و آرامش پیدا کنم.

با که این نکته توان گفت که آن سنگین دل
کُشت ما را و دَمِ عیسی مریم با اوست

این نکته را به که می‌توانم بگویم که آن سنگین در حالیکه دارای دَمِ مسیحایی است ما را هلاک کرد. یعنی جانان، با اینکه این خصوصیت عیسی را که با نَفَسِ خود مرده را زنده می‌کرد، داشت، ولی ما را هلاک کرد. پس این را به که بگویم که یک مصلحتِ متناقض است. [از استغنای جانان نسبت به خودش شکایت می‌کند.]

حافظ از معتقدان است گرامی دارش
ز آنکه بخشایشِ بس روحِ مکّرم با اوست‌

ای جانان، حافظ از دوستان و از جملع معتقدان است، پس عزیزش بدار. زیرا از بسیاری از ارواحِ اولیاء و انبیاء با او است. یعنی حافظ از احبّای پاک و پاکدامن است. پس عزّت و احترامش کن. زیرا بسیاری از ارواح طیبه معین و ظهیر او است. حاصل کلام: حافظ جزو اهل الله می‌باشد. او را با سایر احبّا و دوستان قیاس مگیر. [معتقدان = مراد محبان است / گرامی = عزیز و محترم / بخشایش = ترحم / روح مکرم = روح انبیاء و اولیاء]

منبع: شرح سودی، انتشارات نگاه.